بودجه در راستای چشم انداز

در دنیای امروز، بودجه ریزی به صورت ابزاری کارآمد برای مدیریت صحیح به شمار می آید. گاهی مدیران و تصمیم سازان سطوح خرد و کلا ن، از شیوه های نوین بودجه ریزی علا وه بر استفاده عقلا نی از منابع و تخصیص بهینه آن، بستر مناسب برای رشد و کارائی دستگاه ها و سازمان ها را فراهم می سازند و از اسراف اموال جلوگیری نموده و توزیع عادلا نه و مطلوب منابع را فراهم می نمایند.
بودجه بندی را فرآیند تخصیص منابع محدود به نیازهای نامحدود می دانند. بنابراین در مجموع کوشش هایی که صرف تدوین و تخصیص منابع می شود به منظور استفاده حداکثر از منابعی است که در اصطلا ح اقتصادی کمیابند، به طوری که بتوان با صرف حداقل هزینه حداکثر منافع را از منابع کمیاب به دست آورد. اساس اداره امور بودجه انعکاسی از کوشش های جامعه ای برای رسیدن به هدف های ملی است. در تعاریف اولیه از بودجه بندی به عنوان علم ایجاد موازنه منطقی بین دخل و خرج یاد شده است اما در جریان تکامل آن، بودجه تعاریف بسیاری را به خود گرفت. اولین تعریف قانونی از بودجه که در تاریخ حقوق مالی و مالیه عمومی ایران ارائه شد در ماده یک قانون محاسبات عمومی ایران مصوب ۱۲۹۰ هجری شمسی است که تعریفی بدین شرح را برای بودجه مطرح می کند: «بودجه دولت، سندی است که معاملا ت دخل و خرج مملکتی برای مدت معینی در آن پیش بینی و تصویب می گردد. مدت مزبور را سند مالی می گویند که عبارت از یک سال شمسی است.»
علا وه بر تعریف فوق از بودجه تعاریف دیگری نیز ارائه شده است: «بودجه برنامه مالی است برای عملیات آتی.»
ولی در یک تعریف کلی: «بودجه یک برنامه مالی است برای مدت محدودی از زمان که به وسیله آن درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و نیز هزینه های برنامه ها و عملیات برای رسیدن به اهداف خاص و معین پیش بینی می شود.» بودجه ماهیت پیش بینی دارد که به ارتباط برنامه ها و عملیات محتوای آن اشاره می کند و از همین رو می توان بودجه را یک برآورد از آینده متصور شد. بودجه تسهیم منابع مالی بین برنامه های مختلف دولت به منظور تحقق و دستیابی به برنامه ها با اهداف مشخص و از پیش تعیین شده است. بودجه الهام گرفته از آینده نگری است، به طور کلی تمام محتویات بودجه برای آینده است. اهداف و سیاست های بودجه متاثر از برنامه های میان مدت و بلندمدت توسعه اقتصادی، اجتماعی جهت رسیدن به اهداف معین هر کشوری است. بودجه بدون برنامه نه تنها سازندگی ندارد بلکه می تواند خسارت های عظیمی حتی به نسل های آینده وارد کند. زمانی بودجه بسیار محدود، متعادل و مطلوب تصور می شد. ولی به دنبال تحولا ت اجتماعی و اقتصادی محدوده بودجه گسترش یافت. تعادل آن اهمیت بسیار را از دست داد و بودجه های ادواری جایگزین بودجه های سالا نه گشت. ارتباط بودجه با دستگاه جای خود را به ارتباط بودجه و برنامه داد. امروز مشاهده کاربرد همزمان دو واژه بودجه و برنامه در تلفیق یکدیگر به صورت های برنامه و بودجه یا بودجه برنامه ای گواه بر محتوای سند بودجه می نماید. در بیان دلا یل این امر می توان گفت اصولا ادامه بقای حیات دولتی ها در شرایط کنونی فرهنگی، سیاسی، یا اقتصادی حاکم بر جوامع بدون داشتن یک فرآیند هدف دار و منطقی برنامه و برنامه ریزی صحیح تقریبا