بازگشت تکنوکرات ها

تکنوکرات ها به عرصه سیاست بازگشته اند. این را مروری بر اخبار هفته های اخیر نشان می دهد. چهره های نام آشنای طیف نزدیک به «اکبر هاشمی رفسنجانی» رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام، چند صباحی است که به صورت عیان قدم به میدان نقد کارشناسی عملکرد دولت نهم گذاشته و تمام قد رودرروی دولتمردان قرار گرفته اند.
اقدامی که با سخنرانی «حسن روحانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی در جمع اعضای شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه و هشدار وی نسبت به وضعیت کشور به اوج خود رسید. روحانی که ریاست مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام را نیز برعهده دارد، در مراسم فوق تاکید کرد کشور بیش از همیشه مورد تهدید است و شرایط هر روز سخت تر می شود، اما به دلیل پایین بودن آستانه تحمل برخی مسوولان، تنگ نظری و عدم اعتنای آنان به نظرات دیگران، نمی توان برای فائق آمدن بر این معضلات به وحدت مطلوب رسید.
با این حال به رغم موضع گیری های صریح چند هفته گذشته تکنوکرات ها درباره عملکرد دولتمردان نهم به ویژه در بخش اقتصادی، به نظر ساده انگارانه می رسد که تصور شود موضوع تنها در حد نقد کارشناسی است، چرا که اطرافیان هاشمی طی دو سال گذشته هیچ گاه وارد صحنه اختلاف میان احمدی نژاد و هاشمی و مناظره های گاه و بی گاه آنها نشدند. هر آنچه طی این مدت گذشت گریزهایی به اقدامات صورت گرفته توسط دولت نهم بود ولی تاکنون آنها در مقام پاسخگویی به ادعاهای مطرح شده از سوی حامیان احمدی نژاد و دولتمردان و گرفتن لحن تند و هشدارگونه در قبال آنان برنیامده بودند.
در هفته های اخیر «علی فلاحیان» وزیر اطلاعات دوران سازندگی، «محمد هاشمی» رئیس صدا و سیما در دوران ریاست جمهوری اکبر هاشمی، «محمدعلی نجفی» وزیر آموزش و پرورش کابینه سازندگی، اشخاص مطرح دیگری نزدیک به همین جریان و حتی دانشگاه آزاد اسلامی، طی مصاحبه ها، سخنرانی ها و جوابیه هایی ناگهان مهر سکوت را شکستند و به طور مستقیم دولتیان را مخاطب قرار دادند.این تغییر استراتژی در آستانه انتخابات هشتمین دوره مجلس شورای اسلامی نمی تواند تنها در حد پاسخگویی به ادعاهای رقیب تعبیر شود، بلکه برعکس می تواند نشانه یی از ورود همراه با برنامه ریزی تکنوکرات ها به عرصه رقابت های انتخاباتی و تلاش برای کسب کرسی های سبزرنگ مجلس باشد.
برای تحلیل رفتار انتخاباتی تکنوکرات ها مرور وضعیت سیاسی و اظهارات و اقدامات آنان خالی از فایده نیست. یاران هاشمی طی سال های اخیر فراز و نشیب های فراوانی را پشت سر گذاشته اند. در واقع با پایان دوران دولت سازندگی و روی کار آمدن اصلاح طلبان همای بخت نیز از دوش تکنوکرات ها پر کشید و رفت، چرا که آنان را در کابینه خاتمی راهی نبود. با این حال در هشت سال دولت اصلاحات از تجربه مدیریتی آنان استفاده شد، چنان که «حسن روحانی» به عنوان مسوول ارشد تیم مذاکره کننده هسته یی ایران انتخاب شد.
اصلاح طلبان و تکنوکرات ها- راست ترین طیف سنتی محافظه کاران- هرچند که در منش و روش سیاسی متفاوت از هم می اندیشیدند، اما در کلیت مسائل گرایش فکری مشترکی داشتند. همین موضوع سبب شد در کنار انتقادات بسیار تندی که در سال های ابتدایی دولت اصلاحات علیه هاشمی به عمل آمد، اما در سال های پایانی آن، دو جریان فوق تا حد زیادی به یکدیگر نزدیک شوند. این روند اما با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد نه تنها متوقف شد، بلکه حامیان رئیس جمهور و تکنوکرات ها را رو در روی یکدیگر قرار داد. «محمود احمدی نژاد» بلافاصله پس از نقل مکان به ساختمان ریاست جمهوری، به نفی عملکرد اقتصادی و سیاسی تکنوکرات ها در حوزه خارجی پرداخت و بارها از تریبون های مختلف با مخاطب قرار دادن هاشمی و نزدیکان وی، اقدامات آنان را زیر سوال برد.
در مقابل هاشمی رفسنجانی شخصاً در مقام پاسخگویی برآمد و او نیز از مجموعه رفتارهای خود و اطرافیانش دفاع کرد. به علاوه هاشمی چندین بار نسبت به نادرستی سیاست های اتخاذ شده از سوی یاران رئیس جمهور هشدار داد. اما این رودررویی هم اکنون وسعت بیشتری پیدا کرده و دیگرانی را نیز به صحنه کشانده است. این دیگران گروه ها و اشخاص نزدیک به هاشمی رفسنجانی هستند که چند هفته یی است تیتر یک بسیاری از روزنامه ها شده اند. «محمد هاشمی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و از اعضای ارشد حزب کارگزاران سازندگی یکی از همین چهره ها است.
او پس از بازگشت احمدی نژاد از نیویورک اعلام کرد که «سفر رئیس جمهور دستاورد خاصی نداشت» و همین موضع گیری کافی بود تا واکنش های بسیاری را به همراه داشته باشد. برادر «اکبر هاشمی» در گفت وگو با مهر توفیق اصلی سفر محمود احمدی نژاد را مربوط به امریکایی ها و نه ایرانی ها توصیف کرد و در بیان علت ادعایش گفت؛«در این سفر اتفاقی که افتاد این بود که دکتر احمدی نژاد تقریباً مواضع قبلی خود را در موضوعات مختلف پس گرفت، مثلاً در مورد نابودی اسرائیل یا هولوکاست.
مساله مهمی که در سخنرانی دانشگاه کلمبیا اتفاق افتاد این بود که آقای احمدی نژاد در پاسخ به سوالی در مورد رابطه با امریکا گفت که اگر دولت امریکا حق ملت ایران را رعایت کند، خواهد دید که ملت ایران بهترین دوست دولت امریکا خواهد شد. این حرف واقعاً از مواضع و شعارهای اصلی انقلاب اسلامی بعید بود. حضرت امام(ره) از سال ۴۲، امریکا را شیطان بزرگ نامیده بودند. در مورد رابطه با امریکا حرف های زیادی زده می شود. بعضی ها از گفت وگو و مذاکره و حتی رابطه مشروط سخن گفته اند اما حرفی که آقای احمدی نژاد زد، بی سابقه بود.» او با چنین تحلیلی نتیجه گرفت؛«البته رسانه های داخلی چیز دیگری می گویند اما واقعیت چیز دیگری است.
من در این سفر هیچ دستاورد خاصی نمی بینم، مگر اینکه یک توافقی در سطح بالا صورت گرفته باشد که ایشان برود و همه مواضعش را پس بگیرد.» محمد هاشمی سپس از برنامه ریزان و سیاستگذاران سفر احمدی نژاد گلایه کرد که «باید در این زمینه بیشتر تدبیر می کردند که متاسفانه تدبیر مناسبی نداشتند.» اظهارات رئیس اسبق سازمان صدا و سیما با اعتراض اصولگرایان همراه شد و «محمد نبی حبیبی» دبیرکل حزب موتلفه اسلامی در جواب به نقد وی گفت؛«وقتی مخالفان و دشمنان ما توطئه یی که از سوی رئیس دانشگاه کلمبیا صورت گرفت را پیروزی رئیس جمهور ایران عنوان کردند، متعجبم که چرا برخی از شخصیت ها و تشکل های سیاسی با بی انصافی این سفر را مثبت و سازنده ارزیابی نمی کنند، البته آنها هیچ دلیل خاصی برای انتقادات خود نیز ندارند که مطرح کردند.»
