همبستگی اسلامی و مسئولیت مشترک

إن هذه أمتکم أمه واحده و أنا ربکم فاعبدون
برای پرداختن به بحث وحدت اسلامی و مسئولیت مشترک از دیدگاه حضرت امام (ره) ذکر دو مقدمه ی کوتاه برای فراهم کردن زمینه ی بحث ضروری است.
نخست اینکه اقسام وحدت کدام است و دوم اینکه ارکان وحدت چیست.
مراد از وحدت به معنای لغوی و یا فلسفی و کلامی آن نیست. یعنی مراد از وحدت، یکی شدن مذاهب اسلامی نیست، بلکه معنای اصطلاحی آن یعنی همبستگی اسلامی و اتحاد و پرهیز از اختلاف و تمسک به مشترکات مذاهب و اتخاذ موضع واحد در برابر دشمنان و همدلی و همفکری و یکرنگی و محبت و صفا و دوستی و برادری اسلامی مدّ نظر است.
وحدت در قرآن کریم در سه مورد به کار رفته است:
۱) وحدت بشریت
یا أیها الناس انا خلقناکم من ذکر و أنثی و جعلناکم شعوبا و قبائل لتعارفوا إن أکرمکم عند الله أتقیکم [۱].
این آیه اختلافات ظاهری قومی و قبیله ای را به راه درست وحدت سوق می دهد. وملاک برتری انسانها را تقوای الهی معرفی می کند. در این آیه گفته شده است لتعارفوا، لا لتناکروا یعنی این قومیت ها و قبیله های مختلف برای این نیست که یکدیگر را انکار و نفی کنید. بلکه برای این است که یکدیگر را بشناسید و با هم انس پیدا کنید، الفت داشته باشید و یکدیگر را تحمل کنید و با ملاک برتری تقوا، همزیستی مسالمت آمیز داشته باشید.
۲) وحدت ادیان توحیدی
وحدت پیروان دین هایی که ریشه آسمانی دارند واز طریق پیامبران به وحی متصل هستند و این همان اسلام به معنی اعم است
که خمیر مایه و ریشه اصلی همه ادیان توحیدی است و برخورداری از معرفت دینی و الهی و ایمان به خداوند: قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمه سواء بیننا و بینکم ان لا نعبدوا الا الله ولا نشرک به شیئا [۲].
یعنی بیاییم و به آنچه بین ما مشترک است یعنی کلمه مشترک روی بیاوریم. (اهل کتاب شامل مسیحیان و یهودیان، پیروان حضرت عیسی و حضرت موسی - علی نبینا و علیهما السلام- است). و آن نکته مشترک این است که خدای ما یکی است و همه ما موحد و خدا پرست هستیم.
وما أمروا إلا لیعبدوا الله مخلصین له الدین[۳]
حضرت نوح می گفت : و أمرت أن أکون من المسلمین.[۴]
و حضرت ابراهیم نیز می گفت :
ولا تموتن الا و انتم مسلمون[۵]
و به شهادت و گواهی قرآن: ما کان إبراهیم یهودیا ولا نصرا نیا ولکن کان حنیفا مسلما [۶]حنیف یعنی یکتا پرست.مسلم یعنی تسلیم خداوند.
بنابراین پیروان ادیان الهی در این اصل مشترک هستند که التسلیم لله، تسلیم درگاه الهی باشند، التوحید لله. دیدگاه توحیدی داشته باشند، العباده لله، خدا را عبادت و پرستش کنند، الإخلاص لله رفتار و گفتار و کردارشان از روی اخلاص باشد. و این نکات با اتقاکم (تقوی الهی) ارتباط مستقیم دارد. یعنی موحد بودن، تسلیم در برابر خدا، عبودیت و اخلاص.
۳) وحدت امت اسلام
إن هذه أمتکم أمه واحده و أنا ربکم فاعبدون [۷]
همه ما امت اسلام هستیم (موحد و خدا پرستیم) و پیرو یک پیامبر و یک شریعت. مسلمانان همه یک امت هستند ( امه واحده ) که باید عبودیت نشانه بارز آنها باشد. تا این عبودیت موجب شود که دستور و فرمانهای قرآن و پیامبر را نصب العین خویش قرار دهند و این فرمان الهی را عمل کنند که و اعتصموا بحبل ا… جمیعا و لا تفرقوا. همه به حبل متین الهی چنگ بزنیم و متفرق نشویم.
اما ارکان وحدت اسلامی چیست ؟
وحدت اسلامی دو رکن اساسی دارد:
۱)رکن اول: تمسک به اصول مشترک
رکن اول و نخستین شرط وحدت، تمسک به اصول است که به حبل الله تعبیرشده است .یعنی قرآن. هیچ مذهب و فرقه ای از مذاهب و فرق اسلامی نسبت به تمسک به اصل دین و مشترکات قطعی آن محکمات و مسلمات قرآنی و اسلامی تردید ندارد.
خدا، قرآن، پیامبرr قبله و معاد و همچنین رعایت اصول اسلامی در سیاست، در معاملات، در احکام، در قضاوت، در قصاص و دیات و… که همه در این موارد یک نظریه و دیدگاه دارند، اما در فروع و شیوه های اجرایی ممکن است برحسب نظر فقهای مذاهب عمل شود که اعتقاد هر مذهبی محترم و برای پیروان آن مذاهب پذیرفته شده است.
۲) رکن دوم: مسئولیت مشترک
کسانی که اصول قطعی یک دین را پذیرفته اندو یک امت محسوب می شوند، مسئولیت مشترک نیز دارند. در برابر رخداد های جهان اسلام نمی توانند بی تفاوت باشند. باید با یکدیگر همفکری و همدردی کنند و برای حل مشکلات مشترک جهان اسلام بکوشند.
و به این حدیث شریف وندای ملکوتی پیامبرr لبیک گویند که: من اصبح لایهتم بأمور المسلمین فلیس بمسلم کسی که به امور مسلمانان اهتمام ندارد ،مسلمان نیست . شرط مسلمان بودن احساس مسئولیت مشترک و فراتراز احساس عمل و اقدام و اهتمام است.
و در حدیث مشابه دیگر: من سمع رجلا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بمسلم هرکس بشنود که مسلمانی در گوشه ای از دنیا فریاد برمی آورد ای مسلمانان به داد من برسید واو پاسخ مثبت ندهد مسلمان نیست .
یعنی وقتی کودک و نوجوان و جوان فلسطینی و زن و مرد فلسطینی از مسلمانان جهان کمک می طلبند باید به هر گونه که می توان به آنان یاری کرد.
این احساس مسئولیت مشترک و اهتمام به امر مسلمانان که نتیجه عملی وحدت است بزرگترین شعار و آرمان و خط مشی و هدف امام خمینی(ره) است که در سخنان و نوشتار و پیامهای ایشان بارها ذکر شده است.
امام خمینی به وحدت به عنوان یک اصل استراتژیک می نگرد : « اصولا دعوت به اسلام دعوت به وحدت است».
و فقط آنرا در دایره نظریه و تئوری محدود نمی کند بلکه برای اجرا و پیاده کردن آن از هرگونه تلاش دریغ نمی نماید. تذکر می دهد که وحدت باید عملی باشد : « عملا باهم وحدت داشته باشید. شما برادر های هم هستید».
و برای ایجاد زمینه در ذهن ها و اندیشه ها و الفت قلب ها در پیام ها و سخنرانی های خویش به این نکته بارها اشاره و تصریح می کند و رمز پیروزی و کامیابی مسلمانان رادراتحاد می بیند :
« رمز پیروزی شما وحدت کلمه است ».
و درجای دیگر می گوید: « باید ما همه این رمز را بفهمیم که وحدت کلمه رمز پیروزی است و این پیروزی را از دست ندهیم».
امام حفظ پیروزی رااز خود پیروزی مهم تر و با ارزش تر می داند و بهترین راه برای حفظ پیروزی را وحدت و اتحاد معرفی می کند و نیاز امروز جوامع بشری و به ویژه مسلمانان را وحدت کلمه می داند: « شما امروز به وحدت کلمه احتیاج دارید ، امروز بیشتر از دیروز احتیاج دارید و فردا بیشتر از امروز».
بنـابراین دست آورد بزرگ وحـدت پیـروزی و کامیـابی در همه عرصه ها است. در مذهب، فرهنگ، سیاست، اقتصاد، علم و پیشرفت های نو. زیرا وحدت با خود امنیت، استقلال، عزت، آزادی، سربلندی، پیشرفت و توسعه به ارمغان می آورد:
« ما در سایه آرامش و وحدت می توانیم به مقاصد عالیه اسلامی برسیم.»
اختلاف و تفرقه به اندازه ای زشت و زیانبار است که امام تفرقه را از شیطان می داند:
« تفرقه از شیطان است و وحدت کلمه و اتحاد از رحمان».
پس هرکس برای تفرقه تلاش کند، تلاش او شیطانی است و هرکس برای وحدت و اتحاد کوشش کند کوشش او رحمانی است :
« اختلاف از زبان هرکس باشد، از زبان هر موجودی باشد، این زبان، زبان شیطان است ».
و برای پرهیز از اختلافات نا خواسته بین شیعه و سنی می گوید: « کسی که بین شیعه و سنی اختلاف ایجاد می کند نه شیعه است و نه سنی ».
و درجای دیگر : « در اسلام ، شیعه و سنی مطرح نیست ، همه باهم برادر هستیم ».
امام برتری خواهی های نژادی ، قومی و زبانی را نیزنمی پذیرد و نسبت به حقوق همه احترام می گذارد:
« تمام مسلمین- چه اهل سنت و چه شیعه – برادر و برابر و همه برخوردار از همه مزایا و حقوق اسلامی هستند».
امام به برافراشته بودن پرچم توحید می اندیشد :
« تمام مسلمین با هم برادر و برابرند و هیچ یک از آنها از دیگری جدا نیستند و همه آنها زیر پرچم اسلام و زیر پرچم توحید هستند».
بدیهی است در یک نوشتار کوتاه نمی توان همه ابعاد وحدت و آثار مثبت آن و پیامدهای منفی اختلاف و تفرقه را برشمرد. از این رو برای نمونه به همین چند مورد بسنده می کنیم. و از خداوند متعال می خواهیم به همه ما توفیق عمل به قرآن و سنت و سیره پیامبر برای ایجاد و گسترش وحدت عنایت فرماید. زیرا تنها جز با وحدت عملی می توان از دریای پرتلاطم اختلافها به سلامت گذر کرد و به ساحل سعادت و خوشبختی دست یافت.
با امید به همبستگی همه انسان ها در اصول انسانی و عقلانی با هر مکتب و اندیشه و مذهب و گرایش و با آرزوی وحدت جهان اسلام.

سعید معزالدین
۱- حجرات ۱۳
۲- آل عمران ۶۴
۳- بینه ۵
۴- یونس ۷۲
۵- سوره بقره ۱۳۲
۶- آل عمران ۶۷
۷- انبیا ۹۲
منابع :
۱- قرآن کریم
۲- کتب روایی اهل تشیع و تسنن
(صحاح سته و کتب أربعه)
۳- صحیفه نور
۴- کلمات قصار امام خمینی(ره)

منبع : بانک مقالات فارسی