انقلاب گیوتین

● اعدام روبسپیر در جریان انقلاب فرانسه
پنج سال پس از انقلاب کبیر فرانسه و بعد از یک دوره وحشت «روبسپیر» از فرماندهان بزرگ این انقلاب به دست دوستانش اعدام شد. ۲۸ جولای روز اعدام وی به نام روز ترمیدور خوانده شد. اکنون نیز در فرهنگ سیاسی جهان دوران ترمیدور به دورانی گفته می شود که در پی هر انقلاب بزرگ پدید می آید و در طی آن انقلابیون به حذف یکدیگر از راه های مختلف می پردازند ولی چگونه مبارزانی که در کنار یکدیگر می جنگند پس از پیروزی دست به کشتن هم خواهند زد؟
فرانسه قرن ۱۸ با ۲۶ میلیون نفر جمعیت از سه طبقه مجزا تشکیل شده بود؛ اشراف، کلیسا و مردم عادی.
طبقه اشراف حدود ۳۰۰ هزار نفر جمعیت داشتند و صاحب مشاغل و عناوین عالی بودند. البته اشراف اصیل که به خانواده های قدیمی نسب می بردند بیش از چند هزار نفر جمعیت نداشتند که اغلب ساکن پاریس یا دربار ورسای بودند. اینان توسط دانش روز آن زمان «شجره شناسی» و از طرف پادشاه تایید شده و بالاترین درآمد را در اختیار داشتند که قسمتی از آن به صورت مستمری از خزانه پرداخت می شد.
دیگر اشراف که می توان از آنها به نام «نجبا» یاد کرد القاب خود را به روش های مختلف از نظام سلطنتی خریداری کرده و با درآمدی از املاک اجدادی، خدمت در درجات بالای ارتش و تجارت عمده زندگی را می گذراندند.
رسوم فئودالی در این طبق استمرار داشت. آنان قصرهایی در املاک خود ساخته و صاحب دارایی رعایا، سهمی از محصول سالیانه، مجوز شکار و بهره برداری از منابع طبیعی و حق قضاوت در محدوده خود بودند. اشراف به دلیل تحصیلات و آشنایی با علوم روز، قرار گرفتن در جریان اقدامات استعماری فرانسه قرن ۱۸ که به سراسر جهان دست اندازی می کرد و همین طور تفاوت هایی در سطح درآمد از طبقات بسیار پرتحرک آن روز به شمار می آمد.
مردم عادی ۹۸ درصد جمعیت را تشکیل می دادند. این طبقه خود از دو سطح ساخته شده بودند. شهرنشینان که شامل بازرگانان، بانکداران اولیه، صاحبان صنایع خرد و مشاغل مشابه می شود و سطح آخر شامل کشاورزان، کارگران و کسانی که در عمق فقر نه به فکر انقلاب بودند و نه حضوری در آن داشتند.
از سال ۱۷۸۸ مشکلات اقتصادی و کمبود مواد غذایی آغاز شد. قیمت گندم ۵۰ درصد افزایش یافت. مدتی قبل دولت فرانسه بودجه خود را برای کمک به استقلال طلبان امریکا و در جنگ با رقیب قدیمی خود دولت انگلیس از دست داده بود. این هزینه بدون اینکه سود قابل توجهی داشته باشد خزانه را خالی کرد. لویی شانزدهم تلاش کرد که مخارج را از طریق افزایش مالیات اشراف جبران کند. ولی اشراف که صاحب گروه ها و انجمن های بسیار بودند حاضر به ترک منافع خود نشدند. با افزایش سطح کشمکش ها تصمیم گرفته شد که این مشکل از راه ایجاد مجلس طبقاتی حل شود.
این مجلس تاریخچه یی در قرن ۱۴ داشت و از نمایندگان سه طبقه اجتماع تشکیل می شد که هر گروه از نمایندگان مجموعاً یک حق رای در آن داشتند. لویی با انگیزه تضعیف طبقات بالا به نمایندگان مردمی دو حق رای عطا کرد و مجلس در سال ۱۷۸۹ تشکیل شد. از ۱۱۳۹ نماینده آن ۲۹۱ نفر از کلیسا، ۲۷۰ نفر از اشراف و ۵۷۸ نفر از مردم عادی بودند. علاوه بر اینکه تعدادی از نمایندگان کلیسا از جمله کشیشان عادی و برخی از نمایندگان اشراف صاحب افکاری متفاوت با روحیه سنتی طبقه خود بودند.
