کتابخانه جدید اسکندریه

شهر اسکندریه در سال ۳۳۱ قبل از میلاد به دست اسکندر مقدونی تاسیس شد. این شهر در حقیقت در چهار راه شرق و غرب قرار گرفته است. کتابخانه جدید اسکندریه یه منظور احیاء مجد و عظمت کتابخانه قدیم است (۲، ۷). اندیشه احداث این کتابخانه اولین بار در سال ۱۹۷۴ مطرح گردید. اما به دلایلی تا اواخر دهه ۱۹۸۰ مسکوت ماند. پس از آن با همکاری سازمان یونسکو و آقای حسنی مبارک رئیس جمهور مصر هیئت امنا تشکیل شد و بالاخره کار اجرایی آن از سال ۱۹۹۰ مبنی بر احیاء مجدد کتابخانه قدیم اسکندریه آغاز شد. این کتابخانه طی مراسمی بزرگ در سال ۲۰۰۲ میلادی به بهره برداری رسید این مرکز عظیم به عنوان قله ای رفیع برای فرهنگ و دانش و همچنین کانال ارتباطی علم و فرهنگ مصر با جهان و نیز جهان با مصر می باشد.
● مقدمه
شهر اسکندریه بدست اسکندر کبیر(مقدونی) درسال ۳۳۱ قبل از میلاد تاسیس شد.این شهر با این پیشینه و تمدن تا فتح اسلامی بمدت هزارسال پایتخت کشورمصربود. پس ازآن پایتخت مصر به الفسطاط یا قاهره فعلی جابجا گردید .اما کتابخانه قدیم اسکندریه برای قرنها بعنوان مرکزی قرهنگی برای غرب باقی ماند.کتابخانه قدیم اسنکدریه بیش از ۲۰۰۰سال قبل توسط جانشینان اسکندر احداث گردبد(۴، ۹۸) بزرگترین مجموعه ی کتب جهان آن دوران در آن کتابخانه نگهداری می شد بطوریکه موجودی آن از ۷۰۰هزار جلد کتاب بهمراه آثار هومیروس و کتابخانه ارسطو تشکیل می گردید.در این کتابخانه شخصیتهایی مانند ،دمیتریوس ،زنودتوس ،اراتوستن ،آپولونیوس ،اریستوفن ،اریستاخوس ،کالیماخوس ، اقلیدس،ارشمیدس و نیز اپراتونیوس که برای اولین بار قطر کره زمین را محاسبه کرده بود به تحصیل ،تحقیق و مطالعه می پرداختند.کتابخانه به دلایل نامعلومی بواسطه آتش سوزی به خاکسترمبدل گشت ،مورخان درخصوص عامل ومسبب آتش سوزی اختلاف نظر دارند . اما اغلب آتها انگشت اتهام را بسوی یورش رومیان که ناوهای جنگی خود را در سال ۴۸ قبل از میلاد برای نابودی ناوگان دولت بطالسه که درساحل دریا ی مدیترانه درحالت آرایش جنگی بودند بواسطه شلیک خطا بسوی کوی پادشاهی شهر اسکندریه باعت سوختن و ازبین رفتن کتابخانه اسکندریه نیز گردیدند. بار دیگر در آغاز مسیحیت کتابخانه رونق گرفت ولی در سال ۳۸۹ میلادی دوباره به آتش کشیده شد(۱، ۲۰۰).
