شتر

شتر حیوان نشخوار كننده ، بدون شاخ و زوج سمی است كه به گروه پستانداران تعلق دارد . شتر دارای چهار اندام خلفی و قدامی بلند و قوی است كه هر كدام به كف پائی عریض و خشن منتهی می گردد كه دارای ناخن هائی ضعیف و رشد نایافته بوده و برای راه رفتن بر روی شن های صحرا سازگاری یافته است این حیوان دارای گردنی دراز و منحنی است .
سر شتر مستطیل شكل و لب های بالائی او شكافته است . دندان های پیش و نیش وی قوی و برنده است و توانائی گاز گرفتن عمیق را به حیوان داده است .
شتر آسیائی دو كوهانه است كه كوهان اول بر روی كمر و كوهان دوم بر روی كپل حیوان قرار دارد و شتر در آن اقدام به ذخیره سازی غذا می كند . رنگ پشم این گونه شترها سرخ – خاكستری است و پشم ها به صورت انبوه و بلند در پشت گردن و در اطراف بخش بالائی اندام های خلفی و قدامی رشد می كنند. تعداد زیادی از این گونه شترها در منطقه آسیای میانه وجود دارد كه برخی از آنها جهت سواری مورد استفاده قرار می گیرند.
گونه دیگر شتر ، شتر عربی یا یك كوهانه است كه این شتر در صحراهای كشورهای عربی و آفریقائی وجود دارد .
شتر حیوان مفیدی است وكاربردهای فراوانی دارد . این حیوان علاوه بر اینكه وسیله اصلی رفت و آمد ساكنین صحراست ، از سوئی دیگر می تواند غذای آدمی و وسایل مورد نیاز دیگر را به انسان عرضه كند و انسان می تواند بوسیله تغذیه با شیر شتر و گوشت شتر ، تا هفته ها در صحرا زنده بماند .
هم چنین می توان از چربی كوهان به جای كره استفاده كرد و پشم شتر را در ساختن خیمه ها ، پتو ، فرش ،‌لباس های پشمی ،‌طناب و ریسمان به كار برد . هم چنین می توان از مدفوع خشك شده شتر برای روشن كردن آتش استفاده كرد و پس از كشتار شتر می توان از پوست آن برای ساختن كفش ، و مشك و غیره ، ....استفاده كرد . شتر از حیواناتی است كه با محیط های خشك و بی آب و علف و صحرا سازگار شده واین سازگاری باعث شده است كه به خوبی قادرباشد آب و هوای گرم و خشك ، بی آبی و كم غذائی را تحمل نماید .
كوهان ، عضوئی قابل توجه در شتر است كه فقط از چربی و عضلات تشكیل شده و در آن استخوانی وجود ندارد و شتر درشرایط بی غذائی تا چندین روز می تواند با اعتماد به وجود این چربی و سوخت و ساز آن زنده بماند.
كف پای شتر حالت مخصوص به خود دارد و از دو بخش تشكیل شده است و كلفت و پهن است و مانع از این می شود كه پای شتر درشن های ریز صحرا فرو رود . چشم های شتر دارای مژگان های بلندی است كه به همراهی پلك ها ، چشم ها را از طوفان های شنی و از تابش شدید آفتاب محافظت می كند . منخرین شتر دارای شكاف های طولی است كه شتر در هنگام تنفس می تواند بینی را به خوبی از هم باز كند و بیشترین میزان هوا را وارد ریه های خود كند و در هنگام بروز طوفان های شنی بینی خود را ببندد .
هم چنین شتر دارای فك درازی است كه به طور جانبی حركت می كند و می تواند عمل جویدن را به خوبی انجام دهد . شتر می تواند بیشتر از هر حیوان دیگر بی آبی را تحمل كند ‌و اكنون آشكار شده است كه شتر به علت اختلاف زیاد درجه حرارت بدنش می تواند آب بدن خود را حفظ نماید . زیرا كه از این آب برای خنك كردن بدن استفاده نمی كند . درجه حرارت بدن شتر ثابت نیست و به آهستگی همراه با ارتفاع درجه حرارت محیط بالا میرود و این بدان معنی است كه شتر آب بدن خود را از دست نمی دهد تا بدن خود را سرد نگه دارد ( كه این كار در انسان از طریق عرق كردن صورت می گیرد ) و در هنگام شب ، هنگامی كه درجه حرارت محیط پایین می رود درجه حرارت بدن شتر نیز كاهش یافته و در هنگام صبح در پایین ترین درجه خواهد بود .
دمای بدن شتر می تواند در محدوده ۷ درجه فارنهایت بالا و پایین برود در حالی كه در انسان فقط در محدوده ۱ درجه فارنهایت بالا و پایین می رود .
● خصوصیات شتر
لب های شتر دارای وسعت حركتی خو بی است و لب بالائی به دو بخش تقسیم شده است و ملاحظه می گردد كه لب پایینی در شترهای مسن بوضوح آویزان است . در این حیوان نیز ، همانند سایر نشخوار كنندگان برروی فك پائینی شتر فقط دندان پیشین وجود دارد و این دندان ها در فك بالائی وجود ندارد .
دهان شتر همیشه باز است و حیوان صداهائ بلند و آزار دهنده ای از خود در می آورد و هنگامی كه حیوان چنین صداهائی از خود در می آورد اگر به دهان او بنگریم در موخره دهان می توانیم توده ای سرخ رنگ را ببینیم كه احیاناً تا بخش جلوئی دهان می رسد و به نظر می رسد كه وظیفه این توده مرطوب كردن ناحیه انتهایی حنجره است و در نتیجه كمك می كند حیوان در برابر تشنگی مقاومت كند . ( این توده با لاخص درهنگام فصل جفتگیری ، كه شتر نر مست بدون دلیل به دیگران حمله می كند ، و بیضه ها و مثانه و اجزای دیگر بدن را گاز می گیرد ، در خارج از دهان نیز مشاهده می گردد ) .
شتر در بالای پس سر خود غده ای نرم و مرطوب دارد كه وظیفه ترشحی آ‌ن در هنگام مستی شتر است . در حالی كه بقیه اجزای بدن كاملا خشك می باشد . در ناحیه مفصل پاها ‌،پوست شتر كلفت و خشن می گردد كه به آن پینه می گوئیم این پینه ها بیشتر در جاهائی از بدن مشاهده می گردد كه شتر بر روی آنها می نشیند تا باقی بدن خود رااز اصطحكاك با زمین محافظت نماید و هم چنین شتر در ناحیه جناغ سینه نیز پینه بزرگی دارد كه شتر را در هنگام نشستن بر روی زمین در حفظ تعادل كمك می رساند . كوهان شتر یك توده چربی است كه حجم آن بر حسب شتر ، سن وی و سلامتی یا بیماری وی تغییر می یابد .
پاهای شتر به گونه ای آفریده شده است كه حیوان را در هنگام راه رفتن بر روی شن های نرم یاری كند ، ولی به هر حال این پاها با هر گونه زمینی به جز زمینهای گل آلود مناسبت دارد . اما سم های حیوان واضح و آشكار نبوده و در داخل بافت كراتینه كف پا فرار گرفته است . كف پا محكم بوده و دارای ناخن های سخت و كوتاهی در مقدمه است و هنگامی كه كف پا بر روی زمین گذاشته می شود به خوبی منبسط می گردد و باعث تثبیت پا بر روی شن ها می گردد و این در حالی است كه شتر با سختی فراوان بر روی زمین های گلی و لغزنده راه می رود .
دستگاه گوارش شتر همچون سایر نشخوار كنندگان دارای معده چهارگانه است هر چند كه هزار لای شتر ، رشد وتوسعه چندانی نیافته است . شتر دارای رفتار خاصی است . این حیوان هر چند كه حیوانی بردبار و آرام است اما احیاناً وبه صورت ناگهانی مهاجم می گردد (بالاخص در فصل جفت گیری ) و به همین جهت بهتر است كه در هنگام كار ،‌شتران نرو ماده از هم جدا گردند در اوقات دیگر شترها مطیع و آرام هستند .
علی رغم اینكه در هنگام گرفتن افسار آنان و یا نهادن بار ، از خود صداهای بلند آزار دهنده در می آورند خطری نخواهند داشت و معمولا ً شتران اخته شده در مقایسه با شتران نر طبیعی آرام تر هستند . شتر نسبت به تحمل درد و در قبال بیماریها تا حدودی مقاوم تر از سایر دامها ست و هیچگونه علایم خستگی و ناراحتی از خود بروز نمی دهند . به همین جهت باید كه به دقت آن ها را تحت نظر داشت زیرا در هنگام بیماری نیزبدون هیچگونه اظهار ناراحتی هم چنان به كار خود ادامه می دهند .● تولید مثل
شتر نر بر خلاف شتر ماده دارای فصل جفتگیری است و این فصل جفتگیری متناسب با هنگام آمادگی شتر ماده جهت باروری است، و فصل جفتگیری در نیمه كره شمالی در ماه های آخرفصل زمستان است و دوره یا فصل مستی شتر نامیده می شود ودر صورت وجود علوفه كافی فصل جفت گیری ازماه دسامبر آغاز شده و تا ماه مارس ادامه می یابد . به هرحال شتر در ماه فوریه در حالت هیجان جنسی خواهد بود و علایم این هیجان واضح و آشكار است و احتیاج به شرح فراوان ندارد .
چرا كه در چنین حالتی كه كام نر حیوان بزرگ شده و از دهان بیرون می زند و این امر بسیار واضح وآشكار خواهد بود . معمولاً بزرگترین و قویترین شتر گله اقدام به باروری شتران ماده می نماید ، و چنانچه دو شتر نر در حالت مستی در یك زمان وجود داشته باشند ،‌آن دو به جنگ پرداخته و شتر پیروز است كه اقدام به جفتگیری با شتران ماده نموده و شتر شكست خورده حالت مستی خود را از دست می دهد .
در این فصل ، معمولا ًشتر نر به حیوانات دیگر و حتی انسان حمله می كند و به آنها صدمات فراوان وارد می كند و در این فصل شترها كثیف ، آزار دهنده و كم رشد می شوند و جهت جلوگیری از چنین مسائلی اقدام به اخته نمودن شتران كاری و باركش می نمایند. ولی اخته كردن اگر در شتران كمتر از ۶ سال سن انجام شود ، خود باعث حدوث تغییرات ناخوشایندی از لحاظ رشد استخوان ها و عضلات و قدرت تحمل شترها می گردد. از سوئی دیگر اگر اخته كردن بعد از ۶ سالگی انجام شود ممكن است كه عمل اخته كردن برایش خطرناك باشد و بهترین راه برای كنترل شتران اخته نشده در فصل مستی ، این است كه آنان را به كار سخت و طاقت فرسا به گمارند . شتر در این دوره باید تمامی وظایف خود را انجام دهد و نباید او را به حال خود رها كرد .
معمولا ًخطراتی را كه شتر می تواند به انسان وارد آورد گاز گرفتن است كه این كار به وسیله دندان های نیش خود انجام می دهد و به همین جهت بهتر است كه این دندان ها رابا سوهان سائیده و كند ساخت تا ضرر ناشی از آنها كمتر شود .
باروری شتر ماده درسن چهار سالگی شروع می شود و ممكن است كه تا مدت ۱۵ سال به زاد و ولد بپردازد و معمولاً شتر ماده هر دو سال یك بار می زاید و مدت حاملگی شتر در حدود یك سال به طول می انجامد و شتر ماده به مدت ۶-۱۲ ماه از بچه شتر مراقبت و نگهداری می كند .
بچه شتر در هنگام ولادتش ضعیف و ناتوان است ولی بعد از ۲۴ ساعت از زایمان می تواند به دنبال مادر خود راه برود و اگر قافله شترها در حالت حركت باشند و امكان توقف موجود نباشد معمولا ًبچه شتر تازه بدنیا آمده را در داخل خورجینی نهاده و بر پشت شتر دیگری می بندند و شتر ماده به دنبال این شتر حركت خواهد كرد .
شتر ماده روزانه (۵/۴لیتر ) شیر می دهد و این میزان شیر بر حسب میزان تغذیه شتر و وضعیت سلامتی او تغییر می یابد . دوره شیر دهی معمولا ً از ۷ تا ۱۸ هفته طول می كشد و بچه شتر معمولا ً در سن ۱۵ ماهگی از شیر گرفته می شود . از شیر شتر كره نیزگرفته می شود .
● تغذیه
شتر حیوانی است كه در تغذیه علاوه بر علوفه می تواند از درختان ،‌درختچه ها و علوفه خشك استفاده كند و با اضافه كردن حبوبات به جیره غذایی شتر دیده شد كه این شتران بیشتر از شتران دیگری كه فقط بر درختچه ها تغذیه می كرده اند فعالیت كاری داشته اند . ولی به هر حال تغذیه بیش از حد با حبوبات نیز می تواند خطر آفرین باشد زیرا كه دستگاه گوارش شتر توانائی هضم مقدار زیاد حبوبا ت را ندارند به همین جهت باید در جیره غذایی شتر میزان كمی ازكنستانتره و حبوبات باشد .
همچون سایر نشخوار كنندگان شتر نیز باید به مقدار كافی علوفه تناول كند و همچنین باید به شتر بعد از غذا خوردن مدتی استراحت داد تا بتواند نشخوار كند . به هر حال مدت چرای شتر باید ۶ ساعت در روز باشد . شتران خوردن گیاهان و درختچه های كوچك را ترجیح می دهند ولی قدرت تمیز گیاهان سمی را از غیر سمی ندارند. كاه و ساقه محصولات كشاورزی از غذاهای مفید برای تغذیه شتران به شمار می روند . شتر توانائی خوردن علوفه و گیاهان غیر ثابت و متحرك را ندارند یعنی فقط می تواند گیاهان و علوفه متصل به زمین یا درختان را بخورد . و به همین جهت برای شتر خوردن گیاهان درو شده مشكل است . به هر حال شتران قدرت تمیز غذائی ندارند و ممكن است كه اقدام به خوردن لباس ،‌گلیم ، افسار و لجام بنماید .
اما از لحاظ نوشیدن آب ،‌شتر هر چه بیشتر كار كند به آب بیشتری نیاز دارد و شتر می تواند تا چند روز بدون نوشیدن آب زنده بماند . ولی بهتر است در صورت امكان در هر روز سیراب گردد و اگر شتر در مدت زیادی تشنه بود باید در هنگام رسیدن به آب از پی در پی و به سرعت آب خوردن وی جلو گیری كرد جهت این كار باید در آغاز مقداری آب به او داده شود و سپس مدتی بعد باقیمانده آب را بنوشد .
شتران معمولا ً آب راكد را بر آب جاری ترجیح میدهند وشتر باید در هنگام ظهر كه آب گرم شده است آب بنوشد .
● تعیین سن
دندان های شیری فك پایین مدت كوتاهی پس از تولد ظاهر می گردند و بعد از دو ماه هر ۶ دندان پیش كامل می گردند و بعد از حوالی ۱۲ ماه آن دندان ها سائیده می گردند ولی هم چنان برای مدت ۳ سال باقی می مانند ولی در این مدت بسیار سائیده می گردند و هنگامی كه شتر به چهار سالگی رسید فاصله میان این دندانها از هم زیاد می شود و فائده آن در چرا كاهش می یابد .
وقتی شتر به سن ۵/۴تا ۵ سالگی می رسد دندان های دائمی آغاز به ظهور می كنند و در آغاز دندانهای پیش دائمی ظاهر می شود و هر سال دو دندان از دندان پیش ظاهر می گردد. و هنگامی كه شتر به سن ۷ سالگی رسید تمامی دندان های فك پائینی او كامل خواهند بود و اضافه بر آن دارای دو نیش نیز خواهد بود كه در دو سوی فك پائینی وجود خواهند داشت . این نیش ها وقت معینی برای ظهور ندارند ولی معمولا ً در سن ۸ سالگی كامل می گردند . اما در فك بالائی سه جفت دندان وجود دارد كه در دو سوی فك قرار گرفته اند و شبیه دندان نیش هستند و رشد و نمو آنها در سن ۵-۶ سالگی شروع شده و در سن ۸ سالگی كامل می گردد . در فك بالائی شتر هم چون گاو دندان های پیش وجود ندارد .
● شتران كار و باركش
شتران كار و باركش را باید صبح ها و غروب ها در مرتع رها كرد تا چرا كنند این شتران را نباید بیش از ۸ ساعت به كار واداشت . هنگامی كه شتر سه ساله می شود می تواند بارهای سنگین را به وزن ۱۲۵ تا ۲۵۵ كیلوگرم و برای مسافت ۲۳ كیلومتر در روز حمل كند . این توانائی شتر سالم در حالت شرایط معمولی است و همیشه باید توجه داشته باشیم كه شتر حیوان بردباری است و هیچگونه نشانه ای دال بر خستگی ،‌ناراحتی و تشنگی و گرسنگی و درد از خود بروز نمی دهد و به همین جهت ممكن است كه در اثر یكی از آنها ناگهان بر روی زمین بیفتد و تلف شود .
سرعت شتر در شرایط مناسب ۵/۴ كیلومتر در ساعت است . اما شتر سواری می تواند ۱۲۵ كیلوگرم بار را بردارد و با سرعت ۵/۷تا ۹ كیلومتر در ساعت حركت نموده و درروز مسافتی معادل ۴۸ كیلومتر بپیماید . در هر ساعت باید ده دقیقه به شتر استراحت داده شود و ادرار شتر به میزان كم و به تدریج خارج می شود و این كار چندین دقیقه به طول می ا نجامد .
شتران در هنگام شب كه درجه حرارت محیط پایین می آید در برابر سرما حساسیت دارند به همین جهت باید رو اندازی مخصوص برای آنها فراهم كرد . شتران تا سن ۱۵تا ۲۰ سالگی می توانند بارهای سنگین را تحمل كنند و تا سن ۳۰سالگی یا بیشتر می توانند بعضی از كارهای سبك را انجام دهند . بعضی از شترها ممكن است تا ۵۰سالگی عمر كنند .
در هنگام باركشی از شتر باید توجه كرد كه زین مناسب باشد و ایجاد زخم بر روی پشت شتر نكند وچه بسا دیده شده كه درمان زخم های پهلوی شترها تا مدت ها به درازا كشیده شده است و به همین جهت بهتر است كه در زیر زین پارچه های مناسبی قرار داد تا از فشار زین بر روی شتر كاسته شود و هر از چندی باید اقدام به تعویض این پارچه ها گردد . این كار می تواند تا حدود زیادی از ایجاد زخم و جراحات بر روی پشت شتر جلوگیری نماید .

منبع : کویر ایران