جایگاه ایران در تولید، تجارت و سرمایه بین‌الملل

ایران پس از ۲۲ بار تقاضای عضویت در سازمان تجارت جهانی ‌‌(WTO)‌‌ و رد شدن آن به دلیل مخالفت‌های آمریكا، نهایتاً در نشست ۲۶ و ۲۷ مه ۲۰۰۵ مصادف با پنجم و ششم خرداد ۱۳۸۴ و با موافقت ۱۴۹ كشور عضو، به عنوان عضو ناظر در این سازمان پذیرفته شد. در حال حاضر به جز ایران ۳۰ كشور دیگر نیز به عنوان عضو ناظر در حال مذاكره برای عضویت كامل در سازمان تجارت جهانی هستند. به عقیده برخی از اقتصاددانان داخلی و خارجی، عضویت كامل ایران در WTO به یك پروسه ۵ تا ۱۰ ساله نیاز دارد تا شرایط و الزامات آن قابلیت اجرایی پیدا كنند. راهیابی به WTO، یكی از شرایطی است كه اقتصاد یك كشور را آماده رقابت در عرضه جهانی می‌كند. اما عضویت در آن به این معنی نیست كه تمام شرایط و الزامات تعیین شده از سوی WTO، بلافاصله قابلیت اجرایی پیدا می‌كنند. در مقابل، عدم عضویت در این سازمان به تعبیری منزوی بودن از روند تجارت جهانی را نشان می‌دهد.
● سند چشم‌انداز، سند توسعه صادرات
براساس سند چشم‌انداز ۲۰ ساله كشور، “... ایران طی ۲۰ ساله آینده به كشوری توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فن‌آوری در سطح منطقه و الهام بخش در جهان اسلام، متكی به اراده و عزم ملی در پرتوی تلاش و كوشش جمعی و نیز دارای تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل تبدیل خواهد شد...‌‌.” اما اینك به نظر می‌رسد مجلس هفتم از یك سو و دولت نهم از سوی دیگر، با طرح شعارها و اتخاذ سیاست‌هایی، اقتصاد آزاد و رقابتی را زیر سؤال برده و با طرح‌ها و لوایح خود، دخالت دولت را در زمینه‌های مختلف اقتصادی و تجاری افزایش داده‌اند و حتی در جهت رفع تنش در روابط بین‌المللی و تعامل سازنده با جهان، تلاش چندانی نمی‌كنند. ادامه این وضع، مع الاسف باعث انزوای بیشتر كشور در سطح بین‌المللی و دور شدن از اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله خواهد شد.
متأسفانه، برخی از كارگزاران نظام به این واقعیت توجه ندارند كه از سال ۱۹۴۸ تاكنون بیش از چهل اتحادیه تجاری، گمركی و اقتصادی منطقه‌ای میان كشورها تشكیل شده است. اتحایه اروپا با سابقه ۴۵ ساله، تشكیل پیمان نفتا بین كانادا، آمریكا و مكزیك و تأسیس آسه‌آن در شمار اینگونه اتحادیه‌های منطقه‌ای می‌باشند. در حال حاضر، بازارهای كشورهای عضو WTO در فرایند جهانی‌سازی به هم پیوند خورده‌اند. در واقع، هم‌اكنون ۱۴۵ كشور عضو WTO كه بیش از ۹۰ درصد تجارت جهانی را در دست دارند و ۳۰ كشور دیگری كه منتظر عضویت در WTO هستند، با یكدیگر امتیازاتی را مبادله می‌كنند. این روند رو به رشد، مطمئنا روابط اقتصادی و تجاری كشورهای منزوی را سخت‌تر خواهد كرد. روند جهانی شدن و شكوفایی آن، طی نیم قرن و با تلاش و كوشش جمعی از دولت‌های جهان به دست آمده است. نباید اینگونه تحولات را صرفا ناشی از سیاست‌های استكباری و استعماری و در جهت تأمین مطامع كشورهای صنعتی و شركت‌های فراملیتی ارزیابی كرد.
● زبان گویای ارقام
برای ترسیم وضعیت كشورمان، جا دارد از زبان گویای ارقام سخن بگوییم.‌
▪ ‌‌‌سطح درآمد سرانه:
میزان درآمد سرانه هر آمریكایی به طور متوسط حدود ۴۲ هزار دلار، هر اروپایی ۳۴ هزار دلار، هر ژاپنی حدود ۳۵ هزار دلار، هر كره‌ای ۱۶ هزار دلار و هر ایرانی حدود ۲۹۰۰ دلار است.
▪ ‌‌سهولت كسب و كار:
بررسی‌های بین‌المللی حاكی از آن است كه در حال حاضر وضعیت ایران از لحاظ شاخص‌های كسب و كار، بسیار نامناسب است. رتبه ایران در رده‌بندی جهانی شاخص سهولت كسب و كار، از رده ۱۱۳ در سال ۲۰۰۵ به رده ۱۱۶ در سال ۲۰۰۶ تنزل یافته است.
▪ ‌‌‌سرمایه‌گذاری خارجی:
تازه‌ترین گزارشات سازمان ملل متحد حاكی از آن است كه علیرغم افزایش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جهان از رقم ۷۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ به رقم ۹۱۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۵، از سهم ایران كاسته شده و میزان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب شده در ایران با ۷۰ درصد كاهش نسبت به سال ۲۰۰۴، در سال ۲۰۰۵ به ۳۰ میلیون دلار رسیده است. در این گزارش، رتبه ایران در میان ۱۴۰ كشور جهان، ۳۳ اعلام شده است كه نسبت به سال ۲۰۰۴ سه پله تنزل نشان می‌دهد. بدتر آن كه، ایران در میان كشورهای خاورمیانه، از لحاظ جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، در آخرین رتبه قرار گرفته است.
لذا كشورمان ایران از نظر تجارت و جریان سرمایه بین‌الملل در وضعیت مطلوبی قرار ندارد و در این مسیر با مشكلات عدیده‌ای روبه‌رو است. به تعبیر اقتصاددانان، در این شرایط تنها راه حفظ یا افزایش صادرات غیرنفتی، ارزان‌فروشی و یا حتی مفت فروشی برای رقابت كردن است - كاری كه به بدتر شدن رابطه مبادله به ضرر ایران منجر شده است. چشم‌انداز ایران در تجارت بین‌الملل با توجه به مناسبات سیاسی - اقتصادی كشور در وضعیت كنونی، در سال آینده به احتمال قوی به مراتب وخیم‌تر خواهد شد.‌

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران