اگر استرس بگذارد

پاسخ های توأم با عصبانیت به پرسش های ساده دیگران، عوارضی مانند سر درد های شدید پس از گذراندن یك روز پر مشغله، ضربه زدن رانندگان به فرمان اتومبیل (زمانی كه در ترافیك است) و یا تكان دادن پاها و جویدن ناخن ها، همگی نوعی از بروز ناآگاهانه فشارهای روانی در افراد است.
آمارهای منتشره نیز بیان كننده افزایش محسوس بیماریهای ناشی از فشارهای روانی در قرن اخیر و بویژه در كشور های پیشرفته است. اما دلیل این افزایش ناگهانی، بیماریهایی با منشأ عصبی و مصرف روز افزون آرام بخش چیست؟
● متخصصان علوم اجتماعی معتقدند
از بین رفتن ساختارهای سنتی حمایت كننده مانند خانواده، تغییر ارزش های جوامع، فشارهای كاری، رژیم غذایی نامناسب، كم تحركی، مصرف بی رویه دارو و حساسیت بیش از حد افراد به رفتارهای خود و دیگران را سبب افزایش استرس و بالطبع تأثیرات ناخوشایند آن می دانند، اما آیا می دانید كدام عوامل در كاهش یا افزایش استرس های افراد دخالت دارند و نحوه مقابله با آنها چیست؟
● رویدادهای زندگی
تحقیقات دو روانشناس به نام های «هولمز» و «راهه» نشان داده است رویدادهای معینی كه موجب تغییر ناگهانی در روند زندگی می شوند، امكان ابتلای فرد به بیماریهای جسمی (در پی ناراحتی های عصبی) را افزایش می دهد. این تغییرات، طیفی وسیع از اتفاق های مهم مانند مرگ همسر، بیماری و مشكلات اقتصادی افراد تا استرس های به ظاهر كم اهمیت ناشی از ایام عید را در بر می گیرد. روانشناسان مذكور با توجه به این كه هر واقعه زندگی، صرفنظر از مطلوب یا غیر مطلوب بودن، استرس زا است، به هر یك از آنها نمره ای معین داده و نتیجه گرفتند، افرادی كه میزان تغییرات در زندگی شان بیشتر از حد معین است، به احتمال زیاد، در دو سال بعدی زندگی به امراضی با منشأ عصبی مانند بیماری های قلبی دچار می شوند . از جمله این تغییرات می توان به مرگ، طلاق، زندگی جدا از همسر، زندانی شدن و ازدواج ... اشاره كرد.
● محیط
محیط زندگی هر فرد، از اجتماع، محل كار و طبیعت پیرامون او تشكیل می شود. محیط اجتماعی صدر درصد در میزان استرس افراد نقش دارد. رویدادهای سخت زندگی بر افرادی كه در فعالیت های اجتماعی شركت كرده و از سوی نهادهایی مانند خانواده، حمایت عاطفی می شوند، تأثیر منفی كمتری دارند. نتیجه بررسی محققان نشان می دهد انزوای اجتماعی، تجرد، نداشتن اعتقادات و نبود صمیمیت با همسر، رابطه نزدیكی با میزان ابتلای افراد به بیماریهای روانی دارند.
محیط شغلی نیز بر استرس افراد تأثیر گذار است. با وجود این كه اشتغال، صرف نظر از تأمین مالی در ارضای تمایلاتی مانند اعتماد به نفس، نقشی تعیین كننده دارد، اما واقعیت این است كه هر فرد، بیشترین صدمه روانی را در محیط كار تجربه می كند.
شرایط نامطلوب مانند كار طولانی و استراحت كم، نور ناكافی و سرو صدای زیاد، نداشتن امنیت شغلی، چه در مشاغل طاقت فرسا و چه در كارهایی كه نیاز به تمركز و سرعت عمل در تصمیم گیری دارند، منجر به بیماری می شود.
از دیگر عوامل ایجاد فشار روانی در محیط كار، می توان به تقابل نوع فعالیت های شغلی با ارزش های شخصی و اجتماعی فرد، روابط بین همكاران و رئیسان اداره و سرانجام، تغییراتی مانند ترفیع، بازنشستگی و یا اضافه كاری اشاره كرد.
محیط طبیعی نیز در استرس افراد اثر گذار است. عوامل فیزیكی و طبیعی مانند ازدحام و سرو صدای بیش از حد، تنهایی، گرما، سرما، نور، انواع مواد شیمیایی كه از طریق آب، غذا و هوا جذب بدن می شوند، وجود كلسترول بیش از حد در رژیم غذایی، استشمام دود سیگار و نداشتن تحركات بدنی، هر كدام به طور مستقیم یا غیر مستقیم بر سلامت جسم و روان انسان اثر می گذارند.
