تحولات فکری و پیشرفت‌های تکنولوژیک

با آغاز رنسانس و شروع تحولات جدید فکری به‌تدریج افکار نوینی شکل گرفت و در قرن ۱۸ و ۱۹ رشد و تکوین انقلاب صنعتی رو به توسعه و تکامل نهاد. در این دوره تکنولوژی آرام، آرام منشأ تغییر ساختارها و ارزش‌های فرهنگی، اجتماعی شد و بر بسیاری از حوزه‌های نهادی و الگوهای رفتاری انسان‌ها حاکم شد و در نهایت افکاری مانند تکنوکراسی و بعدها تکنوپولی و... در این دوران به وجود آمد. در تکنوپولی تکامل و توسعه تکنولوژی جدید ارتباطی عنصر اصلی و محور کانونی این مرحله گشته و جهت حرکت تحولات تکنولوژیک به سمتی شد که فرهنگ کاملا تسلیم تکنیک گشته و تکنولوژی بر تمام حوزه‌های فرهنگی و اخلاقی پیروزی یافت، در دهه‌های اخیر یکی از منابع اصلی دگرگونی در جهان‌نگری‌ها، ابداعات تکنولوژیکی می‌باشد که به خاطر این ویژگی خاصش از اهمیت بسزایی برخوردار شده است. بسیاری بر این باورند که در دل هر تکنولوژی ایده و اندیشه‌ای مهم نهفته است که البته به لحاظ ماهیت متافیزیکی‌اش اغلب به روشنی برای ما آشکار نمی‌گردد ولی بدان معنا مطرح نشده که اثر عینی ندارد. کارل مارکس در این رابطه می‌گوید: تکنولوژی نوع رفتار و ارتباط انسان را با طبیعت تعیین می‌کند و نیز تعیین‌کننده کیفیت رابطه انسان‌ها با یکدیگر است. همچنین بسیاری از فلاسفه و اندیشمندان پست مدرنیسم (Post Modernism) همانند میشل فوکو برآنند که نهادها و چگونگی پندارها و کردارهای آدمی در حوزه‌های مختلف حیات اجتماعی محصول یک سلسله گفتارهای تاریخی است. نتیجه آنکه در هر وسیله و ابزاری یک تمایل درونی و گرایش عقیدتی وجود دارد که جهان را آنطور که این وسیله و تکنیک ایجاب می‌کند، بسازیم و بشناسیم و نه طور دیگر.
استنباط، قدرت درک و تالیف و نوع درک و برداشت ما حتی موضع‌گیری و نظر ما نسبت به همه چیز و حوادث اطرافمان متاثر از قابلیت استفاده از تکنیکی است که به کار گرفته‌ایم. بنابراین تکنولوژی‌های جدید، ساختار علائق و اندیشه‌های ما را به طور ریشه‌ای دگرگون ساخته و با اعطای معانی و کاربردهای تازه در معناها و حتی وسایل تعقل و اندیشه مفاهیم و تعابیر دیگری از اجتماع پدید آورده و فضای رشد اندیشه‌ها و زمینه‌های آن را تغییر داده است. پیدایش نظم نوین دولت ملی و اهمیت یافتن ناسیونالیسم به عنوان یک نیروی تعیین‌کننده در سیاست بین‌الملل و تحولات فکری قرن ۱۸ و ۱۹ میلادی منجر شد تا حکومت از حالت صرفا شخصی خارج شده و نظام‌های عقیدتی در تعیین ساختار و شیوه عمل آن نقش مهمی پیدا نمایند، با جهش بزرگی که در این راستا انجام شد حرکتی اساسی در جهت گسستن جوامع از سنت‌ها و گام نهادن در جاده مدرنیسم صورت گرفت. نظام عقیدتی و چارچوب‌های فکری گذشته دیگر برای توجیه مسائل تازه‌کار، کارساز نبود، به همین خاطر ایدئولوژی به عنوان محصول منطق تجدد به یکی از عوامل ضروری و اجتناب‌ناپذیر عمل سیاسی مبدل شد که در تکوین نظام‌های حکومتی مدرن نقشی بسیار فعال و حائز اهمیت ایفا نمود. اما جایگاه ایدئولوژی در نظام‌های اقتدارگرا و توتالیتر کارکرد ویژه‌ای دارد و آن انحصارگر بودن این سیستم‌هاست و این ویژگی انحصاری بودن ایدئولوژی باعث می‌شود تا تحول ماهیت و نقش‌‌های آن به مثابه یکی از ارکان اساسی حکومت‌های اقتدارگرا در ارتباط با دگرگونی‌های حادث در زیرساخت اطلاعات جهانی ارزیابی شود. امروزه ما در جهانی زندگی می‌کنیم که با پیشرفت تکنولوژی جدید و مدرن تمام درهای تمدن اروپایی و آسیایی از طریق کامپیوتر و ماهواره و... بر عموم اقوام چه بد یا خوب عرضه می‌شود اگر در این عرصه کسی به خود این اجازه را ندهد که به حق و حقوق خود آشنایی پیدا نماید، نمی‌تواند از دیگران توقع احترام نسبت به حقوق خود را داشته باشد. امروزه همه اقوام می‌بایست با دسترسی به این تکنولوژی راهبردی نقص‌های گذشته را جبران نموده و متوجه این مهم باشند که در قرن بیست‌ویکم دیگر نمی‌توان با اصول قرون وسطایی زندگی کرد.
آلوین تافلر نویسنده کتاب به سوی تمدن جدید (سیاست در موج سوم) بر ضرورت شکل‌گیری ماهیت دولت متناسب با تحولات تمدن موج سوم تاکید می‌ورزد. وی با اشاره به جهان در حال گذار از موج دوم به موج سوم، لزوم نهادینه کردن الگوهای تمرکززدایی و انبوه‌زدایی را در ساختار دولت‌ها خاطرنشان کرده است. به نظر نویسنده مزبور در جامعه ایرانی یک نوع ناستالوژی قوی وجود دارد و آن ناستالوژی پیشرفت است و جامعه ایرانی شدیدا علاقه به ترقی دارد و به این دلیل در بدنه جامعه ایرانی به‌طور غیرسازمان‌یافته‌ای حرکت به سوی جامعه اطلاعاتی اتفاق خواهد افتاد. به نظر ایشان حتی با پشتکار و بسیج همدلانه و عقلایی همه اقوام، ایران قدرت خود را به سطح قدرت فائقه و هژمونیک که در زمان هخامنشیان داشته خواهد رساند، چرا که فرآیند روندهای موجود نیز بر این موضوع دلالت می‌نماید. به عنوان مثال بنیانگذاران تمام حرکت‌های ملی از جنبش ملی تنباکو تا مشروطیت ۱۳۳۲ مصدق و ملی‌شدن صنعت نفت تا جنبش‌ اسلامی ۵۷ و چه بسیار حرکت‌های دیگری که ریشه در این جامعه متمدن و کهن داشته و دارد. پس بنابراین با توجه به رشد عمیق فکری، ایرانیان می‌توانند بار دیگر گذشته شکوهمند خود را با تصمیم‌گیری‌های مناسب تکرار نمایند.

جمیله روح‌زنده‌شبستری

منبع : روزنامه کارگزاران