امید اصلاح طلبان به رسانه های نامتعارف

ماه ها از آغاز نبرد رسانه یی جناح های سیاسی جمهوری اسلامی برای پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری می گذرد ولی اصلاح طلبان می گویند نبرد آنها با محافظه کاران نبردی نابرابر است.
محافظه کاران استراتژیک ترین رسانه یعنی رادیو تلویزیون را همراه خود دارند، از رسانه های مکتوب متعدد و امکانات مالی وسیع برای توزیع آنها بهره مند هستند و در دنیای اینترنت نیز با تزریق منابع مالی قابل توجه موفق به راه اندازی پایگاه های خبری پرمخاطب شده اند.
در آن سو اصلاح طلبان نه تنها قادر به بهره مندی از امکان انتقال پیام توسط رادیو تلویزیون نیستند بلکه رسانه های مکتوب شان نیز به دلیل توقیف های مکرر توسط نهادهای دولتی و قضایی از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمی کند.
نگرانی اصلاح طلبان بیشتر از آنجا ناشی می شود که شکست در نبرد رسانه یی پیش درآمدی بر شکست آنها در صندوق های رای خواهد بود. اصلاح طلبان به این نتیجه رسیده اند که پیروزی در این دوره از انتخابات ریاست جمهوری جز از طریق به میدان کشاندن شهروندان مردد (صاحبان آرای خاکستری) میسر نخواهد بود و این گروه از شهروندان گرچه غالباً دارای گرایش های اصلاح طلبانه هستند ولی اعتماد خود را نسبت به عملکرد اصلاح طلبان از دست داده اند و جلب حمایت آنها فعالیت تبلیغاتی گسترده یی را می طلبد.
با این حال برآوردهای فعلی نشان می دهد اصلاح طلبان به دلیل بضاعت اندک در نبرد رسانه یی با رقبای محافظه کار بخت بالایی برای جلب افکار عمومی نخواهند داشت. آنها برای پیروزی در این نبرد باید به راه های ناآزموده فکر کنند.
● محروم از رسانه استراتژیک
استراتژیک ترین رسانه ایران یعنی رادیو تلویزیون هیچ گاه میانه خوشی با اصلاح طلبان نداشته است. حتی زمانی که محمد خاتمی بر مسند ریاست جمهوری قرار داشت و اکثریت اصلاح طلبان کرسی های مجلس را در اختیار داشتند، مدیران صدا و سیما در پوشش اخبار دولت و مجلس، سمت گیری های محافظه کارانه خود را به نمایش می گذاشتند. اصلاح طلبان از همین رو بارها صدا و سیما را به دلیل نقض اصل بی طرفی مورد انتقاد قرار داده و گفته اند این رسانه را به دلیل جهت گیری های جناحی نمی توان «رسانه ملی» نامید.
تنها دلخوشی اصلاح طلبان برای استفاده موثر از رسانه ملی، مربوط به بندی از قانون انتخابات می شود که بر اساس آن تمام کاندیداهای تایید صلاحیت شده به مدت یک هفته قادر به استفاده برابر از صدا و سیما برای بیان دیدگاه هایشان هستند. اما در حال حاضر غالب خبرهایی که رسانه ملی از تحولات انتخاباتی اصلاح طلبان برای مخاطبانش ارائه می کند، توام با القای چنددستگی، بی برنامگی و فقدان استراتژی در میان رهبران این جناح است.
بخش خبری ۳۰/۲۰ شبکه دو سیما که نمایان کننده تمایلات سیاسی مسوولان صدا و سیما نیز محسوب می شود، آشکارا در خدمت اهداف جناح محافظه کار ایران قرار دارد. در این بخش خبری، اظهارات و عملکرد اصلاح طلبان غالباً زمانی مورد توجه قرار می گیرد که بتوان به نفع اهداف محافظه کارانه از آن بهره برداری کرد.