● ویژ گی های فردی
روانشناسان در بررسی شخصیتی افراد، آنها را به گروه الف و ب كه خصوصیات متضاد دارند، تقسیم می كنند. افراد گروه الف عجول، بشدت رقابت طلب و پرخاشگر هستند و معمولاً بدون برنامه ریزی اقدام به عمل می كنند. رفتار آنها با تأثیر بر سیستم قلب و عروق، فشار خون و ضربان قلب را افزایش داده و امكان بروز حملات قلبی را بالا می برد.
اما نكته جالب توجه اینجاست كه با وجود خطر آفرین بودن این صفات، تحقیقات نشان می دهد بیشتر مدیران موفق، متعلق به این دسته هستند. البته این رفتارها در هنگام رقابت، نوعی سازگاری به شمار می آید. اما در مواقع عادی باید كنترل شوند.
نبود خودباوری در افراد، مطرح نكردن نظرات و نگرشها، كم جرأتی و آرمان گرایی بیش از حد، از عوامل دیگر بروز ناكامی و در پی آن استرس است. در مقابل، وجود برخی ویژگی ها در افراد، سبب افزایش مقاومت آنها در برابر ناملایمات زندگی می شود. یكی از خصوصیت ها، كنترل بر رویدادها و باور این نكته است كه انسان می تواند بر مسیر اتفاق های زندگی تأثیر بگذارد. افراد دارای این خصوصیت، به جای دلیل تراشی و گناه كار جلوه دادن دیگران، مسئولیت اعمالشان را خود به عهده می گیرند. احساس تعهد و هدفمندی در مقابل امور شغلی و زندگی، برخورداری از قدرت مبارزه طلبی و انعطاف پذیری نیز از ویژگی های دیگر افرادی است كه در مقابل تغییرات زندگی احساس نا امنی نكرده و فشارها را با موفقیت پشت سر می گذارند.
● ویژگی های ژنتیكی
برخی افراد پیرامون ما به سرعت هیجان زده شده و به سختی آرامش خود را باز می یابند و عده ای دیگر به اصطلاح «خونسرد» هستند. از نظر روانشناسان، این تفاوت ها را می توان بیشتر به زمینه ژنتیكی افراد نسبت داد. پاسخ های روانی به محرك های خارجی نیز از تفاوت های ژنتیكی افراد منشأ می گیرد و از این رو است كه در فشارهای عصبی، عضلات كوچك پوست سر شما واكنش نشان داده و سبب بروز سرد درد می شوند. در حالی كه احتمالاً دوست شما هرگز چنین سردردی را تجربه نكرده است. واكنش سیستم های قلب وعروق، گوارش و تنفس نیز به همین ترتیب به بیماریهایی نظیر تپش قلب، زخم معده و آسم منجر می شود.
● تجربه های گذشته
تجربه های دوران كودكی، نقشی مؤثر در چگونگی شكل گیری شخصیت، نگرش و شیوه مقابله با فشار روانی در افراد دارد. پیامهایی كه والدین، خواسته یا ناخواسته به كودكان انتقال می دهند، یا سبب ایجاد اعتماد به نفس و تقویت توانایی مقابله با مشكلات و یا زمینه ساز تسلیم شدن آنها می شود.
میزان صمیمیت والدین بر فرزندان نیز با سلامت روانی آنها در دوران بزرگسالی رابطه نزدیك دارد، نداشتن صمیمیت با والدین در دوره كودكی، سبب منزوی شدن افراد در دوران بزرگسالی می شود.
● آگاهی و ادراك صحیح
برخی افراد از توانایی ها و فشارهای روانی اطراف خود شناخت درستی ندارند. این دسته، انتظارات خارجی و خواسته های درونی خود را بخوبی می شناسند و به همین دلیل در هنگام استرس، سازگار می شوند. اما افرادی كه آگاهی شان از فشار های روانی كم است، معمولاً اصل موضوع ناراحت كننده را فراموش كرده و در جزئیات غرق می شوند و به همین دلیل قادر به حل مشكل نیستند. عواملی مانند بینش و آگاهی سبب ادراك درست فرد از مشكل خواهد شد.

فرزانه روستایی

منبع : روزنامه ایران