خدمات دوم خرداد

امسال دو مناسبت داریم که فرصت خوبی فراهم می کند تا به ارزیابی عمیق اوضاع و شرایط بپردازیم. یکی سی امین سالگرد پیروزی انقلاب است و دیگری صدمین سالگرد استخراج اولین چاه نفت در مسجد سلیمان. مناسبت دوم مساله دیگری را در ذهن متبادر می کند و آن انقلاب مشروطه است. ما دو سال پیش صدمین سالگرد انقلاب مشروطه را جشن گرفتیم. بنابراین یک قرن پیش همزمان دو حادثه مهم در ایران اتفاق افتاد که ما هنوز تحت تاثیر آن دو هستیم. شاید اگر این دو حادثه همزمان رخ نمی داد سرنوشت کشور جور دیگری رقم می خورد.
در صد سالگی حفر اولین چاه نفت در مسجد سلیمان سوالات زیادی برای نخبگان و صاحب نظران درباره نفت مطرح شده که به نظر من بسیار مبارک است. برای اینکه توجه ما به طرح مسائلی جلب شده که در گذشته به هر دلیلی مطرح نبوده و از آن غفلت کرده بودیم. با اینکه بزرگ ترین نهضت مردمی بعد از مشروطه پیرامون نفت شکل گرفت. با وجود این در شش دهه گذشته نفت و تاثیرات همه جانبه آن در ساختار و شرایط ملی در گفتمان روشنفکری ما غایب بوده است.
در هر حال اکنون این سوالات به صورت نسبتا گسترده و جدی مطرح است که نسبت نفت با توسعه اقتصادی، علمی، فنی و با دموکراسی، جامعه مدنی و فرهنگ سیاسی جامعه چیست؟ در سطح دولتی ها نیز کم کم این اجماع در حال شکل گرفتن است که نفت درآمد نیست بلکه ثروت و سرمایه است و مجاز نیستیم آن را مانند سود سالیانه خرج کنیم. به نظر من نفت در ایران دولت حداقلی قبل از مشروطه را به دولت حداکثری تبدیل کرده است.
فصل مشترک قرن گذشته این بود که حکومت در ایران حداکثری شده است. دولت در ایران قبل از مشروطه هیچ وظیفه مهمی جز تامین امنیت نداشت. اما پس از مشروطه دولت در اکثر قریب به اتفاق زمینه ها مسوولیت پذیرفت، برای اینکه موتور توسعه خوانده شد.
ما در یکصد سال گذشته می توانیم دوره هایی پیدا کنیم که در آن بهار مطبوعات و احزاب و اتحادیه ها باشد. دوره هایی نیز داشتیم که مردم امیدشان به آینده کمرنگ و فعالیت سیاسی محدود شده و رسانه آزاد نداشته ایم و نگاه مردم به خارج و گوش آنان متوجه رسانه های بیگانه شده است. آیا می توان در هر دوره وجه مشترک یافت؟ به نظر من در این صد سال هرگاه قدرت مرکزی پذیرفته است که منتقدان وضع موجود در حکومت سهیم بشوند، شاهد تامین حقوق مدنی شهروندان بوده ایم. هر وقت قدرت توزیع شده است مردم توانسته اند از حقوق خود به طور نسبی بهره مند شوند. در ایران بر خلاف اروپا که ابتدا حقوق مدنی به رسمیت شناخته شد و بعد حقوق سیاسی شد، به دلیل این ساختار سیاسی که در آن دولت و در همه زمینه ها دخالت می کند و از همه ابزارها بهره مند است و جامعه مدنی ضعیف است. ظرفیت دولت وقتی یکدست می شود آنقدر کاهش می یابد که وقتی علی کریمی هم از فدراسیون فوتبال انتقاد می کند از تیم ملی کنار گذاشته می شود.
به همین دلیل در ایران تلاش برای حضور در دولت به معنای تلاش برای بقای حزب است تا سیاست ورزی قانونی و علنی تعطیل نشود. به عبارت روشن هر حزبی که در قدرت نباشد یک ساختمان هم نخواهد داشت چه برسد به حق انتشار روزنامه. به همین دلیل معتقدیم دفاع از حقوق ملت منوط به آن است که قدرت توزیع شود. زیرا هر قدر دولت متمرکزتر شود جامعه انسداد، تبعیض و فساد بیشتری را تحمل می کند. اگر کسی بخواهد که جامعه مغلوب نشود باید سعی کند که دولت یکدست نشود. این تفاوت استراتژیک ما با طرفداران تحریم است. اینکه می گویند شما را مانند نهضت آزادی می کنند منظورشان این است که اگر شما تلاش نکنید در قدرت باشید اقتدارگراها خواهند کوشید شما را از جامعه حذف کنند. امکان فعالیت قانونی حزب در ایران منوط به این است که در قدرت باشد ولو به صورت اقلیت. همین جا به اقتدارگراها می گوییم شما که مدعی بودید اگر قدرت متمرکز شود کارآمدی بالا می رود و اختلافات بر طرف می شود اگر چه پذیرفته بودید ممکن است حقوق عده ای ضایع شود، بسیار خوب. اکنون ببنید اوضاع چگونه است.
آنان باید جواب دهند که در این سه سال آیا فساد مالی کاهش پیدا کرده یا افزایش؟ فساد اخلاقی و بزه های اجتماعی چطور؟ وضع معیشت مردم بهتر شده و رانت خواری سیاسی و اقتصادی کاهش یافته؟ توسعه اقتصادی در چه حالی است؟ اختلافات از بین نمی رود هر چند سطحی می شود و شخصی. نکته آخر آنکه توجه شود در ابتدای انقلاب کشورهای توسعه یافته منهای ژاپن تماما در غرب بود اما امروزه در کشورهای منطقه شاهد تحولات گسترده هستیم. در ابتدای انقلاب نگاه اقوام همسایه به ایران بود اما امروز متاسفانه نگاه بسیاری از ایرانیان از درون به بیرون معطوف شده است. در زمانی که انقلاب پیروز شد هم وطنان ما در خوزستان آنجا را با کشورهای جنوبی خلیج فارس مقایسه می کردند و می دیدند وضع ایران خیلی بهتر است. ولی امروز می گویند همه نفت داریم ولی این وضع کشورهای همسایه است و این هم وضع ما.

نویسنده : مصطفی تاج زاده

منبع : روزنامه مردم سالاری