یوزها به کوه پناه می برند

یوزپلنگ را باید نماد حیات وحش ایران خواند؛ حیوانی كه در رأس زنجیره حیات قرار دارد و به لحاظ زیبایی ظاهر و معصومیت وحشی كه در چهره آن است، مانند ندارد.
اگر بتوانیم این جانور دوست داشتنی را حفظ كنیم، به معنی آن است كه پله های پایین تر زنجیره حیات - یعنی علف خواران، جوندگان، پوشش گیاهی، خاك ... - كم و بیش حفظ شده است و به همین دلیل انسان هم كه خود جزئی از مجموعه طبیعت است، در شرایط قابل قبول زیستی قرار دارد. پس، بقای یوز نشان خوبی برای بقای انسان است.
كالبد شناسی (Anatomy) یوزپلنگ، نمونه ای از شاهكارهای زیستی در استفاده از امكانات بوم شناختی است؛ این جانور حد اعلای تخصص را برای دویدن در دشت ها و شكار طعمه با تكیه بر سرعت، به دست آورده است.
چه یوزپلنگ ایرانی (آسیایی) و چه خویشاوندان آفریقایی آن، در مناطق باز و كفی زندگی كرده اند و در شرایط عادی، زیستگاه های كوهستانی را نمی پسندند و حداكثر در جاهای تپه ماهوری كه مناسب برای دید زدن و شروع اولیه دو است، به سر می برند.
اما، عكس هایی كه در دو سه سال گذشته با دوربین های تله ای از یوز ایرانی گرفته شده، تقریباً همه جا یوز را با پس زمینه ای از كوه (و نه تپه های كوتاه) نشان می دهد و جالب توجه تر از همه، فیلمی است كه به تازگی از یوز در كوه «آشیانه عقاب» منطقه توران گرفته شده است.
در این فیلم كه در روز ۲۳ مرداد از شبكه دوم سیما پخش شد، یوز ایرانی همچون پلنگ در كوه می رفت و یك تصویر از آن فیلم هم كه در روزنامه همشهری ۳۰ مرداد چاپ شده است، پرهیب چشم نواز حیوان را روی یال كوه نشان می دهد. واقعیت این است كه مناطقی كه امروزه در كشور ما زیستگاه یوز به شمار می رود، مناطق كوهستانی هستند: كوههای پارك ملی توران، كوهستان نای بندان طبس، دره انجیر یزد، ... و حتی در مناطق دشتی كه احتمال زیست یوز در آنها می رود - مانند پارك ملی كویر و میان دشت - نقاط نزدیك به كوههای آنجا یعنی سیاه كوه و ارتفاعات ۱۵۰۰ - ۱۴۰۰ متری اطراف میان دشت، نقطه های امید هستند.
● ماجرا چیست؟
آیا در گفته همه كارشناسانی كه یوز را دشت زی خوانده اند، خللی هست؟! نه، اما این نكته كمتر گفته شده است كه كوهها آخرین پناهگاه حیات وحش دشت زی هم هستند.
دشت ها از دیرباز، جولانگاه آدمی بوده است، چرا كه كشاورزی و دامپروری و ساخت و ساز در آنها ساده تر بوده است و امروزه هم، شكار در دشت به ویژه با استفاده از موتورسیكلت و خودروهای قوی به راحتی انجام می شود، اما در كوهستان رفت و آمد سخت تر است.
در عین حال، در محیط های كوهستانی، بارندگی و در نتیجه گیاه بیشتر است كه این، امكان ادامه حیات را به علف خواران (حتی جبیر كه دشت زی است) می دهد، و یوز هم كه به دنبال جبیر و دیگر طعمه های مورد علاقه خود است، به سوی كوه كشیده می شود.
پرسش دیگری كه ذهن را ممكن است به خود مشغول كند، این كه یوز با آن اندام كاملاً تخصص یافته برای دویدن و زندگی در دشت، چگونه ممكن است در كوه به حیات ادامه دهد؟ درست است كه حیات وحش بسیار آسیب پذیر است و تطبیق یافتن آن با شرایط جدید به سادگی و سرعت ممكن نیست و فقط با گذر از آزمون های پرخطا و مرگبار، بر پایه انتخاب طبیعی، میسر است، اما در عین حال، حیات سرسخت است.
میل به زندگی، تمامی حلقه های زیست را وادار به استفاده از هرگونه امكان كوچك و هر مهارت ممكن برای بقا می كند. اگر سرعت نابودسازی زیستگاه ها از حدی فزون تر نشود و گستره زیستگاه هم از حدی كوچك تر نشود (این حدها، بستگی به جثه زیستمند، عادت غذایی آن و پاره ای عوامل دیگر دارد) می توان امیدوار بود كه گونه ها با كاربست «خلاقیت»هایی ویژه به زندگی خود - البته در جمعیتی كوچك تر - ادامه دهند.
● نتیجه:
كوه ها، چه از حیث وجود گونه های بومی (endemic) خود و چه از نظر پناهگاه بودن برای پاره ای گونه های «خارجی» (exotic) در بعضی موارد، جایگاه مهمی در حفظ تنوع زیستی دارند؛ حفاظت از كوهها، نگاهبانی زندگی است.
▪ نكته:
در فیلم باارزشی كه بخشی از آن در روز ۲۲ مرداد از شبكه دوم سیما نشان داده شد، یك نكته منفی هم به چشم می خورد: هنگام صحبت مدیر گروه فیلمبرداری با یكی از محیط بانان منطقه توران، در محلی كه از یوزپلنگ فیلمبرداری شده بود، آتش پر شعله ای روشن بود.
آن محیط بان عزیز هم مرتب، شاخه هایی را در آتش می ریخت كه به نظر می رسید، شاخه های پسته وحشی یا درختچه بومی دیگری است.
با توجه به این كه هر گونه برداشت گیاهان (حتی چوب های خشك و پوسیده) در پارك های ملی ممنوع است و نظر به این كه روشن كردن آتش در طبیعت، از عادت های نادرست بسیاری از هم میهنان ما است، لازم است كه از این گونه كارها (كه شاید به قصد ایجاد جاذبه های بصری در فیلم و یا برحسب عادت شكارچیان! انجام می شد) خودداری شود و به ویژه از نمایش آن در برنامه های زیست محیطی جلوگیری شود.

منبع : مرکز اطلاع‌رسانی خانواده شمیم