مجلس تشکیل شد ولی به علت نداشتن تجربیات قبلی مرتباً به مشکل برخورد می کرد. بی اعتنایی طبقات بالا به نمایندگان مردم تا جایی پیش رفت که از ورود آنها به ساختمان اصلی ممانعت کردند. نمایندگان مردم که اغلب از سطوح بالای طبقه خود بودند و با روحیه اشرافی آشنایی داشتند به مقاومت در برابر این برخورد ادامه دادند و مساله از موضوع بودجه و مالیات به نوعی مخاصمه منحرف شد. به دستور لویی چند هنگ نظامی در پاریس موضع گرفتند و فضای حکومت نظامی ایجاد شد.
این امر باعث افزایش تشنج عمومی شد زیرا برخی از این سربازان آلمانی یا سوئیسی بودند که احتمال می رفت به مردم حمله کنند. شایعه تیراندازی سربازان آلمانی به سوی فرانسویان کافی بود که مردم برای دفاع از خود به اسلحه خانه یی حمله کرده و تفنگ های بدون باروت به دست آورند. قلعه «باستیل» با ۷ زندانی و ۱۱۰ نگهبان انبار باروت بود. جمعیت به سوی قلعه حرکت کرد و انقلاب با فتح باستیل جرقه خورد.
بررسی ابعاد انقلاب فرانسه از حجم کتاب ها و کتابخانه ها بیشتر است. گروه های متعددی در طول سال های اولیه آن نقش داشتند مانند طرفداران سلطنت مشروط طیف میرابو از اشراف و طیف لافایت فرمانده نیروهای مسلح. گروه ژاکوبن ها شامل نیروهایی چون پتی بون و روبسپیر بودند. گروه چپ کوردلیه با اعضایی مانند دانتون و دمولن. اگرچه از اختیارات پادشاه اندکی کاسته شد ولی روش مرزی برای اداره کشور به دست نیامد.
القاب اشرافی لغو شد. املاک کلسیا به مزایده گذاشته شد و روحانیون در شمار کارمندان دولتی درآمدند. پاپ تشکیلات جدید را محکوم کرد. لویی تصمیم به فرار گرفت ولی شناخته، بازگردانده و زندانی شد. هر گروه انقلابی برای خود دارای گارد مسلح بود که زد و خوردهایی را باعث می شد. لافایت با افرادش به تجمع گروه جمهوریخواه کوردلیه حمله کرد. دانتون گریخت و بقیه پنهان شدند. مدتی به تنظیم قانون اساسی گذشت.
در قانون جدید پادشاه قدرت خود را از اراده فرانسویان دریافت کرده بود. لویی به رغم میل خود قانون اساسی را تایید کرد. در مرزهای اتریش ناآرامی هایی اتفاق می افتاد و ملکه ماری آنتوانت که نسب اتریشی داشت امیدوار بود با جنگ وضعیت به شکل قبلی خود برگردد. در سال ۱۷۹۲ به اتریش اعلان جنگ داده شد. سربازان فرانسه در اولین جنگ شکست خورده و فرار کردند. لویی با انحلال گارد شخصی خود موافقت نکرد و دست به وتو تعدادی از مصوبات مجلس زد. فرمانده کل ارتش اتریش - پروس در ۲۵ ژوئیه اعلامیه یی منتشر کرد که اگر به خانواده سلطنتی اهانتی شود مردم پاریس را قتل عام خواهند کرد.
در ۱۰ اوت مردم به قصر لویی حمله کردند که هزار نفر کشته داشت. نیروهای اتریش و پروس وارد آلمان شدند. لافایت اولین انقلابی بدعاقبت بود که به دست اتریشی ها زندانی و از طرف فرانسویان، خائن نامیده شد. برای حل مشکلات کشور از ۲ سپتامبر گیوتین ها شروع به کار کردند. از حدود ۱۴۰۰ نفر اعدامی در چهار روز سه چهارم زندانیان عادی و بقیه اشراف و اهالی کلیسا بودند.