● کتابخانه جدید اسکندریه
این کتابخانه از مدرنترین و برجسته ترین فضاهای فرهنگی درمصرو جهان می باشد، ساخت واحداث کتابخانه جدید بمنظوراحیاء مجد وعظمت کتابخانه قدیم است که برای سالیان سال قلعه سرفرازعلم ودانش درجهان بود. آرزوی ساخت مجدد کتابخانه اسکندریه قدیم واحیاءمجدد این جایگاه جهانی علمی وفرهنگی درذهن و فکرمتفکران و دانشمندان بسیاری در جهان تداعی می نمود.کتابخانه جدید اسکندریه یکی ازمراکزعظیم فرهنگی طی مراسمی بزرگ در سال ۲۰۰۲ میلادی به بهربرداری رسید این مرکزعظیم بعنوان قله ای رفیع برای فرهنگ و دانش و هچنین کانال ارتباطی علم وفرهنگ مصر با جهان ونیزجهان با مصرمی باشد(۳، ۱۵۷).کتابخانه اسکندریه بعنوان اولین کتابخانه رقومی درقرن۲۱ است که دربرگیرنده فرهنگ وآثار کهن علمی ، فرهنگی و انسانی کشورمصرمی باشد.همچنین مرکزی برای مطالعات ومباحثات در همه زمینه ها بشمارمی رود. در حال حاضر کتابخانه جدید اسکندریه در موقعیت کتابخانه قدیم بمناسبت احیاء مجد وعظمت مشهورترین کتابخانه تاریخ که در بر گیرنده آثار فنی و هنری و نیز حدود ۸ میلیون کتاب بود احداث گردید. اندیشه احداث کتابخانه برای اولین باردرسال ۱۹۷۴ مطرح گردید تااواخردهه ۸۰مسکوت ماند.پس از آن سازمان یونسکو جهت مشارکت دیگران دربازسازی و احیاء کتابخانه اسنکدریه فراخوانی را اعلام نمود بیدرنگ حسنی مبارک رئیس جمهور مصر هیئت امنای کتابخانه اسکندریه را تشکیل داد و مسابقه بین المللی جهت ارائه بهترین طراحی برای کتابخانه جدید که جایزه مرحله اول آن ۶۰۰۰۰ دلار امریکایی بود انجام وبه شرکت snohetta برای طراحی معماری که مقر آن در سوئد بود تعلق گرفت. در سپتامبر ۱۹۸۷ هیئت امنای کتابخانه اسکندریه ۶ نفر مهندس مشاور جهت تشکیل گروه موقت بمنظور نظارت براجرای طرح ها کتابخانه به شرکت snohettaمعرفی نمود . شرکت مذکورازپذیرش امتناع نمود و شرکت مهندسین مشاور حمزه وشرکاء که مقر آن در شهر جیزه مصر بود آنها را جذب نمود.شروع کاراجرایی با اعلام آقای حسنی مبارک رئیس جمهوردرمنطقه آسوان درسال ۱۹۹۰ مبنی احیاء مجدد کتابخانه قدیم اسکندریه آغاز شد.طراحی کتابخانه بنای ده طبقه را شامل می شود چهار طبقه آن زیر زمین بوده و شش طبقه دیگر بخش فوقانی را شامل میشوند.ساختمان از بالاترین نقطه به شکل دایره ای با شیب بسیار تند بسمت پایین طراحی شده است این طراحی یکی ازکارهای منحصر بفردی است که توسط شرکت اسنوهتا(snohetta) ارایه گردید است با توجه به اینکه طراحی ساختمان ۲۰۰ ساله می باشد. اما بجهت نزدیکی موقعیت کتابخانه به ساحل دریای مدیترانه که فقط ۴۰ مترازآن فاصله دارد تردیدهایی رادرخصوص۲۰۰ سال عمرمفیدساختمان کتابخانه بوجود آورده است. همچنان که محاسبه کمترین حالت تابش نور مستقیم خورشید به داخل کتابخانه درمحاسبه تعیین جهت و موقعیت کتابخانه ملاخظه شده است. ساخت کتابخانه جدید بمنظوراعاده بزرگی وعظمت کتابخانه قدیم است تلاش و فعالیت کتابخانه جدید درجهت نائل آمدن به اهداف و جایگاههای ذیل تعریف شده است :
الف) کتابخانه اسکندریه بتواند مرکزمعرفت وشناخت ، گفتگوومباحثات، تفاهم و رواداری باشد
ب) کتابخانه اسکندریه کانال ومجرای شناخت جهانانیان ازسرزمین مصر باشد
ج) کتابخانه اسکندریه کانال ومجرای مصریان برای شناخت ومعرفت جهان باشد
به منظور تحقق اهداف یاد شده ساختمانهای کتابخانه برای فعالیت های فرهنگی بشرح ذیل طراحی و احداث گردیدند:
● ساختمان مرکزی کتابخانه با چند میلون جلد کتاب
کتابخانه اسکندریه دارای مخزنی با گنجایش بیش از ۸ میلیون کتاب مجموعه بزرگی از کتابهای برگزیده به زبانهای عربی،انگلیسی،فرانسوی و همچنین مجموعه دیگری از کتب به زبانهای دیگراروپایی مانند آلمانی،ایتالیایی،اسپانیولی و زبانهای کمیاب دیگرمانند زبانهای کریبولی ، هایتی و زولوو تشکیل شده است همچنین مجموعه فعلی با کتب اهدایی توسط اهدا کنندگانی ازسراسرد نیا، غنا و ارزش فراوانی یافته است.شش کتابخانه اختصاصی ،سه ساختمان موزه، هفت مرکز گفتگو،دو نمایشگاه دائمی،شش سالن وتالار جهت ارایه نمایش های هنری، گنبد رصدخانه ای،سالن اکتشافات و مرکزبزرگ برگزاری کنفرانس ها وسمینا رها دیگربخش هایی است که ساختار کتابخانه جدید را تشکیل می دهند.
● مرکز آرشیو اطلاعات اینترنتی
این آرشیو در بر گیرنده اطلاعات ذیل میباشد:
- ذخیره سازی اطلاعات شبکه جهانی اطلاعات ازسال ۱۹۹۶تا کنون،عملیات ذخیره سازی بر اساس دوره ۲ ماهه از کلیه سایت ها بمیزان ۱۰بیلیون صفحه انجام می شود،متن ها بیش از مقادیر اطلاعات ذخیره شده در کتابخانه کنگره می باشند.
الف) آرشیو۱۰۰۰۰حلقه فیلم
ب) آرشیو ۲۰۰۰۰ساعت ازفیلم های پخش شده ازتلویزیونهای امریکا و مصر
ج) آرشیو۱۰۰ تیرا بایت از اطلاعات ذخیره شده در ۲۰۰ دستگاه کامپیوتر کتابخانه
د) انجام اسکن کتابهای چاپ داخل
● تعداد۶ باب کتابخانه تخصصی که شامل کتابخانه های ذیل می باشد
الف) کتابخانه مواد سمعی و بصری
این کتابخانه از سخت افزارها و نرم افزار های متنوع سمعی و بصری در زمینه های آموزشی ،دینی،فرهنگی،سیاسی،سینمایی ، آموزش زبانها ،کامپیوتر،کپی و رایت و نیز امکانات خود آموزی در ارتبا ط با موضوعات گوناگون وهمچنین ضبط کنفرانس ها ، کنسرت های موسیقی ، نمایش های هنری و نمایشگاها که درکتابخانه برگذارمی شوند برای پاسخگویی به نیاز مراجعان می باشد.
ب) کتابخانه نابینایان یا کتابخانه طه حسین
کتابخانه طه حسین امکان ومفهوم جدیدی را برای نابینایان و افراد کم بینا در ارتباط با دسترسی آنها به منابع کتابخانه اسکندریه و نیز اینترنت داده است
هدف اساسی کتابخانه اسکندریه اقدام به تشویق و ایجاد زمینه مطالعه و تحقیق و نیزتحقق رشد جامعه نابینایان و کم بینا بمنظوردسترسی به اطلاعات با همیاری ملی در کشور مصرو در سطح بین المللی می باشد تا بتوان آنهارا وارد عصرجدید معرفت و تکنولوژی اطلاعات نمود.
کتابخانه اسکندریه در پی ایجاد نسلی جدید از نابینایان وافرادکم بینا بوده که توانایی امکان ورود و پذیرش عصر جدید الکترونیک داشته باشند بطوری که توانایی کاربرد تکنولوژی اطلاعات را داشته باشند.
ج) کتابخانه کودکان
این کتابخانه اختصاص به کودکانی دارد که سن آنها بین ۶ تا ۱۲ سال می باشد. هدف کتابخانه عبارت است ازتشویق کودکان به مطالعه وآشنایی با شیوه تحقیق و نیزآماده سازی آنهاجهت بهره برداری ازخدمات و منابع کتابخانه اصلی درآینده می باشد.
د) کتابخانه رشد
این کتابخانه اختصاص به نوجوانانی گروه سنی ۱۲ تا ۱۸ سال می باشد. هدف کتابخانه آموزش و آشنایی این گروه سنی درحال رشد با مطالعه و تحقیق بوده همچنین توانمند نمودن آنها به بکارگیری کلیه امکانات و منابع موجود درکتابخانه اصلی اسکندریه پس ازرسیدن به سن ۱۸ سالگی می باشد.
