چه کسی باید اشتباهات پاپ را جبران کند؟

جهان امروز درگیر جنگ و نابسامانی است و عناصر بسیاری در این درگیری‌ها نقش دارند؛ همچون قومیت، زبان، فرهنگ، مرزها كه هر یك بهانه‌ای برای كوبیدن بر طبل جنگ و نابسامانی و گسترش دامنه فقر و فساد و تبعیض در جهان شده است. فاصله غنی و فقیر، شمال و جنوب، غرب و شرق، به گونه‌ای رو به گسترش است و تحمل‌پذیری متقابل هم به شدت افت كرده است،‌ اما در این میان هنوز دین به عنوان یك گوهر معنوی، می‌تواند نقش خود را ایفا كند. در این مقاله به اختصار به چهار نكته در همین زمینه اشاره می‌شود:
۱) ضرورت گفت‌وگوی جهانی بر محور دین: اگر گوهر همه ادیان الهی و غیرالهی را بررسی كنیم، خواهیم دید درون‌مایه، ادیان گسترش نزاع، خشونت و درگیری نیست، بلكه ادیان فی نفسه، انسان‌‌ها را به كمال، اخلاق، سعادت، عشق، صلح، محبت، عدالت و رشد دعوت می‌كنند (جدا از پیرایه‌هایی كه بر آن می‌بندند و تفسیری كه از این دین می‌شود). ظرفیت این مسائل، به گونهای است كه انسانی كه حتی یكی از این ارزش‌ها را برای خود، محور قرار دهد، به سمت درگیری و خشونت كشیده نشده و ابزار دست قدرت‌های بزرگ و چپاولگر در راه نابودی، حرث و نسل قرار نخواهد گرفت؛ بنابراین، اگر می‌خواهیم بشریت را به صلاح و سداد دعوت كنیم، هیچ چاره‌ای جز روی آوردن به گفت‌وگو و مفاهمه با محوریت دین نخواهیم داشت، چون جان كلام در گفت‌وگوی تمدن‌ها، فرهنگ است و بنا بر اعتماد جامعه‌شناسان یا دین‌شناسان، دین، قلب فرهنگ‌ها و تمدن‌ها و محور اصلی آن است.
۲) اگر گفت‌وگوی بین ادیان ضرورت دارد، چه كسی و چه گروهی و با چه ویژگی‌هایی باید سكاندار هدایت این گفت‌وگوها باشد و چگونه تاكنون در بین پیروان ادیان الهی، مسیحیان داعیه‌دار این جریان بوده‌اند، ولی به دلایل گوناگون، قابلیت خود را برای رهبری این گفت‌وگوها و مفاهمه‌ها از دست داده‌اند. از این جمله:
الف) سوابق بسیار تلخی در درگیری‌های بین خود و دیگر ادیان باقی گذاشته، نسل‌كشی‌های تاریخی كه مرتكب شده‌اند كه نقطه اوج آن را می‌توان جنگ‌های صلیبی و باز زمزمه كردن و یادآوری آن در مقاطع گوناگون دانست.
ب) به رغم ظاهر نرم و منعطعی كه از خود نشان می‌دهند و بیانیه‌هایی كه در عذرخواهی از مسلمانان در شوراهای مختلف و از جمله در سال ۱۹۶۵ صادر كرده‌‌اند، هر از چند گاهی، اعتقاد واقعی خود را نسبت به دیگران اظهار كرده و دست‌كم از اهانت‌های پیاپی كه در كشورهای به ظاهر مسیحی علیه دیگر ادیان الهی می‌شود، جلوگیری نمی‌كنند.
ج) رهبران دینی مسیحیت هر از چند گاهی به جای جبران آلام گذشته، فشارهایی بر پیروان دیگر ادیان و به ویژه مسلمانان وارد می‌سازند كه گوشه‌ای از روابط تاریك گذشته را زنده می‌كنند و به گونه‌ای كه نه چندان زیبنده رهبران دینی است، باعث تحریك احساسات و عواطف میلیاردها مسلمان یا پیروان ادیان دیگر می‌شوند.
د) گره خوردن سرنوشت سیاسی و فرهنگی مسیحیان جهان با دولت‌های غربی و احزاب بزرگ در غرب كه در پاره‌ای از موارد با یدك كشیدن عنوان مسیحیت ـ سوسیال مسیحی ـ دمكرات مسیحی و مانند آن، به آلوده ساختن عنوان این دین بزرگ الهی می‌پردازند، و هم برخلاف نظر آن پیامبر عظیم‌الشأن الهی، آشكار و پنهان از این عنوان سوءاستفاده می‌كنند.
۳) اسلام به عنوان آخرین دین بزرگ الهی، هم به دلیل آموزه‌های عمیق دینی آن و هم به جهت باور و عمل جدی به دستورها، توسط پیروانش و با پشتوانه قوی عملكرد رهبران خود در طول تاریخ، همزیستی مسالمت‌آمیز صبغه و سابقه بسیار خوبی در زندگی و تعامل با پیروان دیگر ادیان داشته و در تاریخ گذشته و امروز خود، امتحان خوبی پس داده است.
در درگیری‌های قرن اخیر لبنان، بوسنی و دیگر كشورهایی كه درگیری بین مسیحیان و مسلمانان بوده است، میزان تعهد و پایبندی مسلمانان به اماكن مقدس و مقدسات دیگر ادیان به گونه‌ای روشن است كه كمتر می‌توان از مسلمانان، بی‌تعهدی یا نسل‌كشی دینی مشاهده كرد، حال آن كه در طرف مقابل، موارد چنان است كه از هزاران گذشته است، اما این را هم باید دانست كه همه مذاهب و گروه‌های اسلامی در این زمینه یكسان نمی‌اندیشند.
۴) اما در خانواده اسلام چه كسی باید عهده‌دار این مهم شود و چه مذهبی این ظرفیت را دارد و باید از پیام كدام یك از رهبران اسلام، الهام گرفت و این مسئله ضروری را پیگیری كرد؟ به نظر می‌رسد صلح و تحمل‌پذیری در جای جای عملكرد و گفتار پیامبر اكرم(ص) موج می‌زند و پس از ایشان، حضرت علی(ع) بارها در نهج‌البلاغه نسبت به پیروان دیگر ادیان و تحمل و همزیستی در دفاع از حقوق آنان را تأكید كرده است كه رساترین آن در این عبارت است كه به مالك اشتر فرمود: ای مالك، بدان كه مردم آنجا (مصر) یا برادر دینی تو هستند یا مانند تو انسانند.
گفت‌وگوی جهانی، تنها راه رسیدن به صلح، عدالت و حقیقت در جهان است و این مهم باید با تكیه بر دین و ظرفیت معنوی ادیان پیگیری شود و نظام جمهوری اسلامی ایران با تكیه بر پشتوانه عمیق دینی خود و ظرفیتی كه تشیع عقلانی برای آن ایجاد كرده، باید این مهم را نیز دركنار دیگر مسائل جهان پیگیری كند.