«کتابخانه ملی» معرف سطح اعتلای فرهنگ هر کشور

در هر كشوری تنها یك كتابخانه به عنوان كتابخانه ملی وجود دارد كه در واقع معرف سطح اعتلای فرهنگ آن كشور و نیز الگوی پیشرفت كتابخانه های دیگر است.
اصولاً كتابخانه ملی كشورها برای سه هدف عمده پایه ریزی می گردند:
۱) گردآوری، حفظ و اشاعه كلیه آثار ومداركی كه در یك كشور منتشر می شود.
۲) گردآوری، حفظ و اشاعه منابع و آثار معتبری كه در خارج به نحوی از انحاء درباره كشور یا به یكی از زبان های كشور نوشته می شود.
۳) كمك به توسعه و پیشرفت كتابخانه های كشور از طریق انجام تحقیقات بنیادی كتابداری و اطلاع رسانی، شركت در برنامه ریزی ملی و بین المللی كتابداری و تربیت نیروی انسانی.
با توجه به این اهداف، هیچ كشوری نیست كه فاقد كتابخانه ملی باشد یا كتابخانه ای در آن در حكم كتابخانه ملی عمل نكند بنابر این درغالب كشورها، حتی كشورهای تازه تاسیس، نسبت به ایجاد كتابخانه ملی از دیرباز اقدام شده است و اكثر آنها در قرن بیستم به علت آنچه انفجار انتشاراتی نامیده می شود ساختمان های جدیدی با گنجایش بیشتر احداث نموده اند با این توصیف، كشور ایران هم دارای یك «كتابخانه ملی» است كه طبق اهداف و وظایفی كه برای آن منظور شده است فعالیت می كند براین اساس سعی می گردد وضع موجود این كتابخانه مورد بررسی و تبیین قرار گیرد.
● سازمان و تشكیلات كتابخانه ملی
▪ پیشینه و جایگاه حقوقی و قانونی
هسته اصلی كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۴۰ شمسی در مدرسه دارالفنون بنا نهاده شد و در سال ۱۳۱۶ رسماً درساختمان جدیدی كه در واقع برای كتابخانه موزه ایران باستان ساخته شده بود تاسیس شد.
البته پیش از آنكه كتابخانه ملی ایران تاسیس گردد كتابخانه های دیگری به صورت غیررسمی وظیفه كتابخانه ملی را انجام می دادند. نخستین آنها كتابخانه دارالفنون بود كه همزمان با افتتاح مدرسه دارالفنون درسال ۱۲۳۱ شمسی به فرمان میرزا تقی خان امیركبیر صدراعظم ناصرالدین شاه ایجاد شده است و در سال ۱۲۷۷ شمسی كتابخانه ملی جنب كتابخانه دارالفنون گشایش یافت. ۹ سال بعد یعنی در سال ۱۲۷۷ شمسی این دو كتابخانه در هم ادغام شدند و با نام كتابخانه عمومی معارف آغاز به كار كرد.
طبق اساسنامه این كتابخانه كه درسال ۱۳۶۹ به تصویب رسیده است كتابخانه ملی موسسه ای آموزشی ( علمی)، تحقیقاتی و خدماتی محسوب می شود كه زیر نظر مستقیم ریاست جمهوری انجام وظیفه می نماید و محل آن تهران است.
▪ اهداف، وظایف و اختیارات
ـ اهداف
۱) گردآوری، حفاظت، سازمان دهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مكتوب ( چاپی و خطی) و غیرمكتوب در ایران و یا متعلق به ایرانیان خارج از كشور.
۲) گردآوری، حفاظت و سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مكتوب ( چاپی و خطی) و غیرمكتوب در زمینه ایرانشناسی و اسلام شناسی، خصوصاً انقلاب اسلامی به رهبری حضرت امام خمینی (ره).
۳) گردآوری، حفاظت، سازماندهی و اشاعه اطلاعات مربوط به آثار مكتوب و غیرمكتوب معتبر علمی، فرهنگی، فنی از كشورهای دیگر.
۴) پژوهش و برنامه ریزی علمی وكتابداری و اطلاع رسانی و شركت در تحقیقات وفعالیت های بین المللی ذی ربط.
۵) اتخاذ تدابیر و اخذ تصمیمات لازم برای صحت، سهولت و سرعت امر تحقیق و مطالعه در همه زمینه ها به منظور اعتلای فرهنگ ملی و انجام تحقیقات مربوطه.
۶) انجام مشاوره، نظارت، هدایت و ارایه خدمات فنی و برنامه ریزی و سازمان دهی كتابخانه های كشور.
۷-) ارایه روش های مطلوب به منظور هماهنگ كردن خدمات و فعالیت های كتابخانه های ملی، عمومی و تخصصی جهت تسهیل مبادله اطلاعات
ـ وظایف
الف) وظایف اصلی
۱) جمع آوری انتشارات و آثار ملی
۲) جمع آوری انتشارات خارجی درباره آثار ملی
۳) انتشار كتابشناسی ملی، ایجاد مركز ملی اطلاعات كتاب شناختی، انتشار فهرست ها
۴) تاسیس نمایشگاه ها
ب) وظایف قابل انتظار
۱) امانت بین كتابخانه ای
۲) جمع آوری نسخه های خطی
۳) تحقیق در زمینه فنون كتابخانه ای
ج) وظایف فرعی
۱) خدمات مبادله بین المللی، ارسال كپی ها
۲) كمك فنی به سایر كتابخانه ها
تقسیم بندی دیگری كه به صورت جزئی تر برای وظایف این كتابخانه بیان شده است به شرح زیر می باشد:
الف) وظایف درجه اول
▪ كتابخانه و اسپاری قانونی
▪ مجموعه مركزی انتشