نگاهی به ژئو استراتژی چین در عصر معاصر

● مقدمه:
گفته می شود که چین در آینده، یکی از مهمترین قدرت های آینده جهان خواهد بود و ویؤگی های ژئواستراتژی این کار را داراست و موقعیت جغرافیایی و ژئواستراتژی مناسبی دارد که این امتیاز را به این کشور بخشیده است.
استراتژی کنونی چین بر گرفته از تحولات صورت گرفته در این کشور است که در ادامه اشاره ای به آنها می شود، ضمن این که به دکترین نظامی چین نیز خواهیم پرداخت. از مطالب جمع آوری شده می توان نگاه چین را به جهان دریافت.
۱) نگاهی به تحولات مهم تاریخی چین:
در تاریخ تحولات کشور چین چهار مقطع بسیار حائز اهمیت است که در سال ۱۹۰۷م که سال استقلال چین بوده که پس از آن به صورت مستقل اداره شد و لازم به توضیح است که قبل ار آن به صورت اجاره ای اداره می شد. سال ۱۹۱۹م شروع استقلال طلبی ملی چین به رهبری دکتر سون یات سن. سال۱۹۴۷م سال پیروزی انقلاب خلق چین به رهبری مائو و سال ۱۹۸۸ م سال سزکوب میدان تیان آن من (صلح آسمانی) بوده است.
۲) نگاه چین به قدرت و جهان:
اساسا چین گرایش بیشتری به جهان چند قدرتی دارد، کشورهای چین، برزیل، روسیه و اروپا به جهان چند قدرتی تمایل دارند، در حالی که ایالات متحده تمایل و گرایش به جهان تک قدرتی دارد. در حال حاضر چین، قدرتی است که در سطحی پایین تر از وزن ژئوپلیتیک خود در صحنه بین المللی قرار دارد. در واقع این شرایط موقعیتی استثنایی برای این کشور فراهم ساخته است تا وضعیت اقتصادی، سیاسی و نظامی و حتی جمعیتی خود را به پتانسیل بالا و مطلوبی فراتر از یک قدرت منطقه ای برساند. به عبارت دیگر منافع چین با استفاده از موضع دفاعی و خط مشی سیاسی که مبتنی بر حفظ ثبات باشد تامین می شود. هرچه منافع قدرت چین افزایش یابند، موضع چین، مستحکم تر خواهد شد.
برنامه دفاع ملی چین نیز که در ۲۷ دسامبر ۲۰۰۴م پکن که منتشر گردید، استراتژی امنیت ملی این کشور را ساختن ژئواستراتژی چین برای سایر دولت های جهان و اعتماد سازی در حوزه مقاصد صلح آمیز چین بیان داشت.
در عصر حاضر تایید قدرت سیاسی جهان، رقابت میان تک قدرتی ایالات متحده و چند قدرتی است که چند قدرت منطقه ای با درجات متفاوت نفوذ، سعی در حفظ ثبات اقتصاد جهانی دارند و در عین حال نیز برای کسب امتیاز استراتژیک در حاشیه مناطق خود تلاش می کنند.
کشور چین برای این که قدرت برتر در رقابت های اقتصادی در جهان تبدیل گردد. ابتدا از درون خود شروع کرد و سیاست های خود را برای انسجام اقتصادی متمرکز نمود. سیاست و استراتژی چین به دنبال به دست آوردن قدرت جهانی تبوده و همان طور که بیان گردید چین می خواهد به عنوان قدرت منطقه ای باشد و با تبدیل شدن به قدرت جهانی قدرت اقتصادی خود را از دست خواهد داد، زیرا علاوه بر افزایش هزینه ها نمی تواند همانند گذشته به صادرات بپردازد و هرگونه تحرک به وسیله چین به دنبال این موارد نخواهد بود و به بیان دیگر تاکتیک چین این است که از خودش مایه نگذارد و در مورد مسایل جهانی اول صحبت نمی کند بلکه با توجه به منافع ملی خود اظهار نظر می نماید.
توقع چین در قبال جهان این است که از دنیا اجاره تولید می خواهد یه طوری که بتواند برای کل دنیا تولید نماید و تضمین نموده که مشکلی نیز ایجاد ننماید ولی به قدرت منطقه ای نیازمند است زیرا می خواهد قدرت اقتصادی خود را حفظ نماید.
گرچه چین به عنوان یک قدرت مسلط منطقه ای وجود دارد اما فاکتورها و توان یک قدرت اول جهانی را داراست. چین علاوه بر این که روند مشارکت های خود را با ایالات متحده حفظ می کند، اما با نگرش به معیارهای جغرافیایی در می یابد که، تنها کشوری بتواند در این قاره(آسیا) او را کمک کند، ظاهرا روسیه است. در حالی که روسیه نیز در استراتژی همانند آمریکاست کما اینکه در جریان تحریم اقتصادی ایران، بوشهر نیز جزء مناطق مورد بررسی بود ولی با فشارهای روسیه این منطقه به فعالیت خود ادامه داد. به نظر می رسد چین باید تاکتیک های خود را در رابطه با یارگیری های استراتژیک تغییر دهد. برای درک این موضوع ها باید تاکتبک های چین را در دوران جنگ سرد و پس ار آن با یکدیگر مقایسه کنیم. چین دوران جنگ سرد را یک تهدید استراتژیک برای خود می دانست، لذا به دنبال متحدینی بود که بتواند با کمک آن متحد استراتژیک، اهداف روسیه را در رابطه با متحدینش در منطقه به تاخیر بیاندازد. از طرف دیگر روسیه هم چین را تهدیدی برای خود می دانست و برای مقابله با تهدیدات چین به دنبال بک متحد هم طراز چین در منطقه بود. در این راستا بود که روسیه روابطش را با هندوستان گسترش داد و چین نیز در مقابل روابطش را با پاکستان بهبود بخشید. در این مناسبات این دو کشور(هند و پاکستان) به سلاح هسته ای دست یافته اند. اما یک سری تحولات در روابط میان چین و روسیه معادلات گذشته را برهم زد.
اما در حال حاضر چین و روسیه در مقابل گسترش ناتو سناریو هایی را ساخته اند که اتحادهایی را بین روسیه و چین و هند در یک سناریو و چین و روسیه و ژاپن سناریوی دوم است که پدید آمده است.
با این تحولات در واقع به راحتی می توان پیش بینی کرد که دیگر ایالات متحده نمی تواند از آزادی عمل و مانور در نیمی از آبهای جهان برخوردار باشد. این به منزله سقوط رهبری جهانی ایالات متحده آمریکا است، لذا ایالات متحده آمریکا از یک سو با ژاپن از طریق دو بازوی نظامی و اقتصادی پیوندهای خود را گسترش می دهد و از طرفی دیگر با فراهم آوردن یک بستر اقتصادی مناسب برای چین (چه در داخل ایالات متحده و چه در خارج از آن) سعی بر این دارد که آن را وابسته به صدور مصنوعات نماید. این در حالی است که عدم دستیابی به صدور مصنوعات نماید. لذا به نظر می رسد که زود است که ادعا کنیم چین در جنوب آسیا دارای امتیازات ژئو استراتژیک کاربردی خواهد بود.
۳) چین و رشد جمعیت:
یکی از مسائلی که چین با آن مواجه می باشد جمعیت یک میلیارد و دویست میلیون نفری آن است که البته با تدابیر و سیاست های کنترل جمعیت کشور چین تا چند دهه آتی مشکل حادی ایجاد نمی نماید. به طور نمونه برای کنترل رشد جمعیت ازدواج را برای پسرها ۳۵ سال و دخترها ۲۵ سال به بالا اعلام نموده و برای کسانی که این شرایط را داشته باشند امکانات و تسهیلات بسیار مناسب در نظر گرفته است و نکته اساسی آن در ازدواج در این سن میزان باروری کاهش پیدا می کند. البته برای تداوم دراز مدت نرخ رشد دو رقمی خود نیازمند ترکیبی از رهبری ملی، آرامش سیاسی، نظم اجتماعی، صرفه جویی شدید، جریان وسیع سرمایه گذاری خارجی و ثبات منطقه ای دارد.
۴) نتبجه گیری:
با توجه به مطالب فوق کشور چین در حال حاضر به عنوان یک قدرت منطقه ای می باشد. البته تمامی فاکتورهای لازم را در چند دهه آینده جهت تبدیل شدن به قدرت درجه اول جهانی را داراست، اما با توجه به اینکه این تغییر قدرت ازتوان اقتصادی چین می کاهد و فعلا علاقه ای به این مسئله ندارد.
نکته دیگر این که چین به دلیل تمایل به قدرت چندگانه در منطقه در مقابل تک قدرتی دارد از گسترش ناتو به سوی شرق استقبال نمی نماید و این حرکتی است که تمایل چین را به چند قدرتی بودن جهان نشان می دهد.
با توجه به مسایل بیان شده و سیاست های اعمال شده در چین رشد جمعیتی در دهه های آینده تحت کنترل خواهد داشت.

فریبرز احمدی دهکاء
تهیه و تنظیم: فریبرز احمدی دهکاء
منابع بر گرفته از:
۱) دکتر عزت اله عزتی (۱۳۸۶)جزوه درس ژئواستراتژی مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
۲) مقاله تعارضات منطقه ای منتشره در مجله مطالعات راهبردی.
۳) مقالات منتشره در همشهری چین.
۴) چین قدرت بزرگ فردا (۲۰۰۳) فوکویاما.