اصلاح طلبان با آگاهی از سمت گیری های سیاسی مسوولان رادیو - تلویزیون در نبرد رسانه یی انتخابات ریاست جمهوری به این نتیجه رسیده اند که نباید روی استفاده از رسانه ملی حساب چندانی باز کنند. در انتخابات دور گذشته ریاست جمهوری مهدی کروبی به عنوان یکی از کاندیداهای جناح اصلاح طلب درصدد راه اندازی یک شبکه تلویزیونی ماهواره یی به نام «صبا» بود تا از این طریق دیدگاه های خود را به افکار عمومی داخل ایران معرفی کند اما مخالفت برخی نهادها سرانجام کروبی را از عملی کردن این تصمیم باز داشت. از آنجا که بر اساس قانون اساسی ایران تاسیس رادیو تلویزیون های خصوصی منع شده است، کروبی قصد داشت برنامه های شبکه تلویزیونی اش را از کشور امارات روی آنتن قرار دهد ولی واکنش سرسختانه برخی مقامات حاوی این پیام بود که اصلاح طلبان باید فکر تاسیس شبکه های رادیو تلویزیونی ماهواره یی را برای همیشه از سر به در کنند.
● دشواری های پیام رسانی کتبی
یک روز پس از اعلام کاندیداتوری محمد خاتمی در انتخابات ریاست جمهوری تنها دو روزنامه سراسری کشور این واقعه را به عنوان تیتر اول خود برگزیدند. بازتاب کمرنگ کاندیداتوری خاتمی گواه محکمی بود بر اینکه حامیان رئیس جمهوری پیشین برای انتقال پیام های خود به افکار عمومی از طریق رسانه های مکتوب نیز راه دشواری پیش رو خواهند داشت. خبرهای غیررسمی طی هفته های گذشته البته حکایت از این داشته که حامیان خاتمی درصدد راه اندازی چند رسانه هستند اما به نظر می رسد آنها شانس اندکی برای راه اندازی رسانه های دلخواه خود داشته باشند. بر اساس خبرهای منتشرشده روزنامه کارون و روزنامه یاس نو جدی ترین گزینه های حامیان خاتمی برای حضور روی کیوسک های مطبوعاتی به شمار می روند ولی به نظر نمی رسد هیات نظارت بر مطبوعات وزارت ارشاد اجازه انتشار این رسانه ها را در حمایت از کاندیداتوری خاتمی صادر کند.
بخت مهدی کروبی دیگر کاندیدای اصلاح طلبان برای برخورداری از رسانه های مکتوب در حال حاضر بسیار بیشتر از محمد خاتمی ارزیابی می شود. کروبی پس از ناکامی در انتخابات ریاست جمهوری دوره گذشته، دست به تاسیس حزب اعتماد ملی زد و مدتی بعد روزنامه ارگان آن را نیز منتشر کرد. وی اکنون می تواند از تریبون روزنامه «اعتماد ملی» مواضع خود را در معرض قضاوت افکار عمومی قرار دهد. کروبی از مدتی پیش نیز با به خدمت گرفتن گروهی از روزنامه نگاران خبره به تلاش برای بالا بردن ضریب نفوذ روزنامه هایش دست زده است.
روزنامه نگاران حامی کروبی که پیش از این در خدمت چهره هایی مانند محمد خاتمی و اکبر هاشمی رفسنجانی فعالیت می کردند اکنون با این استدلال که کروبی سیاستمداری عمل گراست به کمپ انتخاباتی وی پیوسته اند و شعار «اصلاح طلبان عمل گرا» را نیز سرلوحه فعالیت های رسانه یی خود قرار داده اند.
گرچه تاکنون تنها محمد خاتمی و مهدی کروبی از میان اصلاح طلبان آمادگی رسمی خود را برای حضور در رقابت های ریاست جمهوری اعلام کرده اند ولی کاندیداهای بالقوه یی مانند میرحسین موسوی و عبدالله نوری نیز در صورت اعلام حضور، مشکلات بیشتری برای بهره مندی از رسانه های مکتوب خواهند داشت. دیدگاه های میرحسین موسوی به مذاق برخی خوش نمی آید و مواضع عبدالله نوری نیز به دلیل تاکیدش بر اصلاحات ساختاری به شکلی حداقلی در رسانه ها منتشر می شود. با این حال از آنجا که تعداد روزنامه های اصلاح طلب از تعداد انگشتان یک دست تجاوز نمی کند و دامنه دربرگیری آنها نیز بالا نیست، اصلاح طلبان نمی توانند امید چندانی به بهره گیری از این ابزار برای پیروزی در نبرد رسانه یی داشته باشند.
● تبلیغات نامطمئن
فیلتر شدن دو پایگاه اینترنتی حامی محمد خاتمی ثابت کرد استفاده از فضای مجازی نیز برای اصلاح طلبان خالی از دشواری نخواهد بود. کمیته تعیین مصادیق پایگاه های اینترنتی غیرمجاز در توجیه اقدام خود برای فیلترینگ پایگاه های یاری نیوز و یاری مسوولان این سایت ها را متهم به سیاه نمایی، دروغ پردازی و تشویش اذهان عمومی کرده است. با توجه به ترفندهایی که برای عبور از سایت های اینترنتی فیلترشده وجود دارد، بسیاری از مخاطبان اینترنت نگرانی چندانی برای مشاهده سایت های دلخواه خود ندارند ولی به هر حال فیلترینگ حامیان خاتمی نشان می دهد اصلاح طلبان با چه دشواری هایی در نبرد رسانه یی انتخابات ریاست جمهوری پیش رو مواجه هستند. هرچند هنوز پایگاه های اینترنتی حامیان مهدی کروبی، میرحسین موسوی و عبدالله نوری از سوی کمیته فیلترینگ مسدود نشده اند اما این پایگاه ها نیز خطر فیلترینگ را کنار گوش خود حس می کنند.
اصلاح طلبان با امید بستن به پیروزی رسانه یی در فضای مجازی در پی آن هستند که بخش قابل توجهی از رای کاربران اینترنت در ایران را به سوی خود جلب کنند و برتری در این حوزه را جایگزین سهم ازدست رفته در استفاده از رسانه ملی سازند. با این وجود هنوز ارزیابی دقیقی نسبت به کارایی تبلیغات انتخاباتی در فضای مجازی در دست نیست. بر اساس گزارش های رسمی نزدیک هفت میلیون کاربر اینترنت در ایران وجود دارد ولی مشخص نیست چه تعداد از این کاربران اصولاً علاقه یی به پیگیری مسائل سیاسی و به تبع آن پیگیری بحث های مربوط به انتخابات دارند.
در سال ۸۴ که گروهی از وبلاگ نویسان شناخته شده کوشش وسیعی را در حمایت از مصطفی معین کاندیدای اصلاح طلبان پیشرو ترتیب دادند، نتیجه به دست آمده چندان راضی کننده نبود. معین جایی بهتر از مقام پنجم در رده بندی نهایی آرا کسب نکرد و برخی حامیان وی نیز بعدها اذعان کردند نفوذ آنها در مجموع رای نزدیک به دو هزار نفر را دربر می گرفته است.
با این حال طی چهار سال گذشته ضریب نفوذ اینترنت در ایران به شکل قابل ملاحظه یی افزایش پیدا کرده و اصلاح طلبان از همین رو امیدوارند بتوانند این بار از این ابزار نوین رسانه یی به بهترین نحو استفاده کنند، هرچند هنوز نیز نمی توان روی رای کاربران اینترنت به عنوان گروهی مرجع و قابل اتکا در نبرد رسانه یی حساب بازکرد.
● امید به رسانه نامتعارف
دشواری های پیش روی اصلاح طلبان برای استفاده از رسانه های متعارف در انتخابات ریاست جمهوری، برخی تئوریسین های این جریان را به فکر استفاده از رسانه های غیرمتعارف انداخته است. استفاده از سرویس پیام کوتاه تلفن همراه، یکی از مهم ترین رسانه های غیرمتعارف مورد توجه اصلاح طلبان است.
در حال حاضر نزدیک به ۴۵ میلیون نفر از شهروندان ایرانی مشترک تلفن های همراه هستند و روزانه میلیون ها پیام کوتاه توسط کاربران این تلفن ها مخابره می شود. در صورتی که کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری قادر به استفاده موثر از سرویس پیام کوتاه شوند، بخت بالایی برای انتقال پیام به افکار عمومی خواهند داشت.
مزیت بزرگ سرویس پیام کوتاه نسبت به سایر ابزارهای رسانه یی این است که خط قرمزهای رایج در آنها وجود ندارد و پیام ها در عین کوتاهی، گیرا و همه فهم است. از آنجا که در حال حاضر دامنه دربرگیری تلفن های همراه علاوه بر اعضای طبقه متوسط گروه های حاشیه نشین را نیز شامل می شود، اصلاح طلبان می توانند روی این رسانه به عنوان رسانه یی اصلی و موثر در نبرد انتخاباتی حساب کنند؛ رسانه یی که پس از رادیو تلویزیون بیشترین مخاطب را در ایران دارد و بارها نیز ثابت کرده قابلیت تبدیل شدن به یک رسانه جریان ساز و موثر را دارد.

مهدی تاجیک

منبع : روزنامه اعتماد