«استتار» در طبیعت

جانوران طی زمان های طولانی راه های گوناگونی برای دور ماندن از دسترس شکارچیان بوجود آورده اند. «پنهان ماندن» یکی از بهترین راه ها برای زنده ماندن است. ملخ سبزی که در چمنزار گشت می زند، از هم رنگ بودن خود با چمن ها سود می برد. دندان ها و چنگال های تیز هم به برخی جانوران کمک می کند مبارزه کنند. گاهی نیز فرار کردن تنها چاره کار است. به هر حال، هر جانوری با هر روشی باید تلاش کند در فهرست غذای جانوران دیگر قرار نگیرد.
▪ با هم بودن:
بسیاری از ماهی ها در گروه هایی زندگی می کنند که دانشمندان به آن ها مدرسه(school) می گویند. آن ها مانند شما دانش آموزان می دانند که اگر با هم باشند، در امان هستند. با نخستین نشانه خطر، ماهی های یک مدرسه تا جایی که امکان دارد به هم نزدیک می شوند و کنار هم شنا می کنند. سپس کل مدرسه هماهنگ با هم پیچش ها و چرخش هایی انجام می دهد. این حرکت ها کار را بر شکارچیان سخت می کند و آن ها نمی دانند از میان این همه ماهی کدام یک را شکار کنند. جانوران دیگری نیز با ماندن در کنار هم از دست شکارچیان در امان می مانند. شکارچیان نمی توانند یکی را در میان یک گروه ببینند.
▪ انگشت نما شدن:
اژدهای دریایی برگ مانند برای سالم ماندن به پنهان کاری روی آورده است. اما جانوران دیگری با به نمایش گذاشتن رنگ هایشان سالم می مانند. آن ها می خواهند جانوران دیگر آن ها را ببینند. دانشمندان این رنگ های روشن را رنگ های هوشدار دهنده می نامند. این رنگ ها به شکارچیان می گویند که دور بمانید. شاید شما جانورانی را دیده باشید که رنگ های هوشدار دهنده دارند. برای مثال، به حشره هایی فکر کنید که در روزهای گرم کنار شما وزوز می کنند. وقتی یک مگس به شما نزدیک می شود، با مگس کش او را دور می کنید. اما اگر یک حشره زرد رنگ روی صورت شما پرواز کند، چه می کنید؟ آیا باز هم با مگس کش به جانش می افتید؟ یا خودتان را از او دور می کنید؟ درست حدس زدید. رنگ زرد یک رنگ هشداردهنده است. این رنگ به شما می گوید که حشره زرد رنگ ممکن است یک زنبور خطرناک باشد. شما مناسب می دانید که این حشره ها را اذیت نکنید. برخی ملخ ها رنگ های روشن خودشان را به نمایش می گذارند. تعدادی از آن ها قرمز و آبی هستند. این رنگ ها فقط درخشان نیستند. آن ها به شکارچی می گویند که دور بماند. البته، شکارچی ها گرسنه گاهی این هشدار را نادیده می گیرند. آن ها به دنبال ملخ هم روان می شوند. اگر چنین شود، ملخ از دفاع پشتیبان استفاده می کند. ملخ مقداری کف درست می کند. کف آن قدر بدمزه است که شکارچی از دنبال کردن ملخی دست می کشد.
▪ استاد پنهان کاری:
برخی جانوران شبیه جایی هستند که در آن جا زندگی می کنند. برای این که ببینیم این روش چگونه کار می کند، بهتر است به این «اژدهای دریایی» برگ مانند نگاه کنیم. شاید تاکنون نام چنین جانوری را نشنیده باشید، اما باید بدانید که استاد پنهان کاری است. پوست بدن اژدهای دریایی مانند برگ است. این پوست به جانور کمک می کند که شبیه قطعه ای جلبک به نظر برسد. یک شکارچی گوشتخوار و گرسنه از هر چیزی که به جلبک شباهت داشته باشد، دوری می کند. پوست برگ مانند بخشی از هنر پنهان کاری اژدهای دریایی است. باله های جانور نیز در پنهان کاری او نقش دارند. آن ها کوچک هستند و به آهستگی اژدها را در خلال آب به جلو می رانند. از این رو، اژدها به قطعه ای جلبک می ماند که شناور شده است. دهان اژدهای دریایی پنهان کاری اش را کامل می کند. این دهان به بخش ساقه مانند جلبک دریایی می ماند. حتی برگ های کوچکی در انتهای آن وجود دارد! اما در حقیقت لوله ای است که مانند نی نوشابه عمل می کند و برای خوردن غذای مورد علاقه اش، شپش های دریایی، بسیار مناسب است.
