مفاهیم کلیدی معماری کتابخانه دیجیتالی

معماری برای كتابخانه های دیجیتال در گزارشهای پروژه فنی علوم كامپیوتر (‌سی اس – تی آر[۴]) كه به مدت دو سال با پشتیبانی مالی آژانس پژوهشهای تحقیقات پیشرفته وزارت دفاع امریكا (آرپا[۵])انجام شد ،‌ ارائه گردید .این معماری یك چارچوب كلی برای كتابخانه دیجیتالی است كه در آن اشیاء دیجیتالی بسیار زیادی مركب از همه نوع مواد و منابع بر روی شبكه های كامپیوتری ملی قابل دسترس است .این اشیاء دیجیتالی در گزارش رابرت كان[۶] و رابرت ویلنسكی[۷] تعریف شده اند.(۱)
معماری كتابخانه های دیجیتال حاصل بحث های بیشمار و سودمندی بوده است كه از نتایج این بحت ها هشت اصل كلی استخراج شده است و در این مقاله راجع به هركدام توضیحاتی ارانه می شود. این اصول از مسائل كلیدی تبدیل كتابخانه های دیجیتالی واقعی به خدمات شبكه ای است كه امروزه مطرح می باشد. مقاله كان / ویلنسكی[۸] نیز دارای چارچوبی جامع و وسیع برای رفع این مشكلات است .
●اصول كلی
۱. چار چوب فنی معماری درون یك چارچوب فنی و حقوقی است
نظام های اطلاعاتی جوامع حرفه ای با تمركز خاصی كه روی نیاز های خودشان داشته اند، ایجاد گردیده اند. تاكید این سیستم ها دسترس پذیر بودن اطلاعات و رایگان بودن آن ، برای همكاران و عموم بوده است. اما در آینده كتابخانه های دیجیتالی درون یك چارچوب حقوقی –اجتماعی و اقتصادی بزرگتری قرار می گیرند.
برای مثال در كتابخانه دیجیتالی، آثار موسیقی به صورت زنده با حضور آهنگساز ، سراینده و تنظیم كننده اجراء می شود. در آنجا شهرت هنری این افراد به نوع كارشان بستگی دارد نه اینكه چگونه این كار ذخیره یا انتقال داده می شود و شاید مانند استودیو های ضبط موسیقی یا سالن های كنسرت برای استفاده از آنها باید وجه پرداخت كرد و اگر هدف كتابخانه حمایت از علائق كاربران باشد، این كار فقط به عنوان بخشی از فعالیتهای كتابخانه دیجیتالی به شمار می آید.
وظیفه نظامهای حقوقی ، رمز گذاری كردن این چارچوب اجتماعی و اقتصادی به سرعت در حال تغییر است. حوزه های حقوقی مرتبط شامل حق تكثیر ، حق اجراء و دیگر حقوق مالكیت معنوی[۹] ، حق افترا ، حقوق ارتباطات حریم خصوصی و حقوق بین الملل است..
معماری كان / ویلنسكی نمی تواند قانون بنویسد، اما می تواند یك طرح فنی را فراهم كند كه با ساختار حقوقی مطابق است. در این معماری به خالق اثر و دارنده مالكیت فكری احترام گذاشته می شود و حق اثر می تواند تا یكصد سال و بیشتر دوام داشته باشد.در این معماری هر اثر دیجیتالی به طور جداگانه با حقوق مالكیت جداگانه شناسایی می شود.
جامعه انتظار دارد خالق اثر مسئول و پاسخگو ی تولید محتوایش باشد. اما كسانی كه درباره این محتوا تصمیم گیری می كنند هم باید رفتار مسوؤلانه داشته باشند. كتابخانه دیجیتالی پیشرفت نمی كند مگر اینكه برای محتوا مسئولیت حقوقی داشته باشد بخصوص روی بخشهایی كه تنها وظیفه آنها ذخیره و انتقال این اطلاعات است . بنابراین در معماری كتابخانه دیجیتالی باید بین حوز ه های مسئولیت و حقوقی، با بخش های مختلف دیگر مرز مشخصی قائل شد.
