روزنامه نگاری و محدودیت های آن

حرفه ای گرایی در عرصه روزنامه نگاری عمدتا از سال ۱۸۳۰ در اروپا و آمریكا با كم رنگ شدن و اضمحلال روزنامه نگاری مسلكی آغاز شد و تدریجا ابعاد آن نه تنها در اروپا و آمریكا بلكه در سراسر جهان گسترش یافت.
تا آنجا كه به عنوان الگوی مسلط روزنامه نگاری به برنامه های آموزشی مدارس و دانشگاه های روزنامه نگاری در غرب و سپس كشورهای اسلامی راه یافت و تكامل پیدا كرد. به اعتقاد والتر لیپمن «حرفه ای گرایی فزاینده، مهمترین تحول اساسی در عرصه روزنامه نگاری است كه از زمان رهایی مطبوعات از كنترل دولت ها و سانسور شكل گرفت. چرا كه حرفه ای گرایی در وجدان روزنامه نگاران، حس تعهد را برای دنبال كردن حقیقت كه مستقل و فراتر از تمامی تعهدات دیگر است بیدار می كند.»
روزنامه نگاری حرفه ای در جست وجوی فضای باز سیاسی و شرایط آزاد به منظور انجام هر چه بهتر فعالیت حرفه ای و نیز در پی تحقق یافتن و تامین حقوق روزنامه نگاران و ایجاد یك فضای رقابتی در زمینه اطلاع رسانی و همچنین درصدد كاستن از میزان دخالت دولت ها در كار روزنامه نگاران و تامین استقلال حرفه ای است. بنابراین در عصر حاضر گریز و گزیری از روزنامه نگاری حرفه ای نیست.
● روزنامه نگاری حرفه ای
روزنامه نگاری حرفه ای، دقیقا با سطح سواد و فرهنگ یك اجتماع و نظام حكومتی آن ارتباط مستقیم دارد. نظام حكومتی مردم سالار، شایسته گرا و كثرت گرا به قواعد دموكراسی تن داده و بی تردید به مطبوعات به چشم مكمل خود می نگرد. چنین سیستمی مطبوعات را نه بیانگر اقدامات دولت و توجیه كننده آن بلكه نهادی اطلاع رسان می داند كه حد واسط حلقه قدرت و مردم است. این تلقی از روزنامه نگاری، خیابانی دوطرفه را می ماند كه از سویی انتظارات، مطالبات، توقعات و اطلاعات را از مردم گرفته و به نهاد قدرت می رساند و از سوی دیگر عملكرد نهاد قدرت و وابستگان آن را نیز به گوش مردم می رساند. بدیهی است در این تعامل صادقانه، نتیجه، رشد و تكامل اجتماعی است.
● بسترسازی برای توسعه روزنامه نگاری حرفه ای
در واقع روزنامه نگاری حرفه ای برای رشد خود و تاثیرگذاری بر تحولات سیاسی اجتماعی جوامع نیازمند ایجاد بستری مناسب در سه حیطه است: ۱ نخبگان سیاسی و نگرش آنها به نقش و كاركرد مطبوعات. ۲ قانون و فضایی كه برای فعالیت سالم روزنامه نگاران فراهم می سازد. ۳ آموزش، كه مسئولیت اصلی در تربیت نیروی انسانی كارآمد برای این عرصه را عهده دار است.
در صورتی كه نخبگان حاكم بر عرصه سیاست نسبت به نقش و كاركرد مطبوعات نگرش مثبت داشته باشند و روزنامه نگاران را افرادی نافرمان و مسئله ساز قلمداد نكنند كه حكومت باید دائما مراقب اعمال و رفتارشان باشد، روزنامه نگاری حرفه ای زمینه ای برای رشد خواهد یافت. اما تا زمانی كه نخبگان حكومتی در عرصه قانونگذاری برای مطبوعات، قوانین محدودكننده وضع كنند و جلوی آزادی آنها را بگیرند روزنامه نگاری حرفه ای در مرحله طفولیت خود همچنان باقی خواهد ماند و هرگز رشد و بالندگی نخواهد داشت.
در مورد نقش قانون نیز باید گفت، تنظیم فعالیت روزنامه نگار و رابطه وی با نهاد قدرت بر عهده قانون است. قانون، حاكم بر رفتار شغلی صنف روزنامه نگار با اقتضایات خاص آن است و سلطه مقررات بر این رفتار و تنظیم آن در رابطه با نهاد قدرت، ایجاب می كند كه به روزنامه نگاری به مثابه یك حرفه نگریسته شود. به عبارت دیگر امید بستن به روزنامه نگاری حرفه ای بدون تدوین و تصویب قوانین مترقی و حمایت گر امید عبثی خواهد بود. بنابراین قانون، زمینه و وسیله حرفه ای شدن روزنامه نگاری است. روزنامه نگاران حرفه ای همه بر این نكته تاكید دارند كه اندیشه درباره روزنامه نگاری حرفه ای، بی شك به حمایت های قانونی در این مقوله می انجامد.
روزنامه نگاران قوانینی را كه بدون رایزنی با ایشان و بدون توجه به ضرورت های عینی حرفه روزنامه نگاری تصویب می شود، محدودكننده حركت های پویای روزنامه نگاران می دانند و معتقدند چنین قوانینی نه تنها مشكلی از جامعه مطبوعات حل نمی كند بلكه تهدیدی برای عموم جامعه و حق دسترسی آزادانه به اطلاعات به شمار می رود. قوانین مربوط به تامین آزادی های رسانه ای، هم در درون و هم در بیرون رسانه ها هنوز نیازمند اصلاح است.
مثلا در مورد قانون حق دسترسی به اطلاعات كه اگر برای رسانه ها به تصویب برسد، مسئولان را به اجرای درست وظایف خود مجبور می كند. تصویب چنین قانونی به نقش نظارت رسانه ای بر نحوه اعمال قدرت معنای واقعی خواهد بخشید و از سوی دیگر كادرهای رسانه ها نیز ناچار خواهند شد صرفا به اخبار خبرگزاری ها بسنده نكنند و در برابر مخاطبان خود پاسخگو باشند. در صورت تدوین این قانون به طور قطع فشارهای رسمی و غیررسمی در كار رسانه ای به حداقل می رسد و اساسا نقش روابط عمومی ها نیز دگرگون می شود و آنها از قالب گاردهای سازمانی به چارچوب كارگزاران ارتباطی سوق داده خواهند شد.
حق دسترسی آزادانه به اطلاعات از جمله حقوقی است كه در همه گردهمایی های جهانی مورد بحث قرار می گیرد. روزنامه نگاران خواستار حق كسب اطلاعات بدون مانع و پخش كامل و سریع آن هستند و سردبیران و مفسران نیز حق بیان آزادانه عقاید را می خواهند. حق آگاه شدن و شنیدن عقاید گوناگون در اصل حق هر شهروند است اما در عمل بستگی به آزادی روزنامه نگاران دارد. ضعف و فقر اطلاعات، روزنامه نگاری را نابود می كند. عدم دسترسی به اطلاعات كافی، كامل و روزآمد، روزنامه نگار را به یك بوروكرات مفلوك تبدیل می كند و در نهایت او را به كسی كه كارش رونویسی از تلكس های خبرگزاری ها است تبدیل می كند.
البته درست است كه همه باید از حق كسب و انتشار اطلاعات و بیان عقاید برخوردار باشند اما به دلیل آنكه روزنامه نگاران در قبال قید و بندهای مقامات انتقادناپذیرند، چه بخواهند و چه نخواهند، خود را در خط اول دفاع از آزادی می یابند. در حیطه آموزش روزنامه نگاری كه خود به شدت تحت تاثیر مستقیم نخبگان و قوانین حاكم بر فعالیت های مطبوعاتی است توجه به دو نكته ضروری است: ۱ پیروی مراكز آموزشی از شیوه های آموزشی كارگاهی یك ضرورت حتمی و قطعی است. دانشجوی روزنامه نگاری در طول چهار سال آموزش دانشگاهی خود باید عملا كار در تحریریه روزنامه را تجربه كند. این كار علاوه بر كارآمد كردن فارغ التحصیلان روزنامه نگاری، تاثیر انكارناپذیری در تحول كیفی مطبوعات و ارتقای جایگاه روزنامه نگاری حرفه ای خواهد داشت. ۲ به روز كردن متون و شیوه های آموزشی و ایجاد یك رابطه اصولی بین مراكز آموزشی و سازمان های حرفه ای برای برخوردار ساختن جوامع از روزنامه نگاران كارآمد.
‌● نتیجه گیری
نتیجه آنكه توسعه روزنامه نگاری حرفه ای نیاز به آموزش، آزادی دستیابی به اطلاعات، استقلال، بی طرف، رعایت عینیت، توازن و تعادل در گزینش و ارائه اطلاعات فضای باز سیاسی، عدم دخالت دولت ها و رقابت آزاد دارد. از سوی دیگر خود روزنامه نگاران نیز در ایجاد و گسترش این امر نقش عمده ای دارند. بنابراین روزنامه نگاران به عنوان نیروهای حرفه ای در این حیطه باید به چند اصل مهم توجه كنند: ۱ كار حرفه ای انجام دهند كه برای انجام این امر نیاز به آموزش مداوم دارند. ۲ سعی كنند حمایت های قانونی را جلب كنند و برای تصویب قوانین لازم كوشا باشند. ۳ برای داشتن انجمن صنفی یكپارچه تلاش كنند. ۴ جامعه باید از كار روزنامه نگاران آگاه باشد به آن دلیل كه در خیلی از موارد افراد نمی دانند روزنامه نگاران چه می كنند. ۵ در توسعه فرهنگ آزادی مطبوعات و آزادی بیان بكوشند چرا كه بدون وجود این فرهنگ روزنامه نگاران با مشكلات بسیار جدی مواجه خواهند بود.

روشنك یارمحمدی

منبع : روزنامه شرق