مفهوم و جایگاه خلاقیت و نوآوری

برخی از نویسندگان مدیریت، بین خلاقیت و نوآوری تفاوت قائل می شوند.
آن ها خلاقیت را ظهور یک ایده نو و نوآوری را انتقال چنین ایده ای در قالب تولید یک کالا، خدمت یا روش نو می دانند.
به تعریف مهر خلاقیت اشاره به ارائه چیزی نو دارد: در حالی که نوآوری اشاره به کاربرد چیزی نو می کند.
بدین معنی که توانایی های مورد نیاز خلق ایده های نو این چنین تمایز قائل شدن در زندگی سازمانی می تواند مفهوم داشته باشد.
برای کاربرد تمام و کمال ایده ها، سازمان به کارکنان خلاق و نوآور نیازمند است. به علاوه، خلاقیت به تنهایی تأثیر بسیار جزئی و شاید هیچ، در اثر بخشی سازمانی دارد مگر این که ایده های خلاق بتوانند به طریقی به کار برده شده یا اجرا شوند.بنابراین در سازمان ها فرآیندهای خلاق باید شامل عناصر خلاق و نوآور هردو باشد: ایدة جدید در حقیقت باید خلق شود، قابلیت اجرا داشته باشد و برای منافع سازمان به مرحله اجرا درآید.تحقیق در مورد خلاقیت و عناصر تشکیل دهنده آن، بیش از یک قرن پیش توسط دانشمندان علوم اجتماعی شروع شد، ولی انگیزه اساسی برای پژوهش بیشتر در سال ۱۹۵۰ توسط گیلفورد ایجاد شد.
● خلاقیت فردی:
توانایی افراد در خلاقیت متفاوت است. افراد با توانایی خلاقیت بالا بیشتر تمایل دارند که مبتکر اولیه باشند تا آن هایی که خلاقیت کمتری دارند.افراد خلاق همواره طلب اختیار می کنند و از دستوراتی که برایشان غیر منطقی است، اطاعت نمی کنند.به این دلایل ممکن است اداره آن ها در اغلب سازمان ها دشوار باشد.
این گروه از افراد با مشکلات جالب بیش از پاداش های مالی برانگیخته می شوند و مدتهای طولانی روی آن چه آن ها را آشفته کرده با جدیت کوشش و کار می کنند.
● ایجاد خلاقیت در فرد و گروه:
روش های ایجاد خلاقیت عبارتند از: تحرک ذهنی، فرآیند گروهی فرضی، همتا سازی و تصمیم گیری گروه خلاق که برای کاربرد در گروه طراحی شده است.بنابراین اصولی که تحت این روش ها قرار گرفته اند می توانند افراد را برای رشد خلاقیت کمک نمایند.
● تحرک ذهنی:
تحرک ذهنی روشی است آموزشی، برای برانگیختن تفکر خلاق، که طی این روش مسئله ای برای گروه کوچک شرکت کنندگان مطرح می شود.
آن ها چند دقیقه ای برای آماده کردن اظهار نظرهای خود وقت صرف می کنند.
آن گاه در فرصتی که به هر یک داده می شود نظرهای خویش را سریع بیان می کنند (نظرها را می توان روی نوار ضبط کرد ولی به طور معمول نوشته می شود و اغلب روی تابلویی در معرض دید دیگران قرار می گیرد).
تحرک ذهنی جریان آزاد عقاید را تشویق می کند بدون این که با انتقاد یا پیش داوری مانعی ایجاد کند.
در تحرک ذهنی گروهی به اعضای به هم پیوسته گروه، شرح مشکل داده می شود و از آن ها می خواهند نظرها و راه حل های خود را بیان کنند.
اجازه هیچ گونه ارزشیابی یا تأیید وتکذیب به کسی داده نمی شود. کمیت بر کیفیت برتری دارد و سرعت تشویق می شود.
● فرآیند گروهی فرضی:
این نگرش، در حقیقت تحرک ذهنی توسعه و بهبود یافته است، که فرآیند گروهی فرضی خوانده می شود.این روش موانع ابراز عقیده افراد گروه را تعدیل می کند. اعضای گروه به تنهایی کار می کند اما در یک مکان واحد ایده های خویش را می پرورانند.آن گاه با یکدیگر تبادل نظر می کنند، سرانجام یک موضوع مورد تأیید قرار می گیرد. این نگرش بیش از تحرک ذهنی ایده هایی را ارائه می دهد و جالب این که بسیاری از امتیازات آن را در بر دارد.
● شرایط ایجاد خلاقیت و نوآوری:
نویسندگان مختلف شرایط و زمینه های متفاوتی را برای بروز خلاقیت در نظر دارند به هرحال راه های عمده ای که می تواند محرک خلاقیت باشد، عبارتند از:
۱) فضای خلاق: یکی از راه های مهم ظهور نوآوری به وجود آوردن فضای محرک خلاقیت است.بدین معنی که مدیریت باید همیشه آماده شنیدن ایده های جدید از هرکس در سازمان باشد. در واقع سازمان باید در جستجوی این گونه فکرها باشد و تنها منتظر ارائه اندیشه جدید نماند.
۲) دادن وقت برای خلاقیت: موسسات می توانند دفتر مخصوصی را به هریک از کارکنانی که شایستگی لازم را دارند اختصاص دهند.
۳) برقراری سیستم پیشنهادات: یکی از روش های ترغیب خلاقیت برقراری سیستم دریافت پیشنهادات است بدین ترتیب روشی برای ارائه پیشنهادات فراهم می شود.
۴) ایجاد واحد مخصوص خلاقیت: گاهی گروه خاصی از کارکنان برای نوآوری و خلاقیت استخدام می شوند و در بعضی از سازمان ها این گروه را واحد تحقیق و توسعه می نامند.
این واحدها وقتشان را صرف یافتن ایده های جدید برای ارائه خدمات یا ساختن محصول، فناوری می کنند و گاهی تحقیق محض انجام می دهند.این گونه تحقیقات برای پیشرفت دانش بدون تلاش برای یافتن کاربرد فوری آن صورت می گیرد.البته بعدها این اندیشه ها می تواند جنبه کاربردی داشته باشد.
ولی امروزه تحقیقات کاربردی بیشتر معمول و مورد توجه است. (رضاییان، ۱۳۷۳، ص ۵۱-۲۹)
● ایجاد جو مناسب خلاقیت سازمانی:
خلاقیت در یک جو مستعد پرورش می یابد. (جایی که کشف نظریه های جدید و راه های نوین انجام کار تشویق می شود).
قبول چنین محیط هایی برای بسیاری از مدیران دشوار است.
آن ها ممکن است با استمرار فرآیند تغییر که همواره ضروری خلاقیت است، راحت نباشند. آن ها همچنین توجه دارند که در جو مستعد؛ کنترل نظم و هزینه اشکال آفرین است.
● ویژگی های افراد خلاق و نوآور:
افراد از نظر خلاقیت متفاوتند کسی که زندگی خلاق دارد، احساس توانمندی را در خود پرورش می دهد، با مهر و محبت ناکامی ها را می پذیرد و نیروهایش را در راه تحقق اهدافی که دارد بسیج می کند.
انسان خلاق سعادت را در القاب و زندگی در محلات مشهور و خوش آب و هوا جستجو نمی کند.
انسان خلاق از سرگرمی های انفعالی فاصله می گیرد و علاقه مند و بانشاط برای هدف هایش گام بر می دارد.
به قدری محو زندگی است که فرصتی برای خودخواهی پیدا نمی کند و مشتاق و هدف گراست.
احساس جوانی دائم دارد، احساسی که همه به آن نیاز دارند متاسفانه اغلب از آن محروم هستند. سازمان های خلاق خصوصیات ویژه ای دارند.
مهمترین ویژگی این سازمان ها انعطاف پذیری آنها در رویارویی با بحران هایی است که اغلب ناشی از رقابت های اقتصادی است.
● عوامل تشدیدکننده خلاقیت و نوآوری:
حس درونی تفکر، انسان را قادر می سازد شرایطی را که وجود خارجی ندارند، در درون ذهن شبیه سازی کند و به وی این امکان را می دهد تا در امکانات یکسان با دیگران برای خود فرصت های بهتری بیافریند.
در واقع امور خلاقیت شاید بیشتر اکتسابی باشد تا فطری و می توان با آموزش هایی این توانایی را در خود افزایش داد.مجموعه عواملی که باعث تشدید و ترغیب فرد به نوآوری می شود، به عوامل تشدید کننده نام دارد که به دو بخش کلی انگیزه ها و ابزارها تقسیم می شود.
● نتیجه گیری:
ایده های جدید، بااندیشیدن به دست می آید. که در آن ذهن به طور عمیق با یک مسئله درگیر می شود و به تجسم آن می پردازد و با حذف و یا ترکیب واقعیت های موجود، به روشن شدن فکر جدید کمک می کند.افکار بشری با یکدیگر ارتباط دارند و بافت به هم پیوسته ای را تشکیل می دهند به همین دلیل قدرت تداعی در ایجاد و ظهور یک فکر جدید بسیار کارساز و موثر است.به طور کلی، وجود محیط خلاق از مهمترین عوامل رشد خلاقیت است. در محیط نامطلوب برای پرورش خلاقیت از اندیشه های جدید و نو بیشتر انتقاد می شود و تمایلات دگرگونی و تغییر با مقاومت و ممانعت تقابل می کند.

نرجس بهلگردی
حسین پناهی
فاطمه رحیمی
سعید اعتصام نیا

منبع : وب سایت رسمی روزنامه خراسان