▪ به رنگ محیط درآمدن:
بسیاری از جانوران از رنگ ها برای جفت و جور شدن با جایی که در آن زندگی می کنند، بهره می برند. این کار را استتار می گوییم. حتی برخی از جانوران رنگ خود را با تغییر فصل تغییر می دهند. خرگوش کفش برفی در تابستان کرک های قهوه ای رنگ دارد. در این صورت با رنگ پیرامون خود سازگار است. در پاییز، کرک های قهوه ای خود را از دست می دهد و کرک های پرپشت سفیدی بر تن می کند. این کرک ها با محیط برفی زمستان سازگار هستند و خرگوش را نیز گرم نگه می دارند.
▪ توپ زنده:
رنگ بعنوان ابزار دفاعی برای همه جانوران مناسب نیست. جانوران دیگر روش های متفاوتی برای زنده ماندن در جهان وحش دارند.
«آرمادیلو» به هر نوع ابزار دفاعی که بتواند داشته باشد، نیاز دارد. این جانور مورچه خوار ۲فوت طول و ۱۵پوند وزن دارد. دندان های جانور نیز کوچک هستند. بنابراین، «آرمادیلو» برای دفاع از خود حتی نمی تواند گاز بگیرد. در عوض، آرمادیلو پوشش زره مانند محکمی دارد. این زره از صفحه های استخوانی درست شده است. زره بدن جانور را از آسیب دیدن و کبود شدن محافظت می کند. به علاوه، خوردن آن را برای شکارچیان بسیار سخت می کند. البته، آرمادیلو فقط به زره خود وابسته نیست، بلکه ترفندهای دیگری هم دارد. وقتی یک آرمادیلو به یک جانور شکارچی برخورد می کند، نخست تلاش می کند فرار کند. آرمادیلوی زخمی برای رسیدن به لانه زیر زمینی اش خیز برمی دارد. اما این آغاز کار است. اگر یک آرمادیلوی زره دار نتواند فرار کند، درون پوشش سخت خود پنهان می شود. نخست دست و پای خود را درون آن جای می دهد. سپس پوشش را به دور خود جمع می کند. در نهایت شکارچی با یک توپ زنده اما نفوذناپذیر روبرو می شود. بیش تر شکارچیان گرسنه نمی داند آرمادیلوی توپ شده را چگونه بخورند. آن ها ممکن است سیخونکی به آن بزنند یا حتی اندکی با آن توپ بازی کنند! اما آن ها نمی توانند قطعه خوشمزه ای از آن را بخورند.
▪ سوسمار لاف زن:
سوسمار یقه دار مانند آرمادیلو تلاش می کند پس از برخورد با شکارچی فرار کند. این سوسمار بالای درخت می رود یا روی پاهای عقب جست وخیز می کند و با شتاب به عمق جنگل فرار می کند. اما این شیوه همیشه کارساز نیست. گاهی سوسمار فرصت فرار کردن پیدا نمی کند. در این صورت، تلاش می کند با لاف زدن نشان بدهد که شکار خوشمزه ای نیست. نشان می دهد بزرگ تری از چیزی است که به واقع هست.
حتی نشان می هد که بسیار خشن و بسیار بد است! سوسمار دهانش را تا اندازه ای که امکان دارد، باز می کند. پوست دور گردنش باد می کند و شبیه چتر می شود. فش فش می کند و دم درازش را مانند شلاق به زمین می زند. این کارها باعث می شود سوسمار بزرگ تر و خشن تر از آن چیزی که هست، به نظر آید. این ترفند بطور معمول کارساز می افتد و برخی از شکارچیان را فراری می دهد. جانوران دیگر ممکن است زیاد نترسند، اما بهتر می دانند که در پی غذاهای دیگری باشند. تعداد اندکی از جانوران می خواهند که با این موجود به ظاهر افسارگسیخته ور بروند. در هر صورت، این سوسمار برنده است و زنده می ماند تا حشره ها و عنکبوت های خوشمزه را بخورد.
دکتر مهرداد حلوائی(وبلاگ تخصصی آفات)

منبع : روزنامه ابتکار