ه) کتابخانه مواد میکروفیلم
صحن وفضای این کتابخانه به محققین و جستجوگران امکان آگاهی ودسترسی به اطلاعات در زمینه کتب خطی ،اسناد گوناگون، نشریات ادواری مصرازابتدای انتشار تاکنون و نیزدسترسی به مجموعه های خاصی ازکتب توسط میکروفیلم را می دهد.
و) کتابخانه کتب کمیاب و مجموعه های خاص
درمخزن این کتابخانه مجموعه ای ازکتابهای نایابی که فبل ازسال ۱۹۲۰ به چاپ رسیده اند بهمراه تعدادی از کتابهای اهدایی ،نسخه هایی از کتابهای نفیس و کمیاب با چاپ محدود که همگی در تملک کتابخانه اسکندریه می باشند نگهداری می شوند.
کما اینکه در بخش آشنایی با نسخ دستنویس مجموعه هایی ازدستنوشته های کمیاب به زبانهای گوناگون مانند عربی ، ترکی و فارسی که اموال کتابخانه اسکندریه هستند نگهداری می شوند.
● واحد موزه ها
الف) موزه آثار باستانی
موزه آثار باستانی واقع درفضای و درونی کتابخانه می باشد مجموعه اشیاءموزه آثاری از دوره های گوناگون تمدن مصر را در خود جای داده است که ازدوره فرعونی آغاز و به دوره اسلامی منتهی میشود. وبا گذار به دوره تمدن یونانی که بواسطه حمله اسکندر به مصر وارد شد .درموزه آثارباستانی کتابخانه اسکندریه آثاراسکند کبیراولین و بزرگترین مجموعه میباشد و بدنبال آن تمدن روم(قدیم) و سپس تمدن قبطی است که مرحله ماقبل دوره اسلامی میباشد. مجموع قطعه های بنمایش گذاشته شده درموزه ۱۰۷۹قطعه باستانی می باشد
ب) موزه دستنوشته ها
موزه دستنوشته ها یکی ازمراکز اکادامیک (علمی) است که وابسته به کتابخانه اسکندریه می باشد این مرکزبموجب فرمان شماره ۲۶۹ ریاست جمهوری (مصر)در سال ۲۰۰۲تاسیس گردید.
● واحدهای موزه ی کتابخانه جدید اسکندریه
واحدهای موزه ی کتابخانه جدید اسکندریه به شرح ذیل تعریف می گردند:
۱) بخش اطلاع رسانی ویژه
منظورازاطلاع رسانی ویژه ،آشنایی با اشیاء نفیس، کمیاب واصلی که درکتابخانه اسکندریه نگهداری میشوند مانند: اصل دستنوشته های،کتاب های نایاب،نقشه ها،نشانه ها وعلائمی که درگذشته کاربرد داشتند،اشیاء ولوازم شخصی مشاهیر،اشیاء نفیسی که به کتابخانه اهداءشده اند، اسناد و مدارک و...و غیره
۲) بخش میکروفیلم
محتویات این بخش با تهیه میکروفیلم ازمجموعه های کمیاب ازدستنوشته ها و اسناد و مدارک (حدود ۳۰۰۰۰دستنوشته،و ۵۰۰۰۰سندو مدرک) غنی گردیده است
۳) بخش نمایشگاهی موزه
این بخش سالن نمایشگاهی موزه ( محل عرضه و به نمایش گذاردن اشیایی که درموزه نگهداری می شوند)که درطبقه B۱ درقلب کتابخانه اسکندریه واقع است درآن دستنوشته ها ی نفیس،کتابهای کمیاب وغیره ازگنجینه کمیاب کتابخانه به نمایش گذاره می شود.
۴) موزه تاریخ علوم
این موزه روند پیشرفت علوم در ارتباط با ۳ دوره اصلی تاریخ کشور مصر شامل بخش فرعونی،بخش یونانی وبخش علوم عربی واسلامی را که اجزای اصلی موزه را تشکیل می دهند بنمایش می گذارد .
۵) رصد خانه (گنبد رصد خانه ای)
مرکز علوم رصد خانه ای از ساختمان گنبدی رصد خانه و موزه تاریخ علوم که داخل هرم وارونه دربخش انتهایی ساختمان گنبدی واقع است تشکیل می گردد.طراحی این موزه بمنظورارج نهادن به دانشمندانی است که با عملکرد خود در توسعه و نشر علم ومعرفت سهیم بودند .وهمچنین دربرگرفتن سالن کشفیات توسط این مرکزوواقع بودن آن درجوارگنبد رصدخانه ای ، امکان ایجاد انگیزش فعال را به بازدید کنندگان درارتباط با نمایشگاه ها ی مورد اشاره با موضوعات متنوع علمی خصوصا" فیزیک ونجوم(ستاره شناسی) را می دهد. مرکز رصدخانه ای هدف نشر فرهنگ علمی ،برپایی نمایشگاه ها و فراهم آوردن کارگاهها ی آموزشی برای بازدید کنندگان بدون توجه به سن و بازخورد (پشتوانه )علمی آنها را دنبال میکند تا بدینسان مفهوم ایجاد مراکزعلوم ادوات آموزشی ارتقاء و رشد یابد.
۶) سالن کشفیات و نمایشگاه های علمی کودکان
سالن اکتشافات ،مرکزی آموزشی است که دربرگیرنده مجموعه ای از سخت افزارهای آموزشی با هدف نمایندن نقش تکنولوژی در بالا بردن توانایی های بشر می باشد.
انجام تجارب و آزمایشات علمی بمنظور آشنانمودن با قوانین اساسی درعلم فیزیک و نجوم تحقق می پذیرد.
فعالیت های سالن اکتشافات بردومحوراساسی علم ستاره شناسی وعلوم طبیعی بهمراه امکان ارایه شیمی ارگانیک (بیوشیمی)و ماده شناسی تمرکزنموده است
هدف اساسی از تاسیس سالن اکتشافات در کتابخانه اسکندریه بنیان نهادن هسته های اولیه جهت توانمند ساختن نسل جدید کاشفان و مبتکران درهمآوری و رقابت های علمی معاصر می باشد.
۷) دو نمایشگاه دائمی
که عبارتند از:
الف) نماشگاه " اسکندریه در گذر زمان"
ب) نمایشگاه " عالم شادی عبدالسلام"
۸) مرکز کنفرانس ها
مر کز کنفرانس ها وابسته به کتابخانه اسکندریه از مدرنترین سالن ها درزمینه هنرمعماری در مقایسه با سالن های اجتماعات و نمایشگا ه ها دیگر بشمار می رود.
یکی از مشخصه های بارزاین سالن آن است که در ابتدای کار تصمیم برآن شد تا سالن کنفرانسهای کتا بخانه اسکندریه مرکزی برای برگزاری کنفرانس های بین المللی با امکان و توانایی ارایه خدمات گوناگون باشد.این مرکزقادربه اداره کنفرانس هایی در سطوح فرهنگی بالا ونیز توان برگزاری گردهایی ها ،اجتماعات و نمایشگاه ها می باشد.
۹) هفت مرکز تحقیقی و تخصصی عبارتند از:
- دستنوشته ها
- مستند سازی آثار
- خط ها و نوشتارها
- علم اطلاعات (اطلاع رسانی)
- بخش مطالعات اسکندریه و دریای مدیترانه
- هنر ها
- تحقیقات علمی
- گفتمان

عبدالامیر اهوازیان
نورالله کرمی
کارشناس ارشد کتابداری و اطلاع رسانی
دانشجوی کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اهواز
و کارشناس کتابخانه منطقه ای علوم و تکنولوژی
منابع:
۱. مرادی ،نورالله ، کتابخانه اسکندریه. فصلنامه کتاب . تابستان – پاییز – زمستان ، ۱۳۶۹ . ص ۲۰۰-۲۱۳
۲. سلطانی ،پوری . بازسازی کتابخانه اسکندریه . فصلنامه کتاب . تابستان ، ۱۳۷۵ ص. ۷-۱۸
۳. بدرزاده ،پانته آ .کتابخانه اسکندریه . فصلنامه کتاب .رمستان ۱۳۸۳ . ص ۱۵۷-۱۶۴
۴. اینگرزول ، ریچارد . تولد دوباره کتابخانه اسکندریه . ترجمه باوند بهپور. نشریه معمار . بهار.۱۳۸۲ . ص.۹۸-۱۰۵.
۵. ALEXANDRIA LIBRARY
http://www.alexandria.lib.va.us/branches/barrett.htm
accessed ۱۵/۶/۲۰۰۷.
۶.THE LIBRARY OF ALEXANDRIA
http://www.norway-egypt.org/culture/architecture/alexandria/alexandria.htm
accessed ۱۵/۶/۲۰۰۷

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران