اصلاحات ساختاری در بازار گاز طبیعی

به دنبال مسئله جهانی شدن و اصلاحات دولتی و اعمال سیاست های تعدیل دركنار این اصلاحات، به افزایش كارآیی از طریق ایجاد رقابت در عرضه گاز توجه و چشم انداز صنعت گاز با تغییرات بنیادی روبه رو شده است. كشورهای مختلف به اصلاحات ساختاری بازار گاز طبیعی روی آوردند كه یك شكل از این اصلاحات، رقابت گاز با گاز است.
اصلاحات در بخش گاز و بخش های دیگر انرژی از جمله برق، به موازات یكدیگر صورت می گیرند. این اقدام ها زیرمجموعه ای از فرآیند تجدید ساختار اقتصادی در سطح وسیع خود هستند كه با تكیه بیشتر به نیروهای بازار و كمتر شدن دخالت مستقیم دولت، می كوشد كارآیی اقتصادی را افزایش دهد. اصلاحات در بازار گاز، منافع اقتصادی زیادی را در شكل افزایش كارآیی در حمل ونقل و خدمات بازار به دنبال دارد كه محرك سرمایه گذاری در این بخش و كاهش قیمت برای مصرف كنندگان است.
ایالات متحده آمریكا و كانادا نخستین كشورهایی بودند كه اصلاحات بخش گاز را در اواخر دهه ۱۹۷۰و اوایل دهه ۱۹۸۰ آغاز كردند. این اصلاحات در شكل كنترل قیمت سرچاه نفت، ایجاد رقابت در عرضه عمده فروشی گاز از طریق پراكنده كردن تجارت گاز وخدمات انتقال، همچنین لزوم دسترسی به خطوط لوله كشی برای مناطق مختلف كشور، ظاهر شد. پس از این، دو كشور، بریتانیای كبیر اصلاحات بازار را در دهه ۱۹۸۰ آغاز كرد. دیگر كشورهای اروپایی همانند هلند، اسپانیا وآلمان، از اوایل تا اواسط دهه ۱۹۹۰ اصلاحات را آغاز كردند كه از نتایج آن توافق برای تأمین گاز كشورهای اتحادیه اروپا در اواخر ۱۹۹۷ و اتصال میان انگلستان و قاره اروپا در اواخر ۱۹۹۸ بود. قیمت گاز سرچاه نفت و در سطح عمده فروشی در این بازارها كنترل می شود. ضرورت رقابت گاز با گاز روی متمركز نبودن عرضه گاز، مبادلات گازی كه از طریق حمل ونقل صورت می گیرد و خدمات مرتبط استوار است.
گسترش بازارهای بین المللی گاز طبیعی
درحال حاضر، بازارهای بین المللی گاز طبیعی با ساختار جدیدی درحال ادغام هستند. به علت وجود انحصار منطقه ای در انتقال و یا وجود شركت های انحصاری در بخش توزیع، واردات گاز همواره با خطرپذیری های مالی روبه رو بودند. ازسوی دیگر، تأمین عرضه گاز و تضیمن آن، به افزایش قیمت ها برای بخش صنعتی و خانگی منجرشد. اكنون این شرایط به طور چشمگیری تغییر كرده است. كشورهای زیادی با ایجاد رقابت گاز با گاز به سمت آزادسازی بازارهای خود پیش می روند. این اصلاحات بر پایه دسترسی سه جانبه به عرضه گاز و یا خصوصی سازی بخش های دولتی گاز قرار دارد. از جمله اقدام های انجام شده می توان به بازارهای آنی، قراردادهای كوتاه مدت و یاnon-dedicated contracts اشاره كرد. سه نوع بازار منطقه ای عمده برای گاز وجود دارد: كشورهای عضو همكاری های اقتصادی وتوسعه اروپا؛ كه واردات كشورهای اروپایی غربی از نروژ، روسیه و الجزایر تأمین می شود؛ آمریكای شمالی، واردات این منطقه از كانادا و مكزیك تهیه می شود؛ ژاپن و كره شمالی كه واردات این كشورها به طور عمده از اندونزی، استرلیا، مالزی و خاورمیانه است. هركدام از این بازارهای گاز منطقه ای، ویژگی خاصی از نظر هزینه و شرایط عرضه، الگوهای تقاضای گاز وشرایط رقابتی دارند.
ساختار قیمت گذاری در اروپا و ژاپن
در كشورهای اروپایی، قیمت سوخت های نفتی جانشین تا حدی روی قیمت های گاز تأثیر می گذاشت و این ارتباط اكنون نیز دیده می شود. مبادله گاز در اروپا بر پایه قراردادهای بلندمدت است. قیمت های گاز، براساس قراردادهای بلند مدت تعیین می شود. در این قراردادها فرمول قیمتی وجود دارد كه میان قیمت جاری گاز و قیمت انرژی های جانشین، ارتباط برقرار می كند. با توجه به ارتباط میان قیمت های گاز وقیمت های نفت، قیمت های گاز در سطحی تنظیم می شود كه مصرف كننده گاز هیچ انگیزه ای برای جانشین كردن سوخت های دیگر نداشته باشد. قیمتی كه تولیدكننده گاز تعیین می كند، از قیمت هایی به دست می آید كه مصرف كننده نهایی برای ارزان ترین سوخت جانشین می پردازد. برای تعدیل قیمت های گاز با تغییرات قیمت های نفت، امكان مذاكره این قرار دادهای بلند مدت وجود دارد.
در بازار آسیا، ۹۷ درصد گاز مصرفی از طریق ال.ان.جی تأمین می شود و ژاپن به تنهایی بیش از۵۰ درصد ال.ان.جی جهان را وارد می كند. در كشورهای اروپایی، شاخص قیمت های ال.ان.جی آسیا و اقیانوسیه براساس قیمت های نفت خام است. این مسئله حتی برای ژاپن و اندونزی هم صحت دارد. این شرایط اكنون درحال تغییر است. شاخص قراردادهای منعقد شده میان انگلستان (وارد كننده) و هلند و نروژ (تولیدكننده) قیمت های بازار آنی- انگلستان است. امروزه بازارهای آنی بخش مهمی از تجارت بین المللی در نفت خام و فرآورده های پتروشیمی را در بردارند. بازارهای آنی، با تغییردادن روند تجارت، زمینه ای را فراهم آوردند كه هزینه های فرصت دارایی های بدون استفاده، به خوبی مشاهده شود، به این دلیل كه این بازارها، قیمت های جاری را مشخص كنند و بنگاه ها وفعالان اقتصادی به راحتی تغییرات كوچك در ارزش دارایی های خود را مشاهده می كنند و برای عرضه به این بازارها، تصمیم های لازم را می گیرند. از سوی دیگر، خریداران در این بازارها به راحتی قیمت پیشنهادی عرضه كننده را با قیمت بازارآنی مقایسه می كنند. همچنین دربازارهای آنی، قراردادهای معین نقدی ارزش گذاری می شود.
ساختار قیمت گذاری درآمریكای شمالی و انگلیس
دراین مناطق رقابت به صورت گاز با گاز است و میان قیمت های گاز و قیمت های فرآورده های نفتی حداقل در كوتاه مدت ارتباطی وجود ندارد و عرضه تقاضای گاز تنها براساس قیمت گاز تعیین می شود. در آمریكای شمالی رقابت گاز با گاز گسترش یافته است عرضه و تقاضا را سازكارهای بازار به تعادل می رسانند و بازار نقد است و نیروهای بازار هستند كه بازار را تنظیم می كنند. در انگلستان نیز چنین وضعیتی وجود دارد، بازارهای گاز رقابتی و كاملاً آزادسازی شده هستند.
با وجود چنین حالتی، قیمت های نفت وگاز هنوز با هم ارتباط دارند: امكان جانشینی نفت خام، قیمت های سوخت های نفتی و امكانات فنی مصرف كننده ها برای تغییر دادن سوخت ها. عواملی هستند كه در بلندمدت بر قیمت گاز تأثیر می گذارند. در انگلستان، نیز بازار گاز با قیمت گاز عمده فروشی قاره ای ارتباط داردكه در تعیین این قیمت، ارتباط قراردادها با نفت، تأثیر گذار است.
نتیجه
با توجه به این كه بسیاری از كشورها به سمت آزاد سازی اقتصادی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) پیش می روند، لازم است بازارها به لحاظ ساختاری اصلاح شوند و این مسئله ای است كه در دنیای امروز و در بحث تجارت جهانی به سرعت دنبال می شود؛ از این رو چه عرضه كننده و چه تقاضا كننده در یك شرایط بسیار رقابتی قرار می گیرند. به یقین تقاضاكننده های انرژی برای كاستن از وابستگی خود به واردات انرژی و خنثی كردن نوسان های قیمتی انرژی و ریسك های حاصل از آن، تلاش می كنند. پس از شوك نفتی دهه ۱۹۷۰، كشورهای صنعتی كه عمده ترین مصرف كننده های انرژی هستند، به دنبال تحقیقات فنی و فناوری، بهره وری انرژی را افزایش دادند و با صرفه جویی در مصرف انرژی، نخستین گام را در راه مهار كردن بحران ها برداشتند. در مورد گاز نیز چنین مسئله ای صادق است. به هر حال این كشورها برای جانشین كردن انرژی و استفاده از انرژی های نو، تحقیقات وسیعی انجام می دهند تا به مزیت های اقتصادی و سیاسی خود نزدیك شوند. عرضه كننده های انرژی از جمله ایران باید شرایطی فراهم كنند و بسترسازی مناسب در این كشورها صورت گیرد تا همگام و موازی با تغییر و تحولات در شرایط بازار جهانی، سهم خود را در بازار انرژی حفظ كنند.

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا