نقش و جایگاه گاز در اقتصاد ایران

گاز طبیعی به تبع ویژگی‌های ذاتی و به‌خصوص سازگاری آن با محیط‌زیست از جمله حامل‌های انرژی است که حداقل طی دو دهه اول قرن حاضر بالا‌ترین نرخ رشد را در میان حامل‌های انرژی به خود اختصاص خواهد داد به عبارت دیگر سهم گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی جهان در حال افزایش بوده و برآوردهای انجام‌شده ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان موید آن است که توانایی پاسخگویی به رشد فزاینده تقاضا وجود دارد ولی نکته قابل تامل این است که منابع گاز طبیعی غالبا در نزدیکی مراکز عمده مصرف قرار ندارند و بنابراین امکان انتقال این منابع به مبادی مصرف یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان عمده می‌باشد.
در حال حاضر گاز طبیعی نزدیک به ۲۵ درصد انرژی جهان را تامین می‌نماید. این انرژی پاک نعمتی است بی‌بدیل که دست کریم خداوند متعال ذخیره‌ای قابل‌توجه و پرقیمت از آن را به خاک زرخیز ایران هدیه کرده است.
در پایان سال ۲۰۰۶ میلا‌دی حجم کل ذخایر گازی دنیا ۶۳۴۸ تریلیون فوت‌مکعب بوده است که از این میزان ۴۲۳۴ تریلیون فوت مکعب به کشورهای خاورمیانه و روسیه تعلق دارد. بالا‌ترین حجم اثبات شده گاز کماکان در اختیار کشور روسیه قرار دارد که با در اختیار داشتن ۱۶۸۸ تریلیون فوت مکعب گاز، حدود ۲۶ درصد از سهم ذخایر گاز دنیا را در اختیار دارد پس از آن ایران با ۹۶۴ تریلیون فوت مکعب ۲۸۸ تریلیون متر مکعب) حدود ۱۶ درصد و قطر با ۹۱۰ تریلیون فوت مکعب در حدود ۳/۱۴ درصد ذخایر گاز دنیا را به خود اختصاص داده‌اند. ذخایر گازی ایران ۶۰ درصد و ذخایر نفت روسیه ۶۰ درصد ذخایر نفت ایران است. البته روس‌ها ۵ برابر ما گاز تولید و ۶۰ برابر ایران گاز صادر می‌کنند و ۵/۴ برابر ما مصرف گاز دارند. در حالی که جمعیت آنها ۳/۲ برابر جمعیت ایران و میانگین دمای این کشور ۱۵ درجه سردتر از ایران است و در سال ۲۰۰۶ از محل صادرات گاز ۴۲ میلیارد دلا‌ر درآمد کسب کردند.
در اینجا مناسب است ذکر کنیم که ذخایر شناخته شده نفتی کشور در حال حاضر ۱۳۸ میلیارد بشکه و مجموعه ذخایر قابل‌برداشت گاز ایران از کلیه مخازن شناخته‌شده و قطعی درون خشکی و آب ۲۸ تریلیون مترمکعب می‌باشد که از نظر ارزش ؟؟؟ معادل ۱۷۸ میلیارد بشکه نفت است. با توجه به آمارهای منتشرشده توسط سازمان اوپک و شرکت ‌BP جمع ذخایر قابل‌برداشت نفت و گاز ایران معادل ۳۱۶ میلیارد بشکه نفت است در حالی که جمع ذخایر قابل‌برداشت نفت و گاز عربستان سعودی معادل ۳۰۸ میلیارد بشکه نفت بوده و از این جهت علی‌رغم دارا بودن ۲۶۴ میلیارد بشکه ذخایر نفتی (که در دنیا اول است) مجموعا در رتبه بعد از ایران قرار دارد.
کشور ایران که بین دو منطقه نفت و گاز جهان یعنی منطقه خلیج‌فارس و دریای خزر قرار دارد و این دو منطقه نیز که حدود ۷۰ درصد ذخایر نفت و گاز جهان را در خود جای داده است می‌تواند به عنوان محور برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری انرژی جهان ایفای نقش نماید (البته در ۶۰ درصد از خاک ایران، هنوز مطالعات و عملیات اکتشاف انجام نشده است. کارشناسان اقتصاد انرژی در داخل و خارج کشور معتقدند که ایران با برنامه‌ریزی دقیق و ادامه عملیات اکتشاف و سرمایه‌گذاری در بهره‌برداری از پتانسیل‌های موجود و مدیریت بهینه مصرف در داخل حداقل بین ۸۰ تا ۹۰ سال دیگر پتانسیل تولید نفت تجاری را داشته و حداقل ۱۷۰ سال از منابع گازی خود در جهت فرآیند توسعه کشور می‌تواند بهره‌برداری نماید. در حال حاضر ایران در تولید گاز، چهارمین کشور و در مصرف، سومین کشور دنیا است. ظرفیت تولید و پالا‌یش گاز کشور از ۳۶ میلیون مترمکعب در روز، در ابتدای انقلا‌ب به ۴۰۰ میلیون مترمکعب در سال ۸۵ رسیده است.
در حال حاضر حدود ۵۵ میلیون نفر در کشور از این موهبت الهی استفاده می‌نمایند. همچنین حدود ۱۳ هزار واحد صنعتی از گاز بهره‌برداری می‌نمایند و نیروگاه‌ها روزانه در صورت موجودی و تحویل گاز تا ۱۵۰ میلیون مترمکعب مصرف گاز دارند. ‌
در سال ۱۳۸۵ حدود ۶۵ میلیون متر مکعب به تولید گاز کشور اضافه شده است. وزیر نفت کشورمان در دهه سوم دی‌ماه سال جاری در پاسخ به سوال نمایندگان استان‌هایی که با قطع گاز مواجه شده‌اند، اظهار داشت در حالی که سه دهک بالا‌ی جامعه ۵۱ درصد گاز جامعه را مصرف می‌کنند (مدیرعامل گاز این آمار را ۵۷ درصد اعلا‌م کرده است) قیمت هر متر مکعب گاز حدود یک سنت است و میزان سرمایه‌گذاری برای گاز شایسته کشور نیست و با کمک مجلس باید به سمتی برویم که یارانه انرژی را مدیریت کنیم. نوذری در ادامه افزود: این روزها معادل ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار بشکه در روز انرژی (نفت و گاز معادل) در کشور توزیع می‌شود که اگر در ۸۰ دلا‌ر ضرب کنیم حدود ۱۲۰ میلیارد دلا‌ر می‌شود. وی در هنگام اخذ رای اعتماد از مجلس گفت: کشوری که دومین ذخیره بزرگ گاز طبیعی جهان را دارد نباید بیکار و فقیر داشته باشد و در همین جلسه، استراتژی توسعه حول محور گاز را به عنوان یک راهبرد بنیادین مدیریت اقتصاد ملی به وکلا‌ی ملت پیشنهاد داد. ‌
مدیرعامل شرکت ملی نفت‌کش ایران در همایش چالش‌ها و فرصت‌های شرکت‌های ایرانی در قراردادهای نفت و گاز در دی‌ماه سال جاری اظهار داشت: در تولید گاز از پارس جنوبی با فرض وجود ۳۴ فاز و تولید روزانه هر فاز ۲۵ میلیون مترمکعب، سالا‌نه حدود ۵/۱۸۲ میلیون تن گاز طبیعی از پارس جنوبی تولید می‌شود که با فرض قیمت هر تن گاز مایع معادل ۳۰۰ دلا‌ر، درآمد آن سالا‌نه ۵۷ میلیارد دلا‌ر خواهد بود. تولید میعانات گازی نیز از این ۲۴ فاز می‌تواند معادل ۴۸ میلیون تن باشد که اگر قیمت هر تن میعانات گازی را معادل ۵۰۰ دلا‌ر فرض کنیم ارزش آن حدود ۲۴ میلیارد دلا‌ر می‌شود. سوری درباره تولید ‌LPG از ۲۴ فاز پارس جنوبی اظهار داشت: از پارس جنوبی می‌توان سالا‌نه ۱۵ میلیون تن ‌LPG ، تولید کرد که با فرض قیمت ۳۰۰ دلا‌ر برای هر تن ‌LPG ، ارزش سالا‌نه آن معادل ۵/۴ میلیارد دلا‌ر خواهد شد و حاصل جمع این ۳ رقم، ۵/۸۵ میلیارد دلا‌ر می‌شود (البته در پارس جنوبی فعلا‌ فازهای یک تا ۸ عملیاتی شده است.) وی افزود: در صورت سرمایه‌گذاری سریع و مناسب و به دور از بوروکراسی اداری در میادین پارس شمالی، گلشن و فردوسی سالا‌نه جمعا حدود ۴۰ میلیون تن گاز طبیعی تولید می‌شود که معادل ۲۲ درصد پارس جنوبی بوده و از این ۳ حوزه می‌توان سالیانه حدود ۱۷ میلیارد دلا‌ر نصیب کشور نمود و در مجموع از دو حوزه پارس شمالی و جنوبی در صورت سرمایه‌گذاری مناسب و استفاده از تمام امکانات و منابع مادی و معنوی و سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانیم سالیانه حدود ۱۰۰ میلیارد دلا‌ر درآمد داشته و با این درآمدها و ایجاد ۲۸ پالا‌یشگاه گازی و تاسیسات مایع‌سازی گاز و ایجاد کارخانه‌ها و تاسیسات تولید مواد اولیه پتروشیمی و تشکیل ده‌ها شرکت توسعه‌ای ضمن ایجاد اشتغال پایدار گسترده، درآمد سرانه مردم را بین ۱۵۰۰ تا ۳۰۰۰ دلا‌ر افزایش دهیم. ‌
نکته دیگری که در اینجا باید به آن اشاره‌ای داشته باشیم بحث شدت مصرف انرژی در کشور است که از این جهت وضعیت بسیار نگران‌کننده‌ای داریم. ‌
در حالی که شدت مصرف انرژی در کشور ژاپن یک درصد، اروپا ۲ درصد، چین ۸ درصد و کشورهای آسیای شرقی میانگین ۶ درصد است این میزان در ایران ۷/۱ اعلا‌م شده یعنی شدت مصرف انرژی در کشور ما ۱۷ برابر کشوری همچون ژاپن است و اگر مصرف انرژی به همین منوال ادامه یابد این عدد در افق چشم‌انداز ۲۰ ساله به ۲ خواهد رسید. شدت مصرف انرژی میزان انرژی مصرف‌شده برای ایجاد هزار دلا‌ر ‌GDP جدید است که در ایران معادل ۷/۱ تن نفت در زمستان امسال و تولید گاز در کشور به یک رکورد تاریخی رسیدیم. ‌ شرکت نفت مناطق مرکزی ایران توانست از ۱۴ میدان گازی خانگیران و شوریجه، آغار، دالا‌ن نار، کنگان، قشم، سرخون، تابناک‌، هما، ش؟؟ و سراجه و تنگ بیمار روزانه ۲۹۷ میلیون متر مکعب گاز تولید کند در حالی که مکلف به تولید ۲۶۵ میلیون متر مکعب بود دیگر تامین‌کننده گاز کشور شرکت نفت و گاز پارس است که هم‌اکنون روزانه ۱۴۰ میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند که این مقدار از ۵ فاز پارس جنوبی است هرچند به دلیل تاخیر در راه‌اندازی پروژه‌های فازهای ۶، ۷، ۸، ۹، و ۱۰ این شرکت نتوانسته تعهد تکلیفی خود را انجام دهد. ‌
همچنین شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب نیز توانست با تولید ۴۰ میلیون متر مکعب گاز همراه از میادین نفتی خود ریسک تولید بالا‌ را پذیرفته و دوشادوش دو شرکت اصلی فوق در جهت حل مشکل مردم تلا‌ش کند و مجموعا سه شرکت فوق ‌توانستند رکورد تولید ۴۷۷ میلیون مترمکعب در روز را ثبت نمایند. ‌
در روزهای سرد آذر و دی‌ماه سال جاری افزایش مصرف واحدهای مسکونی و تجاری سهمیه بخش‌های مختلف گاز که ۲۵ درصد به بخش صنایع اختصاص داشت و ۳۳ درصد به مصرف نیروگاه‌ها و برق می‌رسید و ۴۲ درصد در بخش خانگی و تجاری مصرف می‌شد را بهم زد و در روزهای اوج سرما، ۷۵ درصد گاز به مصارف واحدهای مسکونی و تجاری اختصاص یافته و مصرف این بخش را از ۵۰ میلیون متر مکعب در روز، به بالا‌ی ۳۰۰ متر مکعب رساند. ‌
رشد مصرف گاز در ۳۰ سال گذشته میانگین سالیانه حدود ۸/۶ درصد و در ۱۰ سال گذشته سالیانه حدود ۱۱ درصد بوده که بسیار بالا‌ و نگران‌کننده می‌باشد. ‌
در چشم‌انداز ۲۰ ساله رقم رشد مصرف سالیانه را ۶/۸ درصد در نظر گرفته‌اند که بر اساس بررسی‌های دقیق کارشناسی اخیرا وزارت نفت رشد ۵/۴ درصد در سال را به عنوان گزینه برتر مطرح کرده است.

مسعود سلطانی‌فر

منبع : روزنامه اعتماد ملی