۲. برای درك بهتر مفاهیم مربوط به كتابخانه دیجیتالی باید با واژگان خاص آن آشنا شد
محققان ثابت كرده اند واژگان خاص ،مانعی برای توصیف كتابخانه دیجیتالی است. برخی لغات در حوزه فنی یا حقوقی، حرفه ای و اجتماعی آنقدر معنای ضمنی متفاوت دارند كه این مانعی برای بحث بین افراد با پیش زمینه ها و دانش های مختلف می شود. حتی برخی لغات ساده در بین افراد مختلف معنای متفاوتی دارند . مثلا لغت نسخه برداری[۱۰]و نشر[۱۱] برای متخصصان كامپیوتر ، ناشران و حقوقدانان معنای متفاوتی دارد. كاربرد لغات معمول انگلیسی با كاربرد حرفه ای و تخصصی این لغات متفاوت است .انواع زبان انگلیسی كه در سراسر دنیا استفاده می شود نیز با توجه به تفاوتهای فرهنگی از بی ثباتی و دگرگونی معنا در بین ملل دیگر حكایت دارد.
لغات خاص و تخصصی كه باعث كج فهمی در بحث دقیق و جامع كتابخانه های دیجیتالی می شوند باید پالایش شوند. از جمله لغاتی كه فهرست شده اند" نسخه برداری"" نشر" "سند[۱۲]" و "كار[۱۳]" است. لعات دیگر، مثل " محتوا[۱۴]" باید با احتیاط به كار برده شود و اگر استفاده می شوند معنای دقیق آنها به صراحت و واضح بیان گردند.
طبق معماری كان / ویلنسكی، هر مقوله[۱۵] اطلاعاتی در كتابخانه دیجیتالی، شی دیجیتالی[۱۶] نامیده می شوند كه در یك مخزن[۱۷] نگهداری می شوند و با دستگیره واره[۱۸] شناسایی می شوند. اطلاعاتی كه در شی ء دیجیتالی ذخیره می شوند،" محتوا" نامیده می شود كه به دو جز ء" داده" و اطلاعاتی در باره داده تقسیم می شود و با عنوان مشخصه[۱۹] یا فرا داده[۲۰] شناخته می شود .
۳. پی ریزی چنین ساختار و معماری باید بدون در نظر گرفتن محتویات و مطالب قابل ذخیره در كتابخانه های سنتی باشند و مقوله ها و منابع و محتوا ی كتابخانه سنتی از این معماری جدا شوند.
در یك كتابخانه سنتی كتاب ذخیره می شود در كتابخانه دیجیتالی هم كتاب ذخیره می شود. اما اغلب هر نوع اطلاعاتی از جمله متن ، تصویر ، آثار موسیقی برنامه های كامپیوتری ، بانك اطلاعاتی، مدلها ، طراحی ها ، برنامه های ویدیویی و آثار تركیبی همراه با انواع بسیار اطلاعات دیگر می تواند به شكل دیجیتالی ارائه شود.
در معماری كان / ویلنسكی ، ویژگیهایی و خصوصیات به كاربرده شده برای همه نوع مواد مشخص می شود. برای مثال هر شیء باید یك نام یا شناسه[۲۱] داشته باشد؛اقداماتی كه برای اضافه كردن شی ء یا حدف آن به كار برده می شود باید برای همه مواد یكسان باشد و یك روش امنیتی خاص برای آن به كار گرفته شود.این معماری و چنین مشخصه هایی اساس و بنیان توسعه كتابخانه دیجیتالی است و برای انواع اطلاعات مناسب است. عموما در توسعه تمام فرمتها ی خاص ، پروتكل ها ، مدیریت حقوقی كه برای تمام مواد مناسب است در نظر گرفته می شود. مثلا توسعه كتابخانه دیجیتالی فیلم متفاوت از كتابخانه دیجیتالی بازیهای ویدیویی است یا برای متن معمولا مشخصه های كتابشناسی از جمله نام نویسنده ، عنوان ذكر می شود در حالیكه این مشخصه ها ارتباط كمتری با برنامه های كامپیوتری دارند و پروتكلی كه برای تعامل با یك پایگاه اطلاعاتی طراحی شده، احتمالا برای پردازش طرحهای گرافیكی سودمند نخواهد بود.
