آموزش عالی بدون مرز

آموزش عالی فرامرزی در ساده ترین شكل خود شامل رفتن دانشجو به كشورهای دیگر است، اما شامل فعالیت های مشترك دوجانبه دانشگاهی و حضور موسسات دانشگاهی از یك كشور در كشورهای دیگر نیز می شود.در مطلبی كه از پی می آید، روند آموزش عالی فرامرزی در كشورهای عضو OECD (سازمان همكاری و توسعه اقتصادی) از این نظر مورد بررسی قرار گرفته است.آموزش عالی در دهه گذشته به طور فزاینده ای بین المللی شده است و شمار زیادی از دانشجویان برای تحصیل به خارج می روند، در موسسات آموزشی خارجی در كشورشان ثبت نام می كنند یا از طریق اینترنت دوره های درسی در كشورهای دیگر را پشت سر می گذارند. این رشد نتیجه چندین عامل متفاوت است كه با هم تعارضی ندارند، از قبیل تمایل به اشاعه فهم دوجانبه، مهاجرت كارگران ماهر در اقتصاد جهانی شده، تمایل موسسات به ایجاد درآمد بیشتر یا نیاز به تربیت نیروی كار تحصیل كرده برای رویارویی با الزامات اقتصاد جدید.آموزش عالی فرامرزی در كشورها و مناطق عضو سازمان همكاری و توسعه اقتصادی شكل ناهمسانی داشته است. روی هم رفته، تحرك دانشجو در اروپا ناشی از سیاست گذاری و در منطقه آسیا و اقیانوس آرام ناشی از تقاضا بوده است، در حالی كه آمریكای شمالی منبع جذب دانشجویان خارجی بوده است. از سوی دیگر فراهم آوردن امكان ثبت نام در یك دانشگاه خارجی بدون ترك كشور زادگاه تا حد زیادی در اثر تلاش دانشگاه ها محقق شده است.چارچوبهای سازمانی كه خودمختاری بیشتری به نهادهای آموزش عالی می دهد و سیاست های اتخاذ شده توسط كشورهای میزبان، این روند را بسیار تسهیل كرده است.
اما رشد و متنوع سازی آموزش فرامرزی پرسش هایی را برای دولت ها و نهادهای آموزش عالی مطرح می كند. مثلاً آیا ظرفیت برای رفع تقاضای گسترده افزایش داده می شود؟ آیا دسترسی گسترش می یابد؟ آیا هزینه ها برای دانشجویان یا دولت ها كاهش می یابد؟ آیا آزادسازی پاسخی به اهمیت فزاینده عرضه خصوصی و تقاضایی برای آموزش عالی است؟
دانشجویان بین المللی كجا می روند؟
عمده ترین شكل آموزش عالی فرامرزی، رفتن دانشجویان به كشورهای دیگر برای تحصیل است. تعداد دانشجویان خارجی در كشورهای عضو سازمان همكاری و توسعه اقتصادی در خلال ۲۰ سال گذشته دو برابر شده و به ۶/۱ میلیون نفر رسیده است. كشورهای عضو این سازمان پذیرای حدود ۸۵ درصد دانشجویان خارجی جهان هستند، اما بیشترشان در شش كشور متمركز هستند. در سال ،۲۰۰۱ آمریكا ۳۰ درصد ثبت نام دانشجویان خارجی را به خود اختصاص داد و این نسبت در انگلیس ۱۴ درصد، در آلمان ۱۳ درصد، فرانسه ۹ درصد، استرالیا ۷ درصد و ژاپن ۴ درصد بود. چهار كشور اصلی انگلیسی زبان (آمریكا، انگلیس، استرالیا و كانادا) بیش از نیمی از كل دانشجویان خارجی(۵۴ درصد) كشورهای عضو سازمان همكاری و توسعه اقتصادی را به خود اختصاص می دهند.اروپا با ۸۴۰۰۰۰ دانشجوی خارجی، بزرگترین میزبان دانشجویان خارجی در میان كشورهای سازمان است، اما بیشتر این دانشجویان كسانی هستند كه از یك كشور اروپایی به كشور دیگر رفته اند. نیمی از دانشجویان خارجی در اروپا، اروپایی هستند. آمریكای شمالی از نظر مطلق دانشجویان كمتری می پذیرند(حدود ۵۲۰۰۰۰ دانشجوی خارجی در آمریكا، كانادا و مكزیك) اما از نظر پذیرش از سایر نقاط در مكان اول قرار دارد. دانشجویان آسیایی تبار دو سوم كل دانشجویان خارجی در آمریكای شمالی را تشكیل می دهند.آسیا در فهرست مناطق دانشجو فرست قرار دارد. بیش از ۴۳ درصد دانشجویان خارجی در منطقه سازمان همكاری و توسعه اقتصادی آسیایی تبار هستند. اروپا با فاصله اندكی در مكان دوم قرار دارد و ۳۵ درصد دانشجویان را می فرستد. آفریقا با ۱۲ درصد، آمریكای شمالی با ۷ درصد، آمریكای جنوبی با ۳ درصد و اقیانوسیه با یك درصد در رده های بعدی قرار دارند. در سال ،۲۰۰۱ حدود ۵۷ درصد كل دانشجویان شاغل به تحصیل در كشورهای عضو سازمان از خارج از این منطقه بودند. چین(شامل هنگ گنگ) بیشترین تعداد دانشجویان را به خارج می فرستد. ۱۰ درصد كل دانشجویان خارجی در منطقه سازمان چینی هستند. كره با ۵ درصد، هند با ۴ درصد، یونان با ۴ درصد و ژاپن با ۴ درصد در رده های بعدی قرار دارند. بیش از دو سوم (۷۰ درصد) كل دانشجویان آسیایی در خارج در سه كشور انگلیسی زبان هستند؛ یعنی آمریكا، انگلیس و استرالیا. در حالی كه دانشجویان آسیایی عموماً از آموزش عالی فرامرزی برای كسب مدركی با پرداخت شهریه كامل استفاده می كنند، دانشجویان اروپایی و آمریكایی دوره كوتاه مدت دوسویه را ترجیح می دهند. اروپایی ها نیز شهریه یارانه دار می پردازند.
اشكال جدید آموزش فرامرزی چیست؟
در واقع رفتن به خارج برای تحصیل فقط یك شكل از آموزش فرامرزی است. تعداد فزاینده ای از دانشجویان از گزینه جدیدی برخوردار شده اند، یعنی شركت در دوره ای در كشور میزبان كه توسط یك دانشگاه خارجی برقرار می شود.تحرك برنامه دومین شكل متداول آموزش عالی فرامرزی پس از ترك دانشجو است. این گزینه شامل دوره های آموزش الكترونیك به همراه آموزش رو در رو در مؤسسات شریك محلی است، هر چند كه یك مؤسسه شریك خارجی عهده دار آن می شود. رابطه بین موسسات داخلی و خارجی بر اساس ترتیبات متفاوتی شكل می گیرد از كمك های توسعه گرفته تا ترتیبات انتفاعی. ترتیبات تجاری در منطقه آسیا و اقیانوسیه گسترش یافته است. مثلاً یك نهاد محلی مجوز ارائه بخشی یا كل برنامه آموزشی یك دانشگاه خارجی را دریافت می كند و به دانشجویان مدرك دانشگاه خارجی را می دهد. حالت دیگر آن است كه دانشجو در دانشگاهی خارجی ثبت نام و با برنامه آموزشی آن تحصیل می كند. دانشجو بخشی از دوره را در كشور خود می خواند و آن را در كشور دانشگاه خارجی تكمیل می كند. این نوع آموزش فرامرزی نوعاً شامل تحرك برنامه و دانشجو است.تحرك موسسه هنوز ابعاد محدودی دارد، شاید به این علت كه ماهیت تجاری بیشتری دارد. این گزینه شامل سرمایه گذاری مستقیم خارجی توسط موسسات و شركت های آموزشی است. شكل عمده تحرك مؤسسه گشایش مراكز آموزش عالی توسط دانشگاه ها در كشورهای دیگر است. به علاوه تأسیس دانشگاهی كاملاً جدید به جای ایجاد ارتباط با دانشگاه خارجی و خرید بخش یا تمام یك نهاد آموزش خارجی نیز جزو این مورد است.با وجودی كه این خدمات شاید همان تجارب زبانی و فرهنگی تحصیل در محیط خارجی را به دانشجویان ندهد، هزینه كمتری نسبت به تحصیل در خارج دارد و منافعی را در بخش آموزش عالی كشور دریافت كننده به همراه دارد. رشد آموزش فرامرزی انتفاعی از طریق تحرك برنامه و مؤسسه اكثراً توسط موسسات آموزشی غیرانتفاعی دولتی یا خصوصی صورت می گیرد كه به طور فزاینده ای آموزش خصوصی ارائه می كنند.استرالیا نمونه خوبی از كشوری است كه ارائه آموزش عالی فرامرزی آن به طور فزاینده ای در كشور دانشجویان از طریق تحرك برنامه درسی و مؤسسه صورت می گیرد. بین سالهای ۱۹۹۶ تا ،۲۰۰۱ ثبت نام در دانشگاه های وابسته به مؤسسات استرالیایی در كشورهای دیگر از ۲۴ درصد به ۳۷ درصد كل دانشجویان خارجی ثبت نام شده در دانشگاه های استرالیا افزایش یافت.
توجیه ها و رویكردهای سیاست گذاری متفاوت
در مورد آموزش فرامرزی
چهار رویكرد متفاوت در ارتباط با آموزش عالی فرامرزی وجود دارد. سه رویكرد مهاجرت نیروی ماهر، تولید درآمد و ظرفیت سازی، عامل اقتصادی نیرومندی دارد و در دهه ۱۹۹۰ پدید آمده است، در حالیكه رویكرد چهارم یعنی فهم متقابل تاریخچه طولانی تری دارد. رویكرد فهم متقابل دربرگیرنده اهداف سیاسی، فرهنگی، دانشگاهی كمك و توسعه است. این رویكرد تحرك دانشجویان داخلی و خارجی را از طریق بورس و برنامه های مبادله دانشجو ترغیب و از مشاركت دانشگاهی بین موسسات آموزشی حمایت می كند. رویكرد فهم متقابل عموماً دربرگیرنده انگیزه نیرومندی برای جذب دانشجویان بین المللی نیست. نمونه كشورهایی كه تا به حال از این رویكرد استفاده می كنند، ژاپن، مكزیك، كره یا اسپانیاست. رویكرد مهاجرت نیروی ماهر اهداف رویكرد فهم متقابل را دربر دارد اما تأكید بیشتری بر جذب دانشجویان نخبه بین المللی دارد و در پی آن است كه دانشجویان مستعد را برای كار در اقتصاد دانش مدار كشور میزبان جذب كند یا توان رقابتی بیشتری به بخش آ موزش عالی و پژوهش آن دهد. اعطای بورس شاید همچنان ابزار مهمی در این رویكرد باشد اما ترویج فعالانه بخش آموزش عالی كشور در خارج و تسهیل مقررات مهاجرت یا روادید نیز جزیی از آن است. این رویكرد می تواند اهداف متنوعی داشته باشد مانند دانشجویان اهل مناطق خاص، دانشجویان دوره تكمیلی یا دانشجویان پژوهشی. چنین رویكردی عموماً به رشد تعداد دانشجویان بین المللی می انجامد . نمونه های كشوری كه این رویكرد را پذیرفته اند، آلمان، كانادا، فرانسه، انگلیس(برای دانشجویان اروپایی) و آمریكا(برای دانشجویان دوره تكمیلی) است.رویكرد درآمدزایی دربرگیرنده توجیه های رویكردهای فهم متقابل و مهاجرت نیروی ماهر است، اما خدمات آموزش عالی را بر مبنای شهریه كم و بیش كامل ارائه می كند و هیچ گونه یارانه دولتی قائل نمی شود. دانشجویان خارجی به نسبت دانشجویان داخلی درآمد بیشتری را برای موسسات آموزش عالی ایجاد می كنند. بر اساس این راهبرد، دولتها خودمختاری قابل توجهی به مؤسسات می دهند و می كوشند شهرت بخش آموزش عالی خود را حفظ كنند. سیاست مكمل این رویكرد، كاهش موانع بر سر راه فعالیت های آموزشی فرامرزی از طریق مذاكره در مورد خدمات آموزشی برای موافقت نامه عمومی تجارت خدمات(گتس Gats) یا سایر ترتیبات است. نمونه های این رویكرد در استرالیا، انگلیس(برای دانشجویان غیراروپایی)، نیوزیلند و آمریكا(برای دانشجویان دوره كارشناسی به پایین).رویكرد ظرفیت سازی آموزش عالی فرامرزی را برای ایجاد ظرفیت كشور ترغیب می كند. برنامه های اعطای بورس با هدف حمایت از تحرك بیرونی كارمندان، آموزگاران، استادان و دانشجویان داخلی ابزارهای مهمی در این رویكرد هستند.به علاوه تشویق موسسات و استادان خارجی برای فعالیت در طرح های انتفاعی بر اساس نیازهای كشور نیز پیگیری می شود. برنامه های مشترك بین مؤسسات داخلی و خارجی برای تسهیل انتقال دانش جزیی از این رویكرد است. نمونه های این رویكرد در شمال و جنوب شرق آسیا(چین، مالزی، هنگ گنگ و سنگاپور) و خاورمیانه دیده می شود.
مترجم: رضا محتشم
منبع: انتشارات OECD

منبع : روزنامه همشهری