پس از قتل عام انتخابات عمومی برگزار شد و روبسپیر در آن از همه جلو افتاد. گروه او در مجلس تمایل به اعدام لویی داشتند. در جریان بحث ها مدارکی از گاوصندوق مخفی قصر به دست آمد که نشانه ارتباط دربار با ضدانقلابیون و پادشاهان اروپایی بود. سرانجام حکم اعدام پادشاه در دادگاهی با حضور وکلای مدافع تعیین شد. ۲۱ ژانویه ۱۷۹۳ لویی شانزدهم با گیوتین گردن زده شد. در حالی که مخارج جنگ و بحران مالی باعث شورش مردم گرسنه شده بود.
در برابر این وضعیت آشوب زده روبسپیر یک راه حل ساده ارائه داد؛ او اعتقاد داشت نسبت به خائنان بیش از حد گذشت نشان داده شده است. او بر اساس قانون ۱۷ سپتامبر ۱۷۹۳ هر کسی که وفاداری خود را کاملاً به اثبات نرسانده بود، مستحق مرگ معرفی کرد.
اعدام ها دوباره آغاز شدند و گروه بسیاری از انقلابیون سابق در حالی که سرود انقلابی «مارسیز» را می خواندند کشته شدند. اهانت به اشیای مقدس و حمله به کلیساها این آشوب را همراهی می کرد. انقلابیون حتی تقویم را تغییر داده و تقویم جمهوری با ماه های متفاوتی را جایگزین آن کردند. فهرست اعدامیان سرانجام به دانتون رسید و او در هنگام رفتن به سوی گیوتین در مقابل خانه روبسپیر فریاد زد؛«تو هم به دنبال من خواهی آمد».
در ژوئن ۱۷۹۴ تنها روبسپیر باقی مانده بود که جشن هایی را در ستایش نظم نوین خود برگزار می کرد. او از ۱۰ ژوئن سلسله اعدام های دیگری را آغاز کرد که دوستانش را هم وحشت زده و منزجر ساخت. این اقدامات باعث اختلافاتی بین افراد باقی مانده شد. سرانجام روبسپیر در ۲۶ ژوئیه در مجلس حاضر شد تا درباره موج آدم کشی ها توضیح بدهد.
مجلس در همان جلسه به بازداشت او و چند تن از اطرافیانش رای داد. روبسپیر در شهرداری پاریس سنگر گرفت و در جریان یک درگیری مجروح و دستگیر شد. ۲۲ نفر در فهرست اعدام قرار گرفتند. در غروب ۲۸ ژوئیه ۱۷۹۴ برابر روز نهم ماه «ترمیدور» سال دوم جمهوری از تقویم جدید فرانسه سر روبسپیر توسط گیوتین از بدن جدا شد. او که در هنگام مرگ مسن ترین فرد از گروه اعدامیان بود ۳۶ سال داشت.
بعضی از مردم وقتی از ظلم یا محرومیتی سرخورده می شوند آرزو می کنند به قدرتی دست یابند تا عاملان این بی عدالتی ها را اعدام کنند. تاریخ یکی از این نمونه آرزوها و نتایج آن را در جریان انقلاب فرانسه ثبت کرده است. فرانسه از سال ۱۷۸۹ تا ۱۹۱۴ درگیر کشمکش های مختلف بود که حکومت کشور را دائماً از پادشاهی به جمهوری و برعکس تغییر می داد. پس از انقلاب مدتی ناپلئون، مدتی جمهوری، مدتی لویی هجدهم و... قدرت را به دست گرفتند.
مجموعاً سه بار قانون اساسی از نو نوشته شد و دوره های طولانی در قحطی و جنگ و نبردهای خونین برقرار شد تا سرانجام فرانسه کنونی از خرابه های جنگ دوم جهانی ساخته شد. در لایه های عمیق این مهد دموکراسی و آزادی انبوهی از سرهای بریده دفن شده است.

محمد سرابی
منابع؛
- مروری بر تاریخ انقلاب فرانسه - ایرج پزشک زاد
- تاریخ جامع کشور فرانسه - دانیل ریور - فصل ۱۴
- تاریخ تمدن و فرهنگ جهان - راس ئی دان - فصل ۲۲
- تاریخ تمدن ویل دورانت - جلد ۱۰ روسو و انقلاب

منبع : روزنامه اعتماد