جدا كردن عملكرد كلی كتابخانه از آن مشخصه هایی كه به نوع محتوا داده می شود، مزایای دیگری دارد. بازارهای متفاوتی ایجاد می شود و ذخیره، توزیع و تحویل محتوای شیء دیجیتالی از فعالیتهایی مثل تولید و مدیریت محتوای علمی نیز جدا می شود.
۴. از اجزاء ساختار اصلی كتابخانه نام و شناسه است
پایه و ستون اصلی ایجاد كتابخانه دیجیتالی نام و شناسه است . برای شناسایی اشیاء دیجیتالی باید به آنها نام بدهیم تا مالكیت فكری را در شیء دیجیتالی ثبت كرده وبتوانیم تغییر مالك اثر را در جایی ضبط كنیم .این نامها برای استناد، بازیابی اطلاعات مورد نیاز است و برای پیوند بین دو شیء ‌به كار برده می شود.
این نامها باید منحصر به فرد و واحد[۲۲] باشند.این كار نیاز مند یك سیستم مدیریتی است تا تصمیم بگیرند چه كسی می تواند این نامها را تعیین كند و اشیایی كه شناسایی شده اند را بتواند تغییر دهد. نامها باید برای یك دوره زمانی دراز مدت معتبر باشند، البته باید استفاده از شناسه ای كه به محل خاص سند مربوط است مثلا" نام كامپیوتر" از این نام جدا شود. نام ها باید پایایی[۲۳] داشته باشند حتی اگر در وقت استفاده از آن شیء، سازمان به وجود آورنده آن ، دیگروجود خارجی نداشته باشد. باید یك نظام كامپیوتری وجود داشته باشد تا مشكل نام دهی را به سرعت حل كند به این ترتیب كه فضاو مكانی برای شیء كه با نام در آن ذخیره شده، فراهم كند.
شركت ملی ابتكارات پژوهشی[۲۴] برای این كار نظام دستگیره واره [۲۵] را اجرا كرده است (هر نشانه ای كه برنامه می تواند از آن برای مشخص كردن و دستیابی به شی دیگر استفاده كند) تا این نیاز ها را بر آورده كند. "دستگیره واره" یك رشته[۲۶] واحد است كه برای شناسایی اشیاء دیجیتالی استفاده می شود . دستگیره واره مستقل از مكان و محلی كه شی ء دیجیتالی در آنجا ذخیره می شود و می تواند تا مدتهای بسیار طولانی معتبر باقی بماند. یك دستگیره واره سرویس دهنده[۲۷] جهانی می تواند منبعی قطعی برای مقاصد آرشیوی و حقوقی باشد اما همراه آن باید یك ذخیره نهانی سرویس دهنده[۲۸] باشد تا كیفیت و تفكیك پذیری[۲۹] سریعی داشته باشد.
یك سیستم كامپیوتری كنترل می كند كه آیا نامها ی جدید واقعا واحد هستند و با رابط گرافیكی استانداردی پشتیبانی می شود( مثل موزائیك[۳۰]). برای كنترل محلی بیشتر هم یك دستگیره واره سرویس دهنده محلی اضافه می شود.
●معانی مختلف handle ( دستگیره واره )
- در اتاق گفتگو ی به معنای اسم مستعار است
- در برنامه نویسی عدد یگانه ای است كه می تواند برای دسترسی جانبی یا یك شی جانبی یا فایل به كار رود . وقتی برنامه از سیستم عامل تقاضای دسترسی به یك منبع را دارند یك شماره دریافت می كنند كه آنها می نوانند به وسیله آن به منبع مورد نظر دست یابند.
- در برنامه گرافیكی ،مربع های كوچك و سیاهی كه اطراف یك شی ء انتخاب شده قرار دارند و اندازه آن را كوچك یا بزرگ می كنند
- اشاره گری كه به اشاره كر دیگری اشاره می كند یعنی متغیری كه آدرس متغیر دیگری استpointer
- هر نشانه ای كه برنامه می تواند از آن برای مشخص كردن و دستیابی به شی دیگر استفاده كند.