غیرممکن است. تصویر فردای سازمان باید با تصمیم مدیران ترسیم شود. این آینده نگری را برنامه ریزی و تبدیل برنامه به زبان مالی را بودجه گویند. بودجه نقش کلیدی در تحقق آرمان ها و اهداف و نیز تعیین استراتژی های برنامه ها و عملیات اقتصادی کشورها دارد. در حقیقت بودجه های سالانه برشی از برنامه های میان مدت و برنامه های میان مدت برشی از برنامه های بلند مدت (چشم انداز) یک کشور می باشد که اگر به صورت صحیح تهیه و تنظیم گردد تحقق اهداف چشم انداز عینیت بیشتری خواهد یافت. چشم انداز یک گزاره بسیار کلی است که اگر درست تفسیر نشود می تواند مسیر برنامه ریزی را به بی راهه بکشاند. البته اصولا باید برنامه های پنج ساله و سالانه ای که برای کشور نوشته می شود بر مبنای همین چشم انداز باشد.
● چشم انداز چیست؟
چشم انداز عبارت است از آرمان قابل دستیابی جامعه در یک زمان بلند مدت معین که متناسب با ارزش ها و آرمان های نظام و مردم تعیین می گردد.
در حقیقت چشم انداز بیان وضعیت ایده آلی است که جامعه امید دارد در آینده به آن برسد. در همان حال که جوامع دارای چشم انداز، آینده مطلوب خود را خواهند آفرید; جوامع فاقد چشم انداز توسط روندهای موجود به آینده هل داده خواهند شد. به عبارت دیگر تنها راه برون رفت از محیط تصمیم سازی های روز به روز و سیاست های سلیقه ای مدیران که بدون شک آینده شهرها را تهدید می کند، هدایت و مدیریت راهبردی بر مبنای چشم اندازی است که براساس ارزش های مشترک جامعه و طرف های ذینفع شکل گرفته باشد. اهمیت چشم انداز در تعیین سرنوشت اقتصادی، اجتماعی و کالبدی کشورها و شهرها به گونه ای است که می توان آن را به مثابه قلب فرآیند، برنامه ریزی شهری محسوب نمود. در وضعیت کنونی و در عصر جهانی شدن و تشدید رقابت بین دولت ها از لحاظ سیاسی، اقتصادی، علمی و... تدوین و اجرای چشم انداز، دیگر نه یک انتخاب که به یک ضرورت تبدیل شده است. چشم انداز آرمانی ترسیم آینده ای واقع گرایانه، تحقق پذیر، جذاب و انگیزشی است و مشخص کننده آن است که می خواهیم چگونه باشیم و به کجا برسیم؟ چشم انداز آرمانی موتور محرک جامعه به سوی آینده است. باید در اجرای سند چشم انداز به گونه ای عمل شود که تفاوت میان دوره قبل و بعد از اجرای این سند کاملا احساس شود. علت دستیابی برخی کشورهای پیشرفته به رشد و توسعه، اجرای برنامه های بلند مدت و چشم انداز می باشد و مبنای توسعه امروز، علم و دانش و تفکر انسانی است. در زمان تدوین بودجه باید اهداف را مشخص نمود. بعد از تهیه طرح های استراتژیک تامین بودجه دومین موضوع مهم است. تنها وقتی که اهداف و استراتژی های کلان روشن باشند، می توان بودجه ای هدفمند را تامین کرد. بودجه هنگامی مفید و در جهت پیشرفت موثر است که براساس برنامه ها و به صورت منطقی تهیه و تنظیم شده باشد نه آنکه در راستای تمایلات و تصمیمات خلق الساعه مدیران اجرایی باشد. در این راستا آموزش و تعلیم مدیران و کارشناسانی که بتوانند در تهیه و تنظیم بودجه برنامه ای مبادرت ورزند و اجرای آن را دنبال کنند شرایط مناسبی را در راستای نیل به اهداف چشم انداز ایجاد می کند. بودجه با توجه به دورنما و سیمای توسعه ملی امکان اتخاذ تصمیمات مناسب را فراهم می کند.

نویسنده : محمدمرادی

منبع : روزنامه مردم سالاری