راهکارهای ارتقای کمی و کیفی رشته های مهندسی در آموزش عالی

برای تولید هر محصولی، اطلاع از کار برد و در نتیجه مشخصات و ویژگی های آن محصول، امری ضروری است. لذا برای تربیت یک مهندس، باید وظایف و در نتیجه مشخصات و ویژگی های او برای مسیولین امر کاملا روشن و تعریف شده باشد. این وظایف باید توسط بخش خصوصی و دولتی مانند سازمانها، موسسه ها، ارگان ها و وزارتخانه هایی که از خدمات مهندسان بهره مند می شوند تعریف گردد. پس از مشخص شدن خصوصیات محصول نهایی، گام بعدی در تولید هر محصولی، فراهم آوردن عوامل اولیه لازم می باشد. عوامل اولیه لازم در تربیت یک نیروی متخصص عبارتند از:
۱) فرد جوان با سطح دانش در حد قابل قبول جهت حصول اطمینان از توانایی و پذیرا بودن آموزشهایی که باید به وی ارائه گردد، همراه با آمادگی جسمی و روحی کافی
۲ ) استاد با دانش علمی و عملی لازم با آمادگی جسمی و روحی کافی
۳) امکانات لازم (رفاهی، فضا و تجهیزات) و
۴) زمان کافی.
با وجود تلاش های فراوانی که پس از انقلاب برای تربیت افراد شایسته در وزارت آموزش و پرورش صورت گرفته است، متاسفانه هنوز ضعف های اساسی وجود دارد که دلایل عمده این ضعف ها در دست کم گرفتن نقش آموزش و پرورش در پیشرفت و تعالی جامعه ایرانی می باشد. این امر سبب گردیده است تا تصمیم سازی ها، تصمیم گیری ها، هدف گذاری ها و برنامه ریزی های این تاثیر گذارترین وزارتخانه در تمامی شئون فردی و اجتماعی، به دست افرادی سپرده شود که بعضا حتی خود برای این امور، آموزشی ندیده اند. مروری بر محتوای کتاب های درسی، امکانات و تجهیزات، توانمندی های بعضی معلمان، حقوق و امکانات رفاهی آنان و از همه مهم تر نگاهی به انگیزه آنان، به وضوح این ادعارا به اثبات می رساند. با توجه به ضیق فرصت و جهت اجتناب از انحراف در موضوع، بررسی وضعیت آموزش و پرورش را به فرصتی دیگر و ترجیحا به عهده افراد دیگر می گذارم. البته نباید فشار های روحی و روانی حاکم بر جو، خصوصا در سال های آخر دبیرستان را که نتیجه مستقیم وجود غول بسیار وحشتناک کنکور می باشد فراموش کرد. غولی که علاوه بر ایجاد سرگردانی برای مسوولان وزارت آموزش وپرورش، راه سوء استفاده سوداگران را نیز به راحتی باز کرده است. مسوولیت به وجود آمدن این غول، تماما به عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می باشد که خوشبختانه دولت فعلی تصمیم جدی برای از بین بردن آن گرفته است که امیدوارم با یاری پروردگار متعال موفق گردد.
عامل بعدی و بسیار تاثیر گذار برای نیل به هدف تربیت نیروی متخصص و کارآمد، وجود استاد با انرژی و شاداب و دارای دانش علمی و عملی کافی می باشد. تربیت و به کارگیری استادانی با این مشخصه ها به عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می باشد. فراهم آوردن امکانات رفاهی، فضای لازم، تجهیزات و لوازم مورد نیاز آموزشی و پژوهشی که از عوامل ضروری برای تربیت نیروی متخصص با کفایت است، نیز به عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری می باشد.
فرایند بعدی در تربیت نیروی متخصص، مرحله ای است که باید با صرف عوامل اولیه، منجر به تولید مهندسی با توانمندی ها و کارآیی لازم گردد. هرچند اجرای این مرحله باید تحت اداره و نظارت یک سازمان مانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام شود، ولی تدوین برنامه ها باید با همکاری مستمر و مشارکت موثر ارگان ها و سازمان هایی باشد که قرار است از خدمات مهندسان بهره مند شوند.
عدم آشنایی کافی داوطلبان رشته های مهندسی با رشته مورد نظر
معضل عدم شناخت کافی دانشجویان وارد شده به رشته های مهندسی نه تنها در سطح کارشناسی بلکه در بین دانشجویان دوره های تحصیلات تکمیلی نیز کاملا مشهود می باشد. علل اصلی این معضل عبارتند از:
۱) تحمیل رشته تحصیلی از سوی والدین، تحت تاثیر جو بعضا کاذب حاکم بر جامعه. اکثرا مشاهده می شود که والدین تحت تاثیر عمدتا مسایل مادی، عقده های عدم موفقیت های خود در دوران تحصیل، موفقیت های بعضا همراه با شانس و تصادفات مقطعی بعضی افراد، رقابت های نا سالم با اطرافیان و ...، بدون آگاهی های لازم از شرایط
دکترمحمود نادری - دانشیار گروه مهندسی عمران دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)
موجود و آتی یک رشته و بدون در نظر گرفتن موقعیت های مکانی و زمانی موجود و آتی مربوطه و بدون مد نظر قرار دادن علایق و توانمندی های جسمی، فکری و روحی فرزندان خود، آنان را مجبور به انتخاب رشته های مهندسی می نمایند.
۲) عدم آشنا ساختن دانشجو با رشته مورد نظر در دوره دبیرستان. در کشورهای پیشرفته صنعتی، علاوه بر متناسب بودن محتوای درسی و سرفصل ها در دوره دبیرستان و آماده نمودن دانش آموزان برای ورود و به پایان رساندن موفق دوره های دانشگاهی، برنامه هایی مثل باز دید از مراکز صنعتی و اجرایی، دعوت از صاحب نظران بخش های اجرایی، ارائه سمینارها، نمایش فیلم ها و ارائه زندگینامه افراد موفق صنایع مختلف جهانی و بومی، علاوه بر معرفی رشته ها و آشنا نمودن دانش آموزان با رشته های مهندسی، ضروریات فیزیکی، فکری، روحی و روانی لازم برای انتخاب، به اتمام رساندن موفق رشته مورد نظر و موفقیت در همان رشته پس از فارغ التحصیلی را به دانش آموزان، آموزش می دهند.
۳) قرار گرفتن دانش آموزان تحت تاثیر نابجای بعضی معلمان در دوره دبیرستان. با اینکه در کشورهای صنعتی و مترقی، بیشترین اهمیت به امور آموزشی و پرورشی در دوران ابتدایی و دبیرستان داده می شود ولی در ایران تعداد زیادی از معلمان اصولا برای معلمی تربیت نشده و تعداد زیادی از معلمان شاغل در آموزش و پروش با تاثیر پذیری و خلقیات روحی و روانی دانش آموز، آشنایی کافی نداشته و لذا با مطرح نمودن بعضی موارد، مسائل، خاطره ها و تجربه های نا مناسب و ناموزون حتی بعضا به طور سهوی، دانش آموزان را چنان برای انتخاب رشته دانشگاهی خود تحت تاثیر قرار می دهند که دیگر هیچ مانعی نمی تواند جلودار آنها گردد.
۴) تحت تاثیر قرار دادن دانش آموزان توسط بعضی از معلمان، با تشویق ها و تنبیهات نابجا. درموارد بسیاری مشاهده شده است که یک رفتار، گفته و توصیه از سوی فردی که مورد احترام یک شخص می باشد، چنان تاثیری بر آن شخص داشته است که حتی مسیر زندگی اش را عوض نموده است. حال باید دید چه تعداد از معلمان شاغل اولا به این موضوع و تاثیرشان بر روی دانش آموزان واقفند و ثانیا آیا در رفتار و کردار خود، این تاثیر پذیری دانش آموزان را مد نظر قرار می دهند یا خیر؟ باید توجه داشت که علی رغم مطالعات بسیار گسترده متخصصان بخش های مختلف علوم، در ارتباط با تخمین میزان در صد تاثیر تشویق ها و تنبیهات بر رفتار افراد، هنوز کسی نتوانسته است فرمول خاصی با اندازه معین از دو مقوله تشویق و تنبیه و شیوه مناسب آنها ارائه نماید و همگی در پاسخ به سوالاتی در این خصوص با مجمل گویی از ارائه پاسخ سر باز زده و به حد و حدودهایی اشاره می نمایند که خود از تعیین آن عاجزند. مثل آشپزی که علی رغم توصیه استفاده از مواد اولیه و ادویه به میزان لازم، خود از مقدار این میزان لازم آگاهی ندارد.
۵) تحت تاثیر قرار گرفتن دانش آموز از سوی عوامل محیطی داخلی مانند خانواده، محیط پیرامونی و رسانه ها علی الخصوص صدا و سیما. با اینکه مکررا شنیده ایم که بعضی ها برخی مشخصه های افراد را به عوامل ژنی و وراثتی مربوط می دانند، با این حال کسی نمی تواند منکر تاثیر گذاری محیط خانواده، دوستان، فامیل ها، آشنایان، داستان ها که شنیده می شوند و فیلم ها که دیده می شوند بر روی تصمیم گیری های افراد باشد. البته باید یاد آوری نمایم که تاثیر صدا و سیما بر تمامی موارد یاد شده به قدری است که خود نیاز به بررسی و تجزیه و تحلیل مستقل دارد.
۶) تحت تاثیر قرار گرفتن دانش آموزان از سوی عوامل محیطی خارجی از جمله رسانه های خارجی. با وضعیت موجود ارتباطات از جمله اینترنت و پیشرفت های خیره کننده ای که در علوم ارتباطات پدید آمده است به گونه ای که دنیا را به دهکده کوچکی تبدیل نموده است، نمی توان تاثیر گذاری عوامل خارجی علی الخصوص رسانه های خارجی را در بر نامه ریزی و هدف گذاری آتی و از جمله انتخاب رشته دانش آموزان، نادیده گرفت.

منبع : روزنامه رسالت