۵- اشیاء كتابخانه دیجیتالی حیطه ای وسیع دارند و فراتر از جائی برای ذخیره بیت ها (صفر ویك) هستند.
در كتابخانه دیجیتالی، اطلاعات به صورت" شیء دیجیتالی" ذخیره می شود. در ابتدا تصور می كردند شیء دیجیتالی فقط مجموعه ای از بیت ها هستند اما این فكر خیلی ساده انگارانه بود. محتوای شی دیجیتالی دارای ساختار است حتی ساده ترین شی دیجیتالی هم دارای ساختار است و اطلاعاتی از قبیل حقوق مالكیت فكری باید به یك شی دیجیتالی پیوست باشد .
برای اینكه اطلاعات سودمند محتوای شی ء دیجیتالی به خوبی نمایش داده شود باید نوع آن را شناخت. بنابر این بخشی از محتوا می تواند به شكل متن (شاید رمز گذاری شده به زبان نشانه گذاری HTML,XML, ..... ) باشد و بخش دیگر آن می تواند از نوع شنیداری باشد. در یك شیء دیجیتالی واحد، می توا ن تعداد بسیارزیادی از انواع محتوا ها را گنجاند. به عبارت دیگر انواع داده های پیچیده قرار دادی می توانند از انواع بسیار ساده ای ساخته شوند كه شامل توالی بیت ها / دستگیره واره و دیگر اشیا دیجیتالی باشد و با تركیب آنها هر محتوای دیجیتالی را می توان ارائه كرد.
برای ساماندهی مالكیت فكری داده ها، فرا داده خاصی مورد نیاز است كه در شكل ۲- نشان داده شده است(یعنی‌دستگیره واره ). در فراداده همیشه یك شناسه واحد است كه درون آن می توان مشخصه هایی مثل حقوق فكری و روشهای دسترسی را هم گنجاند. یكی از مشخصه ها نشاندهنده این است كه آیا شی دیجیتالی تغییرپذیر است یا خیر واین شی بعد از اینكه در مخزن قرار گرفت اگر تغییر كرد علامت هشدار بدهد . مشخصه دیگر امضاء دیجیتالی[۳۲] یا روشهای دیگر تایید اعتبار یك شی است تا آن شی ء نتواند تغییر كند . اغلب سودمند است كه برای تمام كارهایی كه روی شیء انجام می شود یك ثبت[۳۳] هم داشته باشیم.
●معنای Hash
- نوعی روش شاخص دهی در پایگاه داده ها است كه در آن با پردازش شاخص كلیدی محل ركورد مربوطه در فایل یا نقطه شروع جستجوی ركورد مربوط محاسبه می شود.
- درهم برهم
- پارازیت تصویری د ر صفحه نمایش
- در پایگاه داده محاسبه ای انجام شده بر روی كلیدی از یك ركود داده كه مقداری به نام ارزش
درست می كند كه به طور یگانه ركود را مورد شناسایی قرار می دهد. این عملگر یك مقدار و یك اشاره گر به محل فیزیكی ركورد در جدول hash ثبت می كند . كلید ها محل اطلاعات را معین می كنند
● Hash Table
در پایگاه داده جدولی از مقادیر hash وجود دارد كه دسترس سریع به ركود های داده را فراهم می آورد. این مقادیر توسط اجرای یك تابع hash بر روی كلیدی در هر ركورد مثلا نام و نام خانوادگی یك فرد تولید می شود. این تابع به طور منحصر به فرد هر ركورد را مورد شناسایی قرار می دهد. جدول مذكور نیز شامل اشاره گرهایی به هر ركورد است
۶ ۰ شی دیجیتالی با شی ذخیره شده عادی تفاوت دارد
در كتابخانه دیجیتالی آنچه شما ذخیره می كنید با آنچه دریافت می كنید یكی نیست . در معماری باید بین شی دیجیتالی كه تولید می شود، با شیء كه در مخزن ذخیره می شود، و شیء كه توزیع و اشاعه می شود به دقت تمایز گذاشته شود.
كاربر نتیجه برنامه اجرایی روی یك شیء ذخیره شده را دریافت می كند كه می تواند یك برنامه ساده مثل برنامه انتقال فایل یا گاهی اوقات یك برنامه خیلی پیچیده باشد. مثلا یك تصویر به عنوان یك مجموعه از امواج كوچك ذخیره شوند و برای استفاده از آن ، این امواج كوچك ذخیره شده، تصویری با مشخصات درخواست شده را ایجاد كنند و این امواج از طریق شبكه به كامپیونر كاربر منتقل شوند، یعنی جایی كه بیشتر پردازش یا بازنمود ارائه می شود .
برخی از اشیاء دیجیتالی طبفه بندی شده با بیش از یك روش برای كاربر فراهم می شوند. مثلا در رتبه بندی آثار موسیقی كه در كتابخانه دیجیتالی نگهداری می شود. یك شكل استفاده از موسیقی انتقال به كامپیوتر كاربر و نمایش آن روی كامپیوتر كاربر است و در گزینه دیگر ، كاربر می تواند یك برنامه تركیبی كه دارای شماره ای هم هست را از مخزن درخواست كند و روی شبكه به طور دیجیتالی از آن استفاده كند .برخی اشیاء مثل بازیهای ویدئویی یا یك پایگاه اطلاعاتی مستلزم تعامل بین كاربر و اجراء برنامه روی شبكه است .محققان حقوقی معتقدند، برای عرضه شی ء دیجیتال به كاربر، باید بین برنامه های اجرایی ، دیدگاه های كامپیوتری و اجرای مفاهیم حقوقی توازن برقرار باشد .این امر برای حقوق مدیریت كتابخانه دیجیتالی چارچوب درست را تبیین می كند .
۷ ۰ مخازن چنین كتابخانه هایی باید دارای امكانات خوبی برای حفظ و نگهداری ذخیره های خود باشد.
در یك مخزن، شیء دیجیتالی به همراه محتوا و فراداده ذخیره می شوند.
شیءدیجیتالی كه در مخزن نگهداری می شود با شیءدیجیتالی كه در كامپیوتر كاربر قابل دسترسی است، خیلی متفاوت است. مخزن های مختلف، سازمانهای داخلی بسیار متفاوتی با هم دارند اما در هر مخزن،یك شیء دیجیتالی، ركود ویژه وخاصی[۳۴] دارد كه حاوی صفت[۳۵] شی و ثبت ركود های رد و بدل[۳۶] شده است.
از آنجائیكه شیء دیجیتالی مشمول مالكیت فكری ارزشمندی است، پس شكل ذخیره شده شیء دیجیتالی درون مخزن، حاوی اطلاعاتی است كه در چارچوب اجتماعی و اقتصادی مشمول قانون مالكیت فكری می شود. این اطلاعات در مخزن حفظ می شود و یك اطلاعات ارجاعی ساده ای فراهم شده كه باعث تامین امنیت اطلاعات می شود بدین ترتیب اطمینان حاصل می شود كه فقط عملیات معتبر روی شی دیجیتالی انجام شده است .
سازماندهی داخلی مخزن و روشی كه شیء دیجیتالی را ذخیره می كند از دید كاربر پنهان است . برای تعامل با مخزن ی پروتكل ساده ای فراهم شده است. این پروتكل راپ [۳۷]یعنی پروتكل دسترسی به مخزن[۳۸] نام دارد. .دستور ساده این پروتكل دسترسی به یك شیء دیجیتالی و فراداده آن و در خواست خدمات و اشاعه شیء دیجیتالی است. همچنین دستوراتی برای اضافه یا حذف یك شیء دیجیتالی نیز در این پروتكل وجود دارد.
