روزنامه نگاری سایبرنتیک

سالها پیش با ظهور صنعت چاپ، تحول مهمی در «گردش و جریان اطلاعات» رخ داد. صنعت چاپ موجب توسعه روزافزون كتاب ها شد. سپس این موضوع به عرصه اطلاع رسانی تسری یافت. هرچند پیش از این نیز پیرامون مسائل روزانه نشریاتی منتشر شده بود. از آن جمله می توان به «گزت» هایی اشاره كرد كه در روم باستان منتشر می شد. اما این مسأله تا ظهور صنعت چاپ توسعه چندانی نداشت. در واقع توسعه «روزنامه نگاری» با پیشرفت چاپ به شدت همبسته بوده و با توسعه چاپ، روزنامه نگاری توسعه یافته است.
بنابراین می توان عنوان كرد كه «فناوری» امری مهم در پیشرفت روزنامه نگاری بوده است. با ظهور اینترنت و شناخت قابلیت های تسری آن در تمامی شئونات مربوط به «جریان اطلاعات»، روزنامه نگاری نیز همپای پیشرفت این صنعت جدید پیش رفته و در راه جدیدی قدم گذارد.
فناوری های نوین ارتباطی به عنوان زیرساخت روزنامه نگاری سایبر در قالب رسانه های مدرنی چون سایت ها و وبلاگ ها، هم اكنون یك نوع دموكراسی دیجیتال - و البته آسیب پذیر- را برای مخاطبان به وجود آورده اند كه در پیوند با جامعه مدنی و اتكا به فرصت های جامعه اطلاعاتی، گفتمان سنتی قدرت و گفتمان حاكم بر روزنامه نگاری سنتی را همزمان به چالش فراخوانده است، اما با این همه، این موضوع ممكن است به مفهوم تسلیم این گفته های سنتی در برابر گفتمان فضای سایبر نباشد.
در این مقاله ما سعی داریم ابتدا نگاهی كلی به پیشرفت های اخیر در عرصه اینترنت داشته باشیم كه موجب تحول و ایجاد شاخه ای جدید از روزنامه نگاری شده است، سپس به بررسی ساختار نوشتاری متون در روزنامه نگاری آنلاین و سنتی بپردازیم.
● از نسخه چاپی تا نسخه آنلاین
از اواسط دهه ۱۹۹۰ و با پیشرفت قابل ملاحظه اینترنت، ما شاهد حضور روزافزون مطبوعات در عرصه اینترنت بوده ایم. این امر با قرار دادن «نسخه چاپی» روزنامه ها بر روی وب شروع شد. به طوری كه بسیاری روزنامه ها نسخه چاپی روزنامه خود را بر روی این فضا قرار داده اند. همانطور كه ملاحظه می شود، این امر هنوز درباره روزنامه های ایرانی صدق می كند و عمده روزنامه های ایرانی، هنوز نسخه چاپی شان را بر روی سایت های خود قرار می دهند.
اما این وضع به این حالت باقی نماند. به طوری كه بسیاری روزنامه های مشهور دنیا مانند واشنگتن پست، تایمز، نیویورك تایمز و غیره، دست به ایجاد سایت های آنلاین ژورنالیستی زدند و نسخه چاپی خود را از صفحات وب برداشتند. دلیل این كار این بود كه شرایط فضای وب با شرایط مطالعه روزنامه در فضای واقعی كاملاً متفاوت است.در ادامه با رویكردی مقایسه ای جایگاه روزنامه نگاری آنلاین و سنتی را از لحاظ ساختار شكل و محتوا بررسی خواهیم كرد.
● ساختارشكنی در نگارش
در این قسمت ما روزنامه نگاری سایبر را از چشم انداز تحول در ساختار نوشتاری اخبار و محتوا بررسی خواهیم كرد.
در این زمینه تغییرات بسیار مهمی رخ داده است. از آن جا كه متن كاغذی، با متن بر روی صفحات وب به شیوه های متفاوتی تنظیم می شوند، می توان گفت كه شیوه تنظیم متون از جمله مهمترین عناصر تغییر یافته در روزنامه نگاری آنلاین محسوب می شود.
مهمترین تغییر شیوه اجرای متون در این زمینه، تبدیل متن به فرامتن است. تنها امكان روزنامه نگاری سنتی پیرامون متن، چینش آن در صفحات كاغذی روزنامه همراه با عكس های محدود بوده است. اما روزنامه نگاری آنلاین در این زمینه توفیق اساسی داشته است. در واقع متن در روزنامه نگاری آنلاین، نه تنها نوشته بلكه دیگر انواع متون مانند صوت، فیلم و غیره را نیز شامل می شود. ضمن این كه ظهور هایپرلینك نیز موجب پویایی متن در روزنامه نگاری آنلاین شده است.
از دیگر مواردی كه پیرامون تغییر شكلی می توان عنوان كرد، تغییر در شیوه های خبرنویسی و ارائه متون دیگر ژورنالیستی همچون گزارش، مقاله و... است. هرچند هنوز برخی از سایت های خبری از شیوه های معمول خبرنویسی در روزنامه نگاری سنتی مانند سبك هرم وارونه استفاده می كنند. سبكی كه بیشترین كاربرد را در روزنامه نگاری داشته است. اما این كار با توسعه روزنامه نگاری آنلاین كم كم فراموش شد. در واقع نوشتن در فضای وب از قواعد جدیدی پیروی می كند. این قواعد را اینگونه می توان شمرد:
▪ «خلاصه نویسی» از مهمترین عناصر روزنامه نگاری آنلاین است. در واقع در سایبرژورنالیسم، مهمترین عنصر، «زمان» است. از آنجا كه خواننده جای خود را به كاربر داده است، باید به ملاحظات مهمی در زمینه ارائه پیام توجه كرد. در واقع كاربر با حجم عظیمی از اطلاعات روبروست. وی حتی همزمان به متون سایت های ژورنالیستی متعدد دسترسی دارد. اما «خواننده مطبوعات» با چنین وضعی روبرو نیست. در واقع تنها به حداكثر چند روزنامه و با صفحاتی محدود دسترسی دارد. در این صورت می تواند، وقت بیشتری را صرف مطالعه مشروح خبر كند.
▪ عبارات نسبت به روزنامه نگاری سنتی، «كوتاه تر و روشن تر» است. ضمن این كه فاصله نهاد و گزاره كم و كلمات حشو و زائد حذف خواهند شد.
▪ رغبت خواننده به مطالعه خبر و مطالب ژورنالیستی، در صورتی ایجاد خواهد شد كه كاربر دریابد با مطلبی كوتاه و پربار روبروست. ارائه حجم انبوهی از نوشته در این زمینه كارساز نخواهد بود.
▪ نوع نوشتار مطالب بر اساس متوسط مخاطبان است. بنابراین سطح نوشته پائین تر و یا بالاتر از مخاطبان نباید باشد.
▪ از آنجا كه «فضای سفید» در متن، موجب ایجاد هزینه های اضافی نخواهد شد، بنابراین استفاده از فضای سفید پیشنهاد می شود. این امر می تواند موجب وضوح و درك مطلب بیشتر شود. این در حالی است كه این قابلیت در
روزنامه نگاری سنتی به دو دلیل مقدور نبوده است: یكی ایجاد هزینه های گزاف چاپ و نشر و دیگری ایجاد خلل در طراحی و صفحه بندی نشریه.
▪ استفاده از دیگر شیوه های ارائه متن، مانند فیلم و صوت موجب تلطیف فضای انتقال پیام می شود. ضمن این كه پذیرش پیام را آسان خواهد ساخت. زیرا مدركی عینی برای ادعای خود ارائه كرده ایم.
▪ تغییرات در شیوه های صفحه بندی نیز از مهمترین تفاوت های روزنامه نگاری آنلاین با سنتی است. در روزنامه نگاری سنتی در صفحه بندی دقت زیادی صورت می گرفت. زیرا تا شماره بعدی این نشریه و یا حتی برای همیشه، این چینش در معرض دید قرار داشت. اما این كار در روزنامه نگاری آنلاین دستخوش تغییر شد. در واقع هر لحظه می توان چینش صفحات و برجسته سازی مطالب را تغییر داد. تعداد صفحات نیز بر اساس تعداد مطالب قابل تغییر است.
▪ حذف سوتیتر، نیم تیتر، روتیتر نیز از جمله تغییراتی است كه در روزنامه نگاری آنلاین رخ داده است. مسأله ای كه از نقاط قوت روزنامه نگاری سنتی برای «برجسته سازی» مطالب استفاده می شده است.
● نتیجه گیری
در پایان می توان گفت كه ظهور سایبرژورنالیسم نتوانسته است به طور كامل جایگاه روزنامه نگاری سنتی را به خطر اندازد. با ظهور رسانه هایی مانند تلویزیون و رادیو، گفته می شد كه زمان مرگ روزنامه نگاری سنتی فرا رسیده است. اما با تغییر جایگاه روزنامه نگاری سنتی از ارائه خبر صرف به تحلیل و تشریح رویدادها، حیات این نوع روزنامه نگاری ادامه یافت.
بنابراین می توان بیان كرد كه هنوز تحلیل و تفسیر و تشریح رویدادها در انحصار روزنامه نگاری سنتی قرار دارد و حتی روزنامه نگاری آنلاین نیز نتوانسته است كه این عرصه را از آن خود كند. بنابراین روزنامه نگاری آنلاین تنها توانسته است كه در كنار رادیو و تلویزیون به ارائه سریع اخبار و اطلاعات بپردازد. البته دارای مزیت مهمی نسبت به رادیو و تلویزیون است. این مزیت در واقع به «ماندگاری پیام» اشاره دارد.

منابع:
مولانا، حمید (۱۳۵۹) سیر ارتباطات اجتماعی در ایران، تهران، انتشارات دانشكده علوم ارتباطات اجتماعی
محیط طباطبایی (بی تا) تاریخ روزنامه نگاری، تهران
پروین، ناصرالدین (۱۳۷۷) تاریخ روزنامه نگاری ایرانیان و دیگر پارسی نویسان، تهران، مركز نشر دانشگاهی
بدیعی، نعیم و قندی، حسین (۱۳۸۰) روزنامه نگاری نوین، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی
شكرخواه، یونس (۱۳۸۴) روزنامه نگاری سایبر، تهران، انتشارات ثانیه
شكرخواه، یونس (۱۳۸۱) خبرنویسی مدرن، تهران، انتشارات خجسته
مسعودی، امید(۱۳۸۲) مبانی نگارش رسانه ای، تهران، انتشارات خجسته
مجید سلیمانی

منبع : روزنامه ایران