بازار خرید و فروش مجوز انتشار گازهای گلخانه ای

آلودگی ایجاد شده توسط سوخت های فسیلی که در صنایعی همچون سیمان، فولاد، نساجی و شیمیایی به کار می رود منبع اصلی انتشار گازهای گلخانه ای (گازهایی مانند دی اکسید کرن، متان و نیتروکسید کربن) است. گازهای گلخانه ای (Greenhouse gases) اثرات نامطلوب جوی داشته و سبب آسیب جدی لایه ازن می شود که به تبع آن درجه دمای زمین افزایش یافته و اثرات ناگوار بر عوامل زیست محیطی و انسانی می گذارد.
جهت کنترل انتشار این گازها و افزایش آگاهی کشورها از اثرات آن، موافقتنامه ای تحت عنوان کیوتو (Kyoto Protocol) بین ۱۶۹ کشور جهان منعقد شد که طی آن حداکثر میزان گازهای گلخانه ای که هر کشور عضو می تواند تولید کند (سهمیه تولید گاز) مشخص و سهمیه بندی شود. با مشخص شدن سهمیه هر کشور، متولیان اقتصادی و زیست محیطی، سهمیه هر صنعت و تولیدکننده را معین می کنند که تنها براساس آن سهمیه می تواند گاز انتشار دهد و کشورها از طریق ثبت ملی خود این سهمیه را مدیریت می کنند. هر تولیدکننده سهمیه و مجوز انتشار خود را دارد که براساس میزان و مقدار هر سهمیه حق انتشار یک متر مکعب دی اکسید کربن یا گازخانه ای را طی فرآیند تولید خود دارد. تولیدکنندگانی که از این حق استفاده نمی کنند و سهمیه آنان بلااستفاده می ماند می توانند این مجوز را به تولیدکنندگان دیگری که در فرآیند تولید خود بیش از حد مشخص گازهای ممنوعه منتشر کرده اند بفروشند.
با افزایش تقاضا برای انرژی در طول زمان و این که انتشار این گونه گازها باید در همان اندازه سهمیه بندی شده ثابت بماند، خرید و فروش مجوزها بین تولیدکنندگان سبب می شود انعطاف پذیری و قابلیت پیش بینی در برنامه های آنان به وجود آمده و خود را با این سهمیه و خرید و فروش آن سازگار کنند.
با طراحی این مکانیزم مبتنی بر بازار، تولیدکنندگان روشی کارآ برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای از طریق سرمایه گذاری در ماشین آلات جدید و انجام فعالیت های پاک تر یا خرید مجوزهای انتشار تولیدکنندگانی که ظرفیت خالی دارند پیش رو خواهند داشت. این مجوزها به راحتی و با قیمت رایج بازار در بازارهای بین المللی قابل معامله هستند و فروش این مجوزها برای تولیدکنندگان منبع مالی مناسبی برای انجام طرح های کاهش انتشار گازهای سمی را فراهم می آورد.
بسیاری از شرکت ها که علاقه مندند سطح تولید گاز دی اکسید کربن خود را از میزان مشخص شده پایین تر بیاورند، مجوز یا سهمیه خود را به مشتریان حقیقی و شرکتی یا صندوق های سرمایه گذاری می فروشند.
بنابراین با طراحی این سازوکار و موافقتنامه کیوتو سه اثر زیر برای کاهش گازهای گلخانه ای شکل می گیرد:
۱) کشوری توسعه یافته با هزینه های داخلی، برای کاهش گازهای گلخانه ای، نسبتا بالا می تواند با استقرار برنامه های مشترک زیست محیطی با سایر کشورها، آن را در کشوری دیگر اجرا کند.
۲) کشوری توسعه یافته می تواند از برنامه هایی که یک کشور در حال توسعه به دلیل این که هزینه این گونه برنامه ها در کشور در حال توسعه به نسبت پایین تر است حمایت مالی کند و در نهایت این کشور توسعه یافته مجوزی بیش تر برای اجرای این گونه برنامه ها اخذ خواهد کرد.
۳) در یک بازار بین المللی کشورهای توسعه یافته می توانند مجوزهای انتشار گازها را خریداری و انتشار بیش از اندازه خود را با مجوز سایرین تامین کنند البته اغلب این معاملات بین تولیدکنندگان مستقیما صورت می گیرد و دولت ها تنها به عنوان ناظر اعمال نفوذ می کنند.
بورس های آب و هوا (Climate exchanges) مکانی برای بازار نقدی این گونه مجوزها هستند و برای ایجاد نقدشوندگی و نیز کمک به کشف قیمت منصفانه، این گونه محصولات (مجوزهای انتشار گازهای گلخانه ای) در بازارهای آتی و بازارهای اختیار نیز حضور دارند.
چهار بورس فعال که در آن ها این گونه محصولات دادوستد می شود عبارتند از:
۱) Power next
۲) Nord pool
۳) European climate Exchange
۴) Chicago Climate Exchange.
امروزه بسیاری از کشورها جهت کاهش انتشار گاز گلخانه ای و مدیریت محدودیت های قانونی ناشی از آن برنامه هایی در جهت خرید و خلق مجوزهای قابل معامله به اجرا گذاشته اند.
بازار این گونه مجوزها از بخش های مهم خدمات مالی در مرکز مالی لندن (City of London) با ارزش بازاری معادل ۳۰ میلیارد یورو است که انتظار می رود در پایان دهه اخیر با رشدی سریع ارزش آن بالغ بر ۱۰۰۰ میلیارد یورو شود. براساس پیش بینی برخی از فعالان در بازار های کالا بازار کربن در سال های آینده به بزرگ ترین بازار کالایی در جهان تبدیل خواهد شد.
در سال های آینده با رشد مصرف انرژی توسط برخی کشورها سطح انتشار گازهای ممنوعه افزایش یافته و نیاز به استفاده از مجوزهای اضافی سایر کشورها شدیدتر می شود. بنابراین براساس سازوکار عرضه و تقاضای حاکم بر بازار قیمت بازار این گونه مجوزها افزایش می یابد و با افزایش قیمت آن برخی از گروه ها به دنبال فروش با قیمت جذاب رفته و بازاری پررونق را شکل می دهند. با گسترش بازار ثانویه برای این مجوزها قیمت بازار آن یکسان شده و سبب سهولت در خرید و فروش آن می شود.
بازار مجوز انتشار گازهای گلخانه ای با ارزش مالی دادن به این مجوزها فرآیندی را در جهت کاهش انتشار این گونه گازها ایجاد کرده است. انتشار این گازها هزینه ای مشخص و قابل ثبت همچون مواد اولیه و سایر دارایی ها و بدهی ها در صورت های مالی یک بنگاه است.
فروشنده این مجوزها به دلایل زیر اقدام به فروش سهمیه خود می کنند:
۱) فروشنده ممکن است طرح های زیادی از جمله کاشت درختان و ارایه الگوهای پاک تولید را انجام داده باشد و به تبع آن سهمیه و مجوز انتشار گاز بیش تری را دریافت بکند بنابراین این مازاد را به فروش می رساند.
۲) فروشنده ممکن است در ماشین آلات جدید و پاک سرمایه گذاری کرده و تولید گازهای گلخانه ای خود را به حداقل رسانده باشد. بنابراین مازاد سهمیه خود را به فروش می رساند و بخشی از منابع مالی سرمایه گذاری خود را تامین می کند.
با ایجاد قابلیت معامله این محصولات در بازارهای کالایی برای بنگاه ها و تولیدکنندگان استراتژی آینده و فعالیت شان کاملا قابل درک و برنامه ریزی می شود و اقتصاددانان و معامله گران می توانند با استفاده از الگوی قیمت گذاری مناسب با توجه به تئوری های بازار اقدام به قیمت گذاری این مجوزها کنند.
از انتقادهایی که می توان به این طرح گرفت این است که اولا افراد زیادی با سازوکار های مبتنی بر بازار آشنا نیستند و استفاده از رویکرد بازار محور برای مدیریت انتشار گازهای گلخانه ای آن ها آسان نیست.
ثانیا هنوز تعدادی از کشورها که در راس تولیدکنندگان گازهای گلخانه ای (از جمله آمریکا، هند، استرالیا و چین) هستند موافقتنامه کیوتو را یا امضا نکرده یا سهمیه بندی آن را رعایت نمی کنند.

سعید شیرزادی
کارشناس بازار سرمایه

منبع : روزنامه سرمایه