اشتراک منابع کتابخانه ها در آغاز عصر گوگل

با فرض اینکه هیچ کتابخانه ای نمی تواند ازعهده خرید؛ فراهم سازی؛ نگهداری و حفظ هر نوع منابع اطلاعاتی که ممکن است کاربران(مراجعان) نیاز داشته باشند برآید، اشتراک منابع کتابخانه ای در قالب امانت بین کتابخانه ای( ILL ) و خدمات تحویل اسناد و مدارک( DD) جزو خدمات اصلی و هسته ای کتابخانه ها شده است. البته اشتراک منابع فعالیتی است که کتابداران باید بین آن و دیگر مسولیت های ضروریشان از قبیل ملاحظات مالی؛ بودجه؛ سفارشات و حفظ نگهداری مجموعه میز امانت برای کاربران محلی خودشان تعادل برقرار کنند. کتابخانه ها و انجمن های کتابخانه ای از قبیل: OCLC و ALA مدت طولانی است که به عنوان مجریان مسلط و چیره دستی در این عرصه مهم ( اشتراک منابع) فعالیت وحکمفرمایی می کنند. در حقیقت OCLC به تنهایی درخواست های ILL را در هر ۴ ثانیه پر می کند و یا گوگل این قدر غنی است که با کتابخانه ها که به سمت جلو پیش می روند و حتی با دیگر سایتهای مرتبط مثل : Amazon.com؛ Branesandnoble.com (که کتاب ها و دیگر منبع را می فروشد)، MSN وYahoo (که خدمات جستجویی را ارائه می دهد)،Netfix (DVD های کرایه ای) ، Bookswim.com( که از مدل Netfix است اما کتاب ها را کرایه می دهد) رقابت می کند.
سوالی که این روزها برای کتابخانه ها مطرح است این است که این قبیل خدمات برای کتابخانه ها یک تهدید برای اشترک منابع کتابخانه هاست و یا یک فرصت جدید برای کتابداران که کاربران کتابخانه ها بتوانند بر محدودیت ها ی مسافت و دسترسی به منابع و مواد کتابخانه ای غلبه کنند؟ از نظر سیر تاریخی – فهرست های دستی- لیستهای یکدست و پیوسته (union lists)- راه آهن- خدمات پست الکترونیکی- تلفن- میکروفیلم- ماشین های تایپ-ماشین های فاکس و کامپیوتر ها— هر کدام از این ها برای این ساخته شده اند که نیاز کاربران کتابخانه ها را کشف کنند و به شکل معتبر و مطمئن و قابل دسترس تری، تا جایی که امکان دارد منابع اطلاعاتی را در اختیار مراجعان(کاربران) قرار دهند.خصوصا پیشرفت های تکنولوژیکی در کامپیوتر ها که در دهه ۱۹۷۰ به عرصه ILL وارد شد، زمانی که OCLC پایگاه ماشین نویس فهرست نویسی اش را تاسیس کرده بود و به سهولت در امر فهرست نویسی خودکار امانت بین کتابخانه ای می پرداخت.بعد ها ترکیبی از انقلاب کامپیوترهای شخصی در دهه ۱۹۸۰ و گسترش وب سایت ها در دهه ۱۹۹۰ باعث شد که جستجوی آن لاین(ONLINE) به طور فزاینده ای آسان و عامه پسند شود. به علاوه در طی این مدت افزایش گنجایش ذخیره سازی و سرعت بالا در کامپیوترها به کتابداران کمک کرد تا اینکه بتوانند انفجار اطلاعات‘ افزایش هزینه های منابع اطلاعاتی، نیازهای ذخیره سازی و حفظ و نگهداری منابع اطلاعاتی را بشناسند و مدیریت کنند.
هر چند بسیاری از بخش های ILL در همان زمان شروع به به کار گیری تکنلوژی های جدیدی از قبیل: مدیریت سیستم های نرم افزاری و خدمات پست الکترونیک(email) برای کمک کردن به برآوردن نیازهای مراجعان کرده بودند‘ اشتراک منابع کتابخانه ای به صورت یک فعالیت پر زحمت ؛ گران قیمت و پیچیده ای باقی مانده که نمی تواند همه انتظارات مراجعان ( کاربران) و مدیران کتابخانه ها را برآورده سازد. ** با حرکت به سوی قرن ۲۱ موتورهای جستجو گر وب تغییر تکنولوژی بعدی برای کمک به کتابداران شدند**.ّ برای اشتراک منابع کتابخانه ای حتی برخی از آنها –به خصوص گوگل – و فروشندگان آن لاین کتاب ها از قبیل آمازون برای اینکه راه حلی با دوام و ماندنی ارائه دهند، گسترش پیدا کردند. خدمات اطلاع یابی و جستجوی اطلاعات از طریق سایت ها ممکن است خیلی خوشایند تر از حالت جستجو از کتابخانه ها برای نسل های اکنون و آینده باشد که با کامپیوترها رشد پیدا می کنند . به همان نسبتی که شکل منابع اطلاعاتی درخواستی شان رشد و تکامل می یابد.
جاه طلبی و بلند پروازی برخی از خدمات وب سایت ها به وسعت منابع اطلاعاتی است که در اختیار دارند. برای نمونه یکی از اهداف مشخص گوگل تنها" سازماندهی حجم وسیعی از اطلاعات موجود در وب" نیست بلکه در سطح وسیع تری "سازماندهی کردن دنیای اطلاعات و قابل دسترس نمودن اطلاعات در سطح جهانی" است . این به آن معنی است که کتابخانه ها و گوگل در یک پروژه مشترکی دست به کار شدند. از آنجایی که امروزه سایت های جستجو گر زیادی وجود دارد، گوگل به یک قدرت مسلط و غالبی در جهان اطلاعات به دلیل اینکه هم پول ؛جاه طلبی چالاکی و زیرکی خاصی برای ارایه دادن اطلاعات و تنوع وسیعی از دیگر خدمات را دارد؛ تبدیل شده است.البته بین واقعیت و آنچه به صورت غلو آمیز در مورد گوگل مطرح می شود تفاوت وجود دارد اما با این همه اشتراک منابع کتابخانه ای را تحت تاثیر قرار داده است .در تصور بسیاری از افراد "گوگل" و "وب" مترادف می باشند و خیلی ها معتقدند که پروژه دیجیتالی کردن کتاب ها توسط گوگل به زودی و در آینده نزدیک به یک کتابخانه جهانی آنلاینی تبدیل خواهد شد. در ضمن برخی معتقدند ** که گوگل از نظر موجودیت به زودی مورد اعتراض قرار خواهد گرفت** اما بیشترین نقطه نظر واقع بینانه این است که نه گوگل و نه هیچ کتابخانه ای نمی تواتند دسترسی جهانی به دنیای اطلاعات را فراهم سازند. برای نمونه همیشه منابع نادر و کمیابی وجود دارد که نه توسط گوگل دیجیتالی می شوند و نه توسط هیچ کتابخانه ای امانت داده می شوند. در ادامه به بررسی دیدگاه هاو انتظارات مراجعان ( کاربران) کتابداران در رابطه با اشتراک منابع خواهیم پرداخت .
● دیدگاه های کاربران
در حال حاضر امانت بین کتابخانه ای یک خدمت انکار ناپذیر و حیاتی برای کاربران کتابخانه هاست اما تاکنون به شکل ایده آلش نبوده است.محدودیت های منابع؛ نیازهای محلی وحفظ ملاحظاتی مثل بودجه اغلب کتابخانه ها را به اصول و سیاست های خاصی ملزم می کند که این ها به نوبه خودش اختیارات و آزادی کتابخانه ها را در تحویل منابع و امانت محدود می کند و کاربرانی که انتظار دارند خیلی سریع؛ بدون هزینه و فوری بتوانند منابع اطلاعاتی شان را بدست آورند را خشمگین می سازد.
مخصوصا کاربرانی که می خواهند متن کامل کتابی را ببینند و برایشان مهم نیست که کتاب چقدر قدیمی و یا کمیاب است و یا اینکه آن کتاب در کجای جهان قراردارد . کاربران نمی خواهند محدودیتی روی تعداد منابع دریافتی شان بپذیرند. آنها فقط می خواهند که منابع شان را سریع با هزینه ای کم و حتی بدون هزینه دریافت دارند. همچنین آنها می خواهند که قادر باشند در خانه منابع را تحویل بگیرند و تمدید کنند و حتی برگه های اخطار را قبل از آنکه موعد تحویل دیر شود تحویل بگیرند.آنها می خواهند که منابع امانتی خود را به نزدیک ترین کتابخانه تحویل دهند – نه لزوما به کتابخانه ا ی که از آن منابعشان را دریافت داشتند و یا حتی بوسیله پست - خیلی از کاربران تمایل دارند که منابع اطلاعاتی شان رااز طریق پست و یا حتی به صورت آنلاین دریافت کنند و مجبور نباشند حتما به کتابخانه ها برای گرفتن منابعشان بروند. علیرغم این تمایلات هنوز هم خیلی از کاربران هستند که دوست دارند با کارمندان و کتابداران کتابخانه ها در مورد نیاز ها مشکلات و سئوالاتشان صحبت کنند.
همانطوری که کتابداران می دانند منابع اطلاعاتی چاپی موجود در کتابخانه ها از نظر کیفیت خیلی مناسب تر از شکل آن لاین آنها می باشد و هیچ نوع خدمات آن لاینی نمی تواند دسترسی به همه اطلاعات را فراهم کند .بسیاری از خدمات وب سایت ها خدماتی را با نام Good enough ارائه میدهند و به کاربران این قدرت را می دهند که بتوانند به دنبال هرچه می خواهند باشند و اطلاعات مورد نیازشان را جستجو کنند. بنابراین کاربران باید از محدودیت ها و موانع کتابخانه ها و موتورهای جستجو آگاه باشند تا بتوانند در مورد استفاده بهتر از هر کدام تصمیم بگیرند.
بعد از اینکه کاربران موضوع جستجویی خودشان را به شکل استانداردی فرمول بندی کردند، برای پیدا کردن موضوعات و منابع مرتبط به جستجو می پردازند. آنها می توانند این کار را از طریق خدمات گوگل مانند:Google book search وGoogle scholar و یا از طریق دیگر خدمات وب مثل کاتالوگهای کتابخانه ها ؛
Open Worldcat و Worldcat.orgدسترسی آزاد به منابع و دیگر پایگاه هایی که آبونمان هستند ، بدست آورند.
به محض اینکه منابع مورد نیازشان را پیدا کردند ، نیاز دارند که به آن خیلی سریع و حتی بدون هزینه دست یابند –حالا چه از طریق آن لاین یا نزدیک ترین کتابخانه و یا حتی از طریق امانت بین کتابخانه ای— برای نمونه اگر شخصی از طریق google scholar یا Google book search منابعش را بیاببد. او ممکن است که متن کامل آن را خیلی سریع و به صورت آن لاین پیدا کند.حتی اگر متن کامل آن به صورت رایگان موجود نباشد، جستجوگر ممکن است از طریقgoogle scholar libraray links feature که جستجو گران را به پایگاههای دیگری که می توانند متن کامل را پیدا کنند ، راهنمایی می کند.
در مرحله دسترسی به اطلاعات امانت بین کتابخانه ای(ILL) ؛ به دلیل کند بودن و مقید بودن به قوانین آخرین انتخاب برای بسیاری از کاربران است. البته این رویه در حال تغییر است ، به همان نسبتی که سیاست ها ی تکنولوژیکی و خدمات تحویل مدارکشان در حال تکمیل و تغییر است. با وجود اینکه هم از طریق کتابخانه ها و هم از طریق اینترنت می توان به حجم وسیعی از اطلاعات دست یافت اما در حال حاضر ILL هنوز هم تنها انتخاب برای دستیابی به بسیاری از منابع است. بنابراین از آنجایی که بخشهای ILL هنوز هم خیلی از نیازها را بر طرف می کند اما باید خدماتشان را پیشرفت دهند و با فراهم کردن سریع و دسترسی آسان به منابع کاربران را در استفاده بهتر یاری کنند.
با این حال برای مطالبی مثل مقالات که در Worldcatوجود ندارد کاربران هنوز احتیاج دارند که درخواست هایشان را از طریق ILLمطرح و پی گیری کنند. برخی بخش های ILL هنوز از فرم های کاغذی استفاده می کنند اما برخی از آنها ازطریق فرم های آن لاین و یا از طریق پست الکترونیکی هم درخواست های کاربرانشان را می پذیرند. به طور مشابهی برخی سایت ها از قبیل گوکل ، راحتی کاربران را در استفاده از اینگونه خدمات افزایش داده اند.
زمانی که درخواست ILL تکمیل و پر شد منابع درخواستی به کاربران تحویل داده می شود. به طور سنتی کاربران باید به کتابخانه ها می رفتند تا بتوانند منابعشان را دریافت کنند اما امروزه بسیاری از بخشهای ILL از تکنولوژی هایی مثل فکس؛ پست الکترونیکی؛ لینکهای آن لاین و دیگر امکانات نرم افرازی استفاده می کنند و به کاربران این امکان را می دهند که مقاله ها و دیگر مطالب خود را دریافت کنند.
امروزه کاربران می توانند مقاله های خود را به صورت آنلاین دریافت کنند— چه از طریق وب و یا از طریق اشتراک مجلات الکترونیکی کتابخانه ها و یا بوسیله ILL— همچنین امکاناتی فراهم شده که کتابداران می توانند مقالات را اسکن و سپس به صورت آن لاین برای کاربران ارسال کنند. بااین حال چندتایی از کتابخانه ها هستند که می توانند از عهده این فعالیت پر زحمت " تحویل اسناد و مدارک" برآیند اما از آنجایی که انتظارات و توقعات در حال افزایش است، بیشتر کتابداران ممکن است به این نوع خدمات گرایش یابند و برای اینکه مجموعه شان با ارزش تر و مفید تر شود به طرف اینگونه فعالیتها بروند.
با وجود اینکه دسترسی به متن کامل کتاب ها از طریق امانت بین کتابخانه ای راحت و مناسب است اما هنوز هم شکل چاپی کتاب ها به خصوص کتاب های حجیم که مدت طولانی وقت می برد که مطالعه شود، خیلی مناسب تر و قابل انتقال تر است. بنابراین برخلاف ارزان بودن ، خوانا بودن و افزایش تقاضاهای الکترونیکی خیلی از کاربران تمایل دارند که کتاب ها را در شکل چاپی شان از طریقILL دریافت کنند.
دسترسی آسان به فروشندگان کتاب ها و DVD ها ی اجاره ای درخواست های بیشتری را برای ILL ایجاب کرده است. در حال حاضر افرادی که به تحویل سریع منابعشان در درب منازل معتاد شده اند، ازILL خدمات سریعتر و مناسبتری را انتظار دارند. اما به دلیل اینکه بسیاری از کتابخانه ها نمی توانند تکنولوژی های لازم در روش تحویل سریع منابع را به کار برند، هنوزهم پی گیری درخواست ها از طریق ILL طولانی و وقت گیر است.
البته یک راه حل برای غلبه بر موضوع زمان این است که کتابخانه ها مستقیماً از طریق پست منابع مورد نیاز کاربرانشان را ارسال کنند . برخی کتابخانه ها این روش را برای دانشجویانی که در مراکز آموزش راه دور تحصیل می کنند به کار بردند. اما بسیاری از کتابداران دو دل هستند، زیرا آنها می خواهند مطمئن شوند که آیا از طریق پست حتما منابع به دست مشتریان رسیده و آیا از مسئولیتشان در برابر تحویل به موقع منابع آگاه و مطلع هستند. حالا سیستم خدمات تحویل منابع می توانند بسته هایی برای ارسال منابع طراحی کند و امانت های پستی ممکنه خیلی معمول و مرسوم شود حتی اگر در شکل استاندارد خودش عمل نکند.
هر کدام ا زاطلاعات منابع و مقالاتی که کاربران از طریق وب سایت ها پیدا می کنند ، ممکن است متعلق به نقاط مختلفی در جهان باشد. جهانی بودن اطلاعات برای نوع خاصی از تحقیقات خیلی مهم و با ارزش است .حتی خدمات ترجمه ای آن لاینی شبیه Goole Translator وجود دارد که هر چند بی نقص نیست اما کاربران را به کنکاش اطلاعات موردنیازشان به زبان های بیگانه که خیلی هم مسلط نیستند ، تشویق می کند. بنابراین این روزها کاربران انتظار دارند که بتوانند منابع درخواستی شان را از کتابخانه ها ی سایر کشور ها هم درخواست کنند. البته کاربران باید مطلع باشند که هنوز هم خیلی از منابع اطلاعاتی در سطح جهانی هستند که به صورت آن لاین نمایش داده نمی شوند و هزینه های امانت آنها از سایر کشورها بسیار گران است و این خود به عنوان مانعی عمل می کند و حتی خیلی از کتابخانه ها برای اینکه که منابعشان را به خارج مرز خود ارسال کنند تمایلی ندارند و تصمیمی در این مورد اتخاذ نکردند.
ممکن است وقتی که کاربران خدماتی که از طریق ILL دریافت می کنند را با خدمات و تجربیاتشان در رابطه با حالت آن لاین و جستجو از وب سایت ها مقایسه می کنند ، کمی ناامید شوند. یک بعد ی از اشتراک منابع کتابخانه ای که قابل تقدیر است این است که کاربران می توانند برای کمک با کتابداران و یا کارمندان ILL تما س برقرار کنند، اما سایت هایی نظیر گوگل بیشتر به کمیت و تبلیغ و آگهی می پردازد تا به آموزش و راهنمایی کاربران در مور خدماتی که ارائه می دهد.
● دیدگاههای کتابداران
کتابداران در بخشهای مختلف ILL از مزی تها ی اشتراک منابع آگاه هستند.اما محدودیت ها ی مالی وتکنیکی و مسئولیتشان در مقابل سایر کتابخانه ها و نسل های آینده، توانایی آنها را دربرآوردن همه نیازها و انتظارات کاربران محدود می کند. سرویس خدمات اطلاعاتی بر مبنای وب برای کتابداران نیز مفید است و آنها را در ارائه خدمات بهتر و بیشتر یاری می کند. برای نمونه به دلیل افزا یش آگاهی کاربران از اطلاعات آن لاین ممکن است کاربران مواد و منابعی نادر را از طریق ILL درخواست کنند که به نوبه خودش باعث می شود که کتابداران خودشان را بیشتر درگیر اشتراک منابع بکنند. به علاوه کتابدارانILL می توانند به طور منظم و دوره ای ازموتورها ی جستجو به عنوان ابزاری برای پیدا کردن آدرس نویسندگان، انجمن ها، رمز گشایی اختصارات عناوین مجلات و مشخص کردن استنادهای ناقص و نادرست استفاده کنند.
برای اینکه بتوان نیاز کاربران را برآورده کرد و آنها به منابع مورد نیازشان دست یابند، کتابداران می توانند با کتابخانه های بین المللی و فراهم کنندگان اسناد تجاری همکاری کنند. البته کتابخانه هایی که منابعشان را از سراسر جهان درخواست می کنند باید منابعشان را هم به دیگر نقاط امانت دهند و بدین منظور از امکانات پست الکترونیکی پرسرعت بهره ببرند و با سازمان ها و انجمن هایی مثل فدراسیون بین المللی انجمنهای کتابخانه ای (IFLA) ارتباط برقرار کنند و با تولیدکنندگان اسناد تجاری بیشتر از آنچه در گذشته همکاری داشتند، فعالیت و همکاری کنند.
کاربران به آگاهی از نحوه کارکردن بخش های مختلف ILL و یا وب سایت ها که اطلاعاتشان را بدست می آورند، تمایلی ندارند.آنها حتی به اینکه اطلاعاتشان از وب سایت ها؛ بانک اطلاعاتی کتابخانه ها و یا از سایر کتابخانه ها بدست می آید، توجهی ندارند. آنها فقط می خواهند که آزاد باشند و دسترسی آسان به اطلاعات داشته باشند، حالا از هر جای دنیا که باشد. بنابراین کتابداران در حال حاضر یک سری پرتال (PORTAL) و openURL را راه انداخته اند که کاربران هم به کتابخانه ها و هم به دیگر وب سایت ها دسترسی داشته باشند.
همچنین از طریق پرتال های آن لاین کتابخانه ها می توانند تسهیلاتی برای پرداخت هزینه های دسترسی به منابع ILL از قبیل هزینه های حق مولف (ناشران) را فراهم کند. بسیاری از بخشهای ILL در حال حاضر تجربه کار با این پرتال ها را به دلیل اینکه فقط مشتریان خودشان اجازه دسترسی دهند، را دارند. زمانی که مشتریان مشخص شدند پرداخت ها از طریق خدمات آن لاینی از قبیل google checkoutیا paypal ممکن می شود. در حال حاضر یک روش مرسوم برای کتابداران برای مدیریت اینگونه هزینه ها oclc ifm feature است و پرداخت هزینه های حق مولف هم می تواند از طریق copyright clearance center پرداخت شود
در آینده اگر همه پرداخت ها بتواند در یک سیستم آن لاینی به صورت یکجا طراحی شود، ممکن است که کارمندان ILL بتوانند یک کارت اطلاعاتی اعتباری بگیرند و به طور خودکار برا ی برگرداندن منابع و هزینه های دیرکرد کاربران شارژ کنند.البته قبل از انجام آن کتابداران باید به دقت به این مساله توجه کنند که آیا این روش تولید دردسر و صورت حساب زیادی برای کاربران نکند. آنها ممکن است حتی به این هم توجه کنند که آیا جریمه های دیرکرد لازم است و درمورد کاربرانی که مدت طولانی می خواهند از منابع استفاده کنند و آنها را نزد خود نگه دارند چه تصمیمی بگیرند.
یکی از ملاحظات روز افزون برای کتابداران که با این مساله در گیر هستند – به همان میزان افزایش آگاهی کاربران- ایمن بودن و مطمئن بودن این محیط ها است. مثلا گوگل ممکن است از آدرس IP کاربران فقط برای سفارشی کردن تنایج جستجو استفاده کند. البته کتابخانه و بخشهای ILL می توانند از کاربرانشان به صورت پنهانی حمایت کنند و برا ی اینکه از حقوق کاربرانشان دفاع کنند و اطلاعات آنها را محرمانه نگه دارند ، مبارزه کنند.
به همان ضرورتی که ILL وجود دارد، تغییرات در درخواست های کاربران منجر به تغییراتی در کارILL شده است . در حقیقت ممکن است در یک زمان کارکنان بر حسب نقش ها و عملکردهایی که درگیر آن هستند ، ILL و وظایفشان را با دیگر خدمات کتابخانه ها ادغام کند. وظایفی از قبیل: فراهم سازی ؛امانت؛ خدمات مرجع و ... . برای نمونه اگر دیجیتالی شدن معمول و مرسوم شود، بخشهای ILL ممکن است این مسولیت جدید را بپذیرند که منابع را به شکل اسکن شده برا ی سفارش ارسال کنند و در نتیجه کارشناسانی مسوول این کار و حفظ حقوق مولف شوند.
از آنجا یی که خیلی وقت ها آسان تر؛ راحت تر و حتی از نظر هزینه خیلی مناسب تر است که کتابخانه ها، کتاب های موردنیازشان را به صورت آن لاین خریداری کنند تا اینکه ا زطریقه ILL امانت بگیرند و یا در مدت زمانی طولانی و وقت گیر بخرند،ILL می تواند در گسترش مجموعه و تصمیم گیری ها در امر فراهم سازی نقش مهمی داشته باشد.
کارمندان ILL می توانند به کاربران در یافتن اطلاعات مناسب کمک کنند، مثلا پیدا کردن منابع اطلاعاتی که حتی رایگان استفاده کنند. سرانجام خدمات اشتراک منابع می تواند به یک مرکز امانتی تبدیل شود، اگر کتابخانه ها نظم خاصی را شکل دهند که بوسیله آن کاربران درخواستهای شان را به جای اینکه از طرح ILL قدیمی استفاده کنند ، از طریق این سیستم امانت اشتراکی سفارش دهند و از طریق آن لاین این سیستم قابل استفاده باشد که هم ارزان تر و سریع تر است و هم از نظر منافع هم برای کاربران و هم برای کتابخانه ها سودمند تر است.

نوشته شده توسط راحله فتوحی کارشناس کتابداری کتابخانه ملی ایران
منابع و ماخذ:
Libraray resource sharing in the early Age of Google\Beth Ponser
اشتراک منابع : همکاری و هماهنگی در خدمات کتابدار ی و اطلاع رسانی/فیلیپ اچ سیوئل ؛ترجمه زیر نظر حسین مختار ی معمار .-تهران:مرکز اطلاعات و مدرک علمی ایران ۱۳۷۷
اشتراک منابع و همکار ی بین کتابخانه ها/سیروس علیدوستی .-تهران:مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران، ۱۳۸۰
*گوگل خیانتکار/ابرار اقتصادی ۱/۴/۱۳۸۲
*گوگل در نقش ویرژیل برای محققان و کتابخوان ها/ ترجمه امیر کوچک سرابندی .دنیای اقتصاد ۹/۱۰/۱۳۸۳.
* روح زمان(گوگل)/علیرضا عبادتی .روزنامه شرق ۱۶/۱۰ ۱۳۸۲
اختصارات:
ILL:international library loan
DD: delivery document
OCLC:online computer library center
ALA:American library association
IFLA: International Federation of Library Associations

منبع : ماهنامه اطلاع یابی و اطلاع رسانی