دانشگاه تهران چگونه تاسیس شد؟

دانشگاه تهران یكی از رهاوردهای مدرن سازی ایران است كه در زمان رضا شاه و با حمایت او تاسیس میشود. ( فردی بی سواد بانی اولین دانشگاه ایران میشود !) پیش از آن اگر تصوری از دانشگاه در ایران وجود داشت همان دانشگاه جندی شاپور عهد ساسانی بود و بعدتر در دوره اسلامی مدارسی مانند مدرسه نظامیه بغداد كه نظام الملك طوسی آنرا بنا نهاد و مدارس مشابه آن كه در آن از علوم طبیعی و دانش امروزی خبری نبود. اما اندیشه ایجاد مركزی برای آموزش عالی در ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه، نخستین بار با تاسیس دارالفنون در ۱۲۳۰ ه.ش . به همت امیركبیر عملی گردید. دارالفنون گرچه با قتل امیر كبیر فرصت توسعه نیافت اما تجربه مغتنمی بود. در سال ۱۳۰۷ ه.ش مرحوم پروفسور محمود حسابی پیشنهاد راه اندازی مركزی شامل همه یا اغلب دانش ها را با وزیر وقت فرهنگ، دكتر علی اصغر حكمت، در میان نهاد. دكتر حكمت به دنبال فرصتی مناسب برای طرح موضوع به شیوه ای كه نظر رضا شاه را جلب نماید بود. بالاخره موضوع در هیات دولت رضاشاه بدین صورت مطرح میگردد كه ابتدا همگان از آبادانی تهران سخن میگویند (و اصطلاحا هندوانه زیر بغل رضا شاه میدهند) و سپس وزیر معارف از عدم وجود دانشگاه در شهر تهران گله میكند و میگوید از این لحاظ تهران از سایر شهرهای دنیا عقب است. رضا شاه نیز با قاطعیت دستور ساخت دانشگاه را میدهد. و بدین صورت دانشگاه تهران ساخته میشود.پس از این علی اصغر حكمت (وزیر وقت معارف) بی درنگ دست به كار میشود و جستجو برای مكانی مناسب برای دانشگاه را با كمك و مشاوره آندره گدار، معمار فرانسوی كه در آن روزگار به عنوان مهندس در خدمت وزارت معارف بوده آغاز میكند. آنان پس از جستجوی بسیار در میان ابنیه، باغها و زمینهای فراوان آن روز اطراف تهران باغ جلالیه را برای احداث دانشگاه برمی گزینند. در آن روزها زمینهای فراوانی در محدوده شهر تهران وجود داشته كه صاحبان آنها برای فروش زمین خود به دولت سر و دست می شكسته اند. از همین رو گروهی از مالكین اراضی بهجت آباد نظر وزیر مالیه وقت را برای انتخاب زمینهای بهجت آباد جلب میكنند در حالیكه به نظر موسیو گدار عرصه آن زمینها تنگ و موقعیت آنها سیل گیر بوده و برای تاسیس دانشگاه به هیچ روی مناسب نبوده است. با این همه وزیر مالیه در جلسه هیات دولت به سختی برخرید اراضی بهجت آباد پای میفشرد و نظر بیشتر اعضاء را جلب میكند. علی اصغر حكمت، وزیر وقت معارف نیز دلشكسته و ناامید ناظر ماجرا بوده كه رضا شاه ناگاه وارد میشود و پس از اطلاع از موضوع با قلدری خاص خود اوضاع را برهم میزند و میگوید:« باغ جلالیه را برگزینید. بهجت آباد ابداً شایسته نیست عرصه آن كم و اراضی آن سیل گیر است.» (نمیدانم قبلا به او در این مورد گزارش داده بوده اند یا خیر ) دولتیان در برابر این سخنان قاطع، ساكت میشوند و دانشگاه تهران در محل فعلی بنا میشود.نمی توان از ساختمان دانشگاه تهران سخن گفت و از سر در زیبای آن حرفی به میان نیاورد. این سردر در سال تحصیلی ۴۵ - ۴۶ ساخته شده و طراح آن دانشجوی جوان آن دوره، كورش فرزامی بوده است. ظاهراً كل بنا هم بیش از ۲۴۵۰۰ تومان (به قیمت آن زمان) برای دانشگاه خرج برنداشته است. ( احتمالا برابر چند میلیون تومان امروز بوده است)نقشی كه امروز به عنوان نشان رسمی دانشگاه تهران انتخاب شده است نیز از نقوش تاریخی كشور است. این آرم برداشت و تقلیدی است از نقشی كه به صورت گچ بری شده در محوطه های دوران ساسانی، نقش برجسته ها و نقوش مهرهای این دوره دیده شده است و در این مورد بویژه تقلیدی است از پلاك گچ بری شده مكشوفه از شهر ساسانی تیسفون.اما نكته ای كه در كنار تمام مطالب فوق قابل توجه است این است كه عمر دانشگاه با شكل نوین آن در كشور ما تنها به ۷۰ سال میرسد. در كشورهای اروپایی بسیاری از دانشگاهها عمری چند صد ساله دارند. قطعا نباید از جامعه علمی كشور كه اینقدر جوان و نوپاست انتظار زیادی داشت. میدانم كه میتوان بسیاری از كشورها مانند كره جنوبی یا ... را مثال زد كه سریعتر از ما این راه را پیموده اند ولی فكر میكنم ما هم در این راه چندان كند نرفته ایم. امسال مجله نیچر اعلام كرد كه ایران در زمینه تولید علم مقام ۳۱ام را در بین كشورهای جهان دارد و از این بابت از تمام كشورهای منطقه و آفریقا ( بجز افریقای جنوبی) جلوتر است. پس در همین ۷۰ سال هم راه زیادی را پیموده ایم ولی بسیار بیش از این میتوان رفت.

http://ghahvehkhaneh.persianblog.com/