واکنش حبیبی بی پاسخ نماند و هاشمی در گفت وگو با آفتاب خطاب به دبیرکل موتلفه چنین گفت؛«به عنوان یک مسلمان انقلابی، پیرو امام راحل و بزرگان دین، هم موضع شدن با دشمن افتخار نیست آنچنان که آن مواردی را که دشمن مثبت می داند ما آن را مثبت نمی دانیم.»
«محمد هاشمی» پیش تر نیز از نوع گزارش بودجه احمدی نژاد به مجلس انتقادهای تندی کرده بود. اما ماجرای سفر رئیس جمهور دولت نهم به نیویورک به همین جا ختم نشد. «غلامعلی دهقان» سخنگوی حزب اعتدال و توسعه نفر بعدی بود که راجع به آن اظهارنظر کرد و سخنان احمدی نژاد در دانشگاه کلمبیا را نشانه «بازگشت رئیس جمهوری به ادبیات دوران سازندگی و اصلاحات» بیان کرد.
وی تاکید کرد؛«منتقدان دولت نهم از اینکه بالاخره دیدگاه ها و نقدهای منصفانه شان مورد توجه رئیس جمهوری قرار گرفته و ایشان به سیاست های تنش زدای سازندگی و گفتمان مبتنی بر گفت وگوی تمدن های دولت اصلاحات بازگشته، خوشحال هستند و این اتفاق را به فال نیک می گیرند.» با این حال ابراز خرسندی سخنگوی حزب اعتدال و توسعه مانع از آن نبود که دبیرکل این حزب منش اقتصادی دولتمردان نهم را با ارائه آمار و ارقام نشانه نگیرد.
«محمدباقر نوبخت» که همزمان وظایف معاونت پژوهش های اقتصادی مرکز تحقیقات مجمع تشخیص مصلحت نظام را انجام می دهد در جمع اعضای هیات مدیره خانه صنعت و معدن جوانان، آماری ارائه کرد که نشان می داد؛« در حال حاضر بیکاری بر جمعیت جوان کشور که باید به عنوان سرمایه انسانی به آن توجه شود تمرکز یافته است. متاسفانه در دو سال گذشته رشد اقتصادی از اهداف پیش بینی شده در برنامه پایین تر بود.
بنابراین در حال حاضر جایگاه ما از برنامه ریزی های صورت گرفته و سند چشم انداز ۲۰ ساله عقب تر است... عده یی می گویند اهداف سند چشم انداز اهدافی آرمانی است، اما معتقدیم با توجه به ظرفیت کشور می توان به این اهداف دست یافت مشروط بر اینکه عقل جمعی ایرانی کنار هم برای تصمیم گیری قرار گیرد نه عقل عده یی خاص.» محمدباقر نوبخت در بیان ناکامی های دولت نهم به همین حد بسنده کرد، اما «محمدعلی نجفی» استاد دانشگاه شریف و از مدیران باسابقه تکنوکرات موارد گسترده تری را کالبدشکافی کرد. او در گفت وگو با روزنامه اعتماد، دولت نهم را دولتی ارزیابی کرد که یک پارادایم اداره کشور مبنی بر استفاده از نظرات متخصصان و کارشناسان فنی هر رشته را کنار گذاشته است و حاصل آن اداره کشور به صورت تصمیمات صفر و یک است.
نجفی عضو اصلاح طلب شورای شهر تهران با ذکر مثال هایی در بخش مسکن، تغییر ساعت، نرخ بهره بانکی و غیره نتیجه گرفت؛ «می توان گفت که کار کشور از برنامه ریزی به برنامه روزی تبدیل شده است. یعنی ابتدا به صورت روزمره تصمیماتی گرفته شده، بلافاصله به مرحله اجرا درآمده پس از چند روز به نادرست بودن آن پی برده می شود.» شاید بر مبنای همین تحلیل باشد که «علی فلاحیان» وزیر اسبق اطلاعات کشور وقتی در مقابل این سوال خبرنگار فارس قرار گرفت که از او خواست هاشمی، خاتمی و احمدی نژاد را توصیف کند، گفت؛«آقای هاشمی خیلی به مردم امید می داد و آقای خاتمی خیلی صحبت می کرد، آقای احمدی نژاد این دو ویژگی را با هم به صورت ویژه دارد.» فلاحیان هر چند که در دایره تکنوکرات ها نمی گنجد، اما طی سال های گذشته مشی وی نزدیکی به هاشمی را نشان داده است. او اخیراً در گفت وگوی مفصلی با خبرگزاری فارس «شرایط ویژه» مدنظر هاشمی رفسنجانی را این گونه تفسیر کرد؛ «ما الان با دو جناح بی دینان و متحجران مواجه هستیم.
اروپا و امریکا نیز با این گروه ها در مقابله با جمهوری اسلامی هم موضع هستند، لذا حریف ما خیلی قدر است و مبارزه با آن تدبیر زیادی می خواهد. مسلماً دولتمردان نهم نیز می نشینند کار می کنند ولی باید تحرک سیاسی شان را بیشتر و اصلاً فوق العاده کنند. آنها باید در حوزه سیاست خارجی بیشتر فکر کنند.» فلاحیان در ادامه اظهاراتش از عملکرد دولت نهم در حوزه اقتصادی نیز انتقاد کرد و سهمیه بندی بنزین و توسعه کشور - که هر دو از شعارهای این دولت است - را در تناقض با یکدیگر دانست. وی همچنین دادن پول به دست مردم را باعث رشد نقدینگی دانست و به این لحاظ از بانک مرکزی گلایه کرد.
در میان اظهارنظر چهره های نام آشنا و پاسخگویی به آنچه از سوی دولتیان به سوی آنها روانه شده است، دانشگاه آزاد اسلامی نیز بی نصیب نبود.
این دانشگاه پس از اظهارات چندین باره احمدی نژاد درباره تخلفات مالی آنان و اینکه «منتقدان هسته یی همان حامیان دانشگاه آزاد هستند و ما سعی کردیم برخی مسائل را در دانشگاه آزاد اصلاح کنیم اما آنان برنتابیدند و در بخش هسته یی به ما فشار آوردند» به ناچار جوابیه یی را به سایت الف - نزدیک به احمد توکلی - ارسال کرد. در این جوابیه با تاکید بر پیگیری سیاست حفظ حرمت و خویشتن داری، آمده است که رقم و حجم قراردادهای پژوهشی نادرست بوده است. همچنین آنها مبلغ کمک ۱۲۰ میلیارد تومانی دولت به دانشگاه آزاد اسلامی را تکذیب کرده و افزوده اند؛ «وام مورد اشاره براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی به مبلغ ۶۰ میلیارد تومان آن هم صرفاً به منظور پرداخت شهریه به دانشجویان تخصیص داده شد و بدیهی است پس از فراغت از تحصیل بازپرداخت خواهد شد.»
آنها همچنین دانشگاه آزاد اسلامی را موسسه یی غیردولتی و غیرانتفاعی قلمداد کردند که حتی یک ریال از اموال آن نیز به مسوولان دانشگاه تعلق ندارد. اما از میان تمامی اظهارنظرها و اعاده حیثیت ها از سوی چهره های مختلف نزدیک به هاشمی، اظهارات «حسن روحانی» نقطه عطف موضع گیری ها محسوب می شود. روحانی یک روز پس از سخنان مقام معظم رهبری در جمع دانشجویان مبنی بر اینکه در عین صفا و دوستی، انتقاد هم باید صورت بگیرد، در مراسم افطاری اعضای شورای مرکزی حزب اعتدال و توسعه حاضر شد و برخلاف مشی سابقش به تندی از عملکرد دولت نهم انتقاد کرد.
اظهارات او پاسخی به سخنان احمدی نژاد در مراسم روز قدس امسال بود که گفته بود؛ «عده یی سرخود می روند و می گویند که می خواهند مذاکره کنند و دشمنان نیز چون در بن بست قرار گرفته اند از آنها استقبال می کنند و می خواهند دستاویزی را برای خروج خود از بن بست پیدا کنند.» بلافاصله بعد از این اظهارات، سایت های نزدیک به دولت منظور احمدی نژاد را حسن روحانی و سفر اواخر شهریورماهش به آلمان که قرار بود به دیدار با خاویر سولانا بینجامد، عنوان کردند؛ ملاقاتی که البته انجام نشد و پایگاه خبری رجانیوز - حامی احمدی نژاد - درباره لغو آن نوشت؛«یک مقام عالی رتبه نظام، در پاسخ به حسن روحانی که جویای نظر ایشان برای سفر به آلمان و مذاکره با برخی مقامات اروپایی شده بود به وی توصیه کرد از انجام این سفر خودداری کند.» اما «حسن روحانی» عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری این بار در مقابل اظهارات رئیس جمهور ساکت ننشست و هشدار داد؛«دوران مسوولیت های همه ما زودگذر است. کشور ملک طلق کسی نیست.
احساس مالکانه داشتن نسبت به مردم و کشور بزرگ ترین مشکل و درد بی درمان جامعه ما است.» او هرچند نامی از نهاد یا شخص خاصی نبرد، اما با انتقاد از کسانی که به گفته امیرالمومنین در شرایط خطر هستند و می گویند در بهترین شرایط هستیم و بر شتر چموش سوارند در حالی که می گویند بر شتر رام سوارند به برخی خطرات اشاره کرد و اظهارداشت؛«غفلت از دشمن خلاف عقل و تدبیر است.
متاسفانه دشمنان ما رو به افزایش اند، تا دیروز در کنار امریکا انگلیس بود، اما امروز فرانسه هم با حرارت بیشتری در کنار ایالات متحده قرار گرفته است.» او همچنین از تاثیر تحریم ها بر وضعیت اقتصادی کشور سخن گفت و از بانک مرکزی خواست نرخ تورم را اعلام نکند، چرا که مردم نرخ واقعی تورم را با همه وجودشان لمس می کنند.
«حسن روحانی» پس از اظهارات صریحش تنها راه حل برای رفع معضلات داخلی و خارجی موجود را تشکیل مجلسی قدرتمند و مستقل دانست؛«مجلس قوی می تواند راهنمای خوبی برای همه باشد و فضای بین المللی را هم آرام کند.» به این ترتیب او تلویحاً اعلام کرد که طیف همفکرانش برای حضور در انتخابات آماده هستند، هر چند تحقق این امر منوط به «پایبندی به اخلاق اسلامی، دوری از تبلیغات دروغ، اتهام زنی و انجام یک رقابت دوستانه است.» از سخنان مجموعه تکنوکرات ها چنین برمی آید که آنها اولین گام را برای حضور دوباره در عرصه سیاست، اعاده حیثیت خویش از طریق پاسخگویی به اتهامات وارده از سوی حامیان دولت نهم قرار داده اند. از همین رو مجموعه اقدامات و اظهارات آنان در قالب نقد کارشناسی دولت نهم، به نوعی از صف بندی آنها برای انتخابات مجلس هشتم حکایت دارد. باید دید که نزدیکان هاشمی در قدم بعد چه استراتژی خاصی را پیاده خواهند کرد؟ چرا که تکنوکرات ها قصد دارند به عرصه سیاست بازگردند.

فرنوش امیرشاهی

منبع : روزنامه اعتماد