سایه تحریم

اگرچه تحریم در تمام سه دهه گذشته سایه به سایه اقتصاد ایران را همراهی کرده است، اما به نظر می رسد هیچ گاه سایه تحریم تا این اندازه بر سر اقتصاد ایران سنگینی نکرده است، سایه یی که روز به روز سنگین تر و گسترده تر می شود تا تمام اقتصاد ایران را فراگیرد.
حتی مسوولان و مقامات ایرانی که همواره با سکوت در این باره قصد داشتند تا جوی آرام را برای فعالان اقتصادی ایران به وجود آورند، در هفته های اخیر به صراحت از تحریم و تبعات آن می گویند، هرچند که در اظهارنظرهای آنان اصرار بر این است که اقتصاد ایران از این تحریم ها هیچ آسیبی نخواهد دید، اما این اظهارنظرها در چارچوب سیاستگذاری های کلان و وسیع تر سیاسی با رعایت ملاحظات بسیار امنیتی عنوان می شود که در آنها واقعیت های اقتصادی در مرتبه چندم اهمیت قرار گرفته است.
● نمادین و بی اثر
ابراهیم شیبانی رئیس کل بانک مرکزی ایران تحریم های اعمال شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران را نمادین خوانده و می گوید؛ این تحریم ها تاثیری بر اقتصاد ایران نخواهد گذاشت.
او تاکید می کند؛ این تحریم ها چون مرتبط با اقتصاد ایران نیست، تاثیری بر وضع اقتصادی نخواهد داشت.
داوود دانش جعفری وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران نیز در اظهارنظری مشابه با شیبانی قطعنامه تحریم ایران را جنگ روانی علیه ایران دانسته و تصریح می کند که مفاد این قطعنامه از سال گذشته علیه ایران به اجرا گذاشته شده است.
داوود دانش جعفری می افزاید؛ زیان این تحریم ها تنها متوجه ایران نیست و شرکای اقتصادی ایران نیز آسیب می بینند.
با این حال به نظر می رسد این اظهارنظرها برای فعالان اقتصادی بخش خصوصی که در چند ماه اخیر و با اعمال تحریم های محدود با تفاوت هایی در فعالیت اقتصادی خود مواجه شده اند فاقد ارزش ویژه یی برای تصمیم گیری های آتی اقتصادی باشد.
به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران اینگونه اظهارنظرهای مسوولان دولتی اقتصاد ایران، حتی برای قشری از جامعه که به طور مستقیم فعال اقتصادی نیست نیز آثار خوبی به جا نمی گذارد. مردم عادی با شنیدن این جملات بیش از آنکه اطمینان حاصل کنند با اعمال تحریم های اقتصادی علیه ایران هیچ اتفاقی نمی افتد، به این می اندیشند که به طور حتم اتفاقی در راه است.
اما به راستی این تحریم ها و تصویب دو قطعنامه شورای امنیت علیه ایران که با مواردی از اعمال تحریم های اقتصادی همراه بوده است چه آثاری بر جای می گذارد؟ به نظر می رسد باید این اصل کلی را پذیرفت که نه فقط اقتصاد ایران بلکه هر اقتصاد قدرتمند یا ناتوانی در جهان بر اثر اعمال محدودیت ها آسیب می بیند، چرا که حداقل آسیب وارده بر هر اقتصاد بر اثر اعمال محدودیت از دست دادن حق انتخابی است که تحریم آن را رقم زده است. بر این اساس، بدون آنکه بخواهیم میزان ضرر و زیان یا آسیب وارده بر اقتصاد ایران ناشی از اعمال تحریم ها را محاسبه کنیم، می توان یک سره این گزاره را رد کرد که تحریم ها هیچ اثری بر اقتصاد ایران ندارند.
● گام به گام به پیش
سرآغاز اثرگذاری تحریم ها در شبکه بانکی و در حوزه مالی خود را بروز داد، تحریم مالی و بانکی ایران با اعمال محدودیت برای دو بانک ایرانی سپه و صادرات از سویی و کنار کشیدن چندین بانک اروپایی از همکاری متقابل با ایران و بالاخره محدودیت مبادلات فعالان اقتصادی ایران با ارز دلار مهم ترین آثار اعمال تحریم در این حوزه از اقتصاد بود که این تحریم به شکل افزایش هزینه مبادلات و بالا رفتن ریسک مبادلاتی کشور به دلیل به کارگیری واسطه ها و دلال ها برای شکل گیری مبادلات تجاری بروز یافت.
افزایش این هزینه ها قیمت تمام شده کالا و خدمات تولیدشده در ایران را افزایش خواهد داد که به طور قطع این افزایش قیمت تمام شده کالا و خدمات تولیدی در ایران، کاهش قدرت رقابت ایرانیان در مقابل رقبای خارجی را به دنبال خواهد داشت.
بالا رفتن هزینه انجام عملیات مالی و پرداخت بخشی از منابع به واسطه های مالی بین المللی و در نتیجه افزایش هزینه های انجام معاملات به معنای کاهش رقابت پذیری اقتصاد تلقی می شود.
از سوی دیگر طبیعی است که افزایش چالش های سیاسی و دیپلماتیک بین ایران و طرف های غربی به افزایش ریسک سرمایه گذاری در ایران منجر خواهد شد که کاهش میزان سرمایه گذاری ها و افزایش هزینه های بیمه یی کمترین آثار آن است.
با تلاش مقامات ایالات متحده و تصویب قطعنامه دوم شورای امنیت دامنه تحریم ها علیه اقتصاد ایران از حوزه بانکی خود را تا حوزه سرمایه گذاری در بخش نفت و گاز نیز گسترش داده است. در این میان چالش تازه ایران با طرف های درگیر در مساله هسته یی بر سر بحران ملوانان انگلیسی، شرایط را برای گسترش تحریم های داوطلبانه غربی ها بیش از آنچه در شورای امنیت به تصویب رسیده، فراهم ساخته است.
با اینکه محمود احمدی نژاد در گفت و گو با شبکه ۲۴ فرانسه گفته است که هر کس بخواهد ایران را تحریم کند، خودش بیشتر ضرر می کند و به اروپایی ها توصیه کرده در مسائل جهانی به ویژه در مساله هسته یی ایران تابع تصمیمات غلط امریکا نشوند اما به نظر می رسد اروپایی ها در ارزیابی خود از ضرر و فایده اعمال تحریم علیه ایران نظری متفاوت با تحلیل احمدی نژاد دارند.
روزنامه فرانسوی لوموند در گزارشی با پرداختن به رابطه غرب با ایران، خواستار برقراری تحریم های بیشتر شده است. این روزنامه آورده است که ایران راه مقابله با جامعه جهانی را برگزیده است و این سیاست ایران در عراق نیز دیده می شود.
این در حالی است که بعضی در فرانسه هنوز بر این نظرند که می توان از وجود دیدگاه های متفاوت در میان تصمیم گیران ایران، به سود همکاری این کشور با سازمان ملل متحد سود جست. آنها این نکته را کتمان می کنند که تنها یک راه برای حل بحران اتمی ایران وجود دارد و آن مذاکرات دیپلماتیک و احترام به قوانین جهانی است، در این میان باید از سازمان ملل متحد خواست تا تحریم های خود بر ایران را افزایش دهد. اظهارنظر سیاستمداران فرانسوی نیز چیزی شبیه به گزارش لوموند است. در آلمان نیز اوضاع مشابه است و تکلیف انگلیسی ها هم که روشن است.
● سایه سنگین
با این همه مدیران دولتی اقتصاد ایران بر این باورند که تمام این تهدیدها نمادین و بر اقتصاد ایران بی اثر است.
اظهارات مقامات اقتصادی ایران در خصوص بی اثر بودن تحریم ها در حالی صورت می گیرد که شبکه خبری دولت بریتانیا بی بی سی در گزارشی آورده است؛ ایران روابط گسترده اقتصادی با کشورهای غربی دارد و نگران است که در صورت وضع تحریم های گسترده تر، این روابط تجاری با مشکل روبه رو شود. چین و روسیه نیز که از حامیان حل مناقشه هسته یی ایران از طریق مذاکره و دیپلماسی هستند، قراردادهای وسیع اقتصادی با ایران دارند.
این شبکه خبری می افزاید؛ برخی صاحب نظران تاثیر تحریم های وضع شده بر ایران را نگران کننده می دانند. این افراد به عنوان مثال به کاهش سرمایه گذاری ها در بخش نفت و گاز ایران اشاره می کنند که می تواند تاثیر مخربی بر اصلی ترین منبع درآمد ایران داشته باشد.
امریکا همچنین درصدد آن است تا از اجرای قرارداد انتقال گاز ایران به هند و پاکستان جلوگیری کند و فشار زیادی بر هند وارد می کند تا از خرید گاز از ایران خودداری کند.
تلاش امریکا برای تشدید انزوای اقتصادی ایران به اینجا ختم نمی شود، مسوولان ایالات متحده برای افزایش انزوای اقتصادی ایران علاوه بر صنعت نفت و گاز، صادرات کالا از کشورهای سوم به ایران را نیز مورد توجه قرار داده اند. مارک فولان معاون وزیر بازرگانی امریکا در سخنانی در کمیته امور بانکی، ساختمان و امور شهری مجلس سنای امریکا از تلاش دولت برای اعمال مجازات های تجاری بر کشورهایی خبر داد که ایران از آنها برای ترانزیت واردات کالاهای حساس استفاده می کند.
فولان در جلسه این کمیته که با هدف بررسی تحریم های امریکا علیه ایران برگزار شده بود از همکاری امارات عربی متحده - مهم ترین مبداء ترانزیت کالا به ایران - با ایالات متحده برای کنترل صادرات کالاهای حساس به ایران خبر داد. او گفت؛ ما در چند سال گذشته با امارات عربی متحده در تماس نزدیک بوده ایم و از آنها خواسته ایم تا قوانین تجاری خود را به نحوی اصلاح کنند که مانع از صادرات مجدد کالاهای حساس از بندرهای این کشور به ایران شود. وزیر اقتصاد امارات به تازگی از نهایی شدن قانون جدیدی در این باره و تصویب قریب الوقوع آن خبر داده است.
● امیدواری به اقدامات عملی
رسیدن موج تحریم ها به حوزه تجارت و بازرگانی می تواند نگران کننده باشد، وقتی تحریم ها در بخش های مختلف کالایی نیز تعمیم یابد، بخش تولید در ایران آسیب های جدی خواهد دید. بر اساس آمار گمرک ایران تقریباً نیمی از واردات کشور به واردات کالاهای واسطه یی اختصاص می یابد. این حجم واردات کالاهای واسطه یی در کنار واردات کالاهای سرمایه یی و ماشین آلات نشان دهنده آسیب پذیر بودن بخش تولید داخلی در برابر تحریم تجاری و بازرگانی است. بنابراین اگر تحریم ها بر روی این کالاها تشدید شود باید انتظار داشت که بسیاری از خطوط تولید دچار آسیب شوند.
اگرچه از اظهارنظر مسوولان اقتصادی کشور چنین برمی آید که آنها تهدیدها و تحریم ها را جدی فرض نکرده اند، اما باید امیدوار بود که در پس این اظهارنظرهای سیاسی و دیپلماتیک، اقداماتی عملی برای کاهش آثار منفی اعمال تحریم های گسترده تر اقتصادی وجود دارد که در صورت لزوم، سنگینی سایه تحریم بر سر اقتصاد ایران را تحمل پذیرتر می سازد.

آرش حسن نیا

منبع : روزنامه اعتماد