۸ ۰ كاربران جویای آثار اندیشمندانه و ارزشمند هستند نه فقط شی دیجیتالی
همانطور كه گفته شد شیء دیجیتالی ستون اصلی واز اجزاء متشكله و ابزار ساخت كتابخانه دیجیتالی است . اما كاربران كتابخانه دیجیتالی معمولا به اقلامی اشاره می كنند كه بالاتر از سطح انتزاعی هستند .واژه های معمول انگلیسی مثل "گزارش[۳۹]"، "برنامه كامپیوتری[۴۰]" یا "آثار موسیقی[۴۱]" اغلب به شیء دیجیتالی اشاره می كنند كه می توانند با هم دسته بندی شوند. یك شیء خاص می تواند دارای فرمتهای متفاوت ،با تفاوت كمی در محتوا و محدودیت استفاده های مختلف و غیره باشد اما كاربران می خواهند آنها را معادل هم بدانند
اشیاء دیجیتالی می توانند در دسته ای قرار گیرند كه با تعداد محدودی از قوانین داخلی از هم جدا نشوند . این تصمیمات براساس محتوا ، شیء خاص و نوع محتوا گاهی محتوای واقعی آنها است . در معماری باید روشهایی را برای دسته بندی اشیاء كتابخانه دیجیتالی در نظرگرفته شود و ابزارهایی برای بازیابی آنها فراهم كند
معماری كان / ویلنسكی اندیشه های سطح بالا[۴۲] را به چندین روش پشتیبانی می كند. یكی ، داشتن یك شیء دیجیتالی است كه حاوی چندین شیء دیجیتالی دیگر است در نتیجه چندین شكل یك متن به تنهایی می تواند در یك شیء دیجیتالی جمع شود و رویكرد بعدی داشتن متغیرهایی است كه بعنوان اشیاء دیجیتالی جداگانه ذخیره شده اند و هر كدام دستگیره واره خاصی دارند . این دستگیره واره حاوی" فرا شیء" [۴۳] است كه مثل یك كارت فهرست نویسی[۴۴] عمل می كند و شامل فهرستی از متغیرها به همراه دستگیره آنها و اطلاعاتی درباره تفاوت بین آنهاست .


نویسنده : ویلیام وای آرمز[۲]
مجله دی لیب[۳] جولای ۱۹۹۵
مترجم: اكرم عینی
Reference
hdl:cnri.dlib/tn۹۵-۰۱ Kahn, Robert and Wilensky, Robert. "A framework for distributed digital object services". May, ۱۹۹۵. (http://www.cnri.reston.va.us/home/cstr/arch/k-w.html)
این مقاله ترجمه‌ای است از:
Arms, William Y. (۱۹۹۵).Key Concepts in the Architecture of the Digital Library. D-Lib Magazine Virginia:Corporation for National Research Initiatives Reston
[e-mail] Retrieved :June ۲۲, ۲۰۰۵
From:
http://www.dlib.org/dlib/July۹۵/۰۷arms.html#junewya۱
پانوشتها
[۱] Key Concepts in the Architecture of the Digital Library
[۲] William Y. Arms
[۳] D-Lib Magazine
[۴] Computer Science Technical Reports project( CS-TR)
[۵] Department of Defense&#۰۳۹;s Advanced Research Projects Agency(ARPA)
[۶] Robert Kahn
[۷] Robert Wilensky
[۸] Kahn/Wilensky
[۹] intellectual property
[۱۰] Copy
[۱۱] Publish
[۱۲] Document
[۱۳] Work
[۱۴] Content
[۱۵] Item
[۱۶] Digital object
[۱۷] Repository
[۱۸] Handle
[۱۹] Property
[۲۰] Metadata
[۲۱] Identifier
[۲۲] Unique
[۲۳] persist
[۲۴]The Corporation for National Research Initiatives
[۲۵] handle
[۲۶] string
[۲۷] handle server
[۲۸] cashing server
[۲۹] resolution
[۳۰] Mosaic
[۳۱] The CNRI
[۳۲] digital signature
[۳۳] log
[۳۴] properties record
[۳۵] attribute
[۳۶] transaction log
[۳۷] RAP
[۳۸] repository access protocol
[۳۹] report
[۴۰] computer program
[۴۱] musical work
[۴۲] higher level ideas
[۴۳] meta object
[۴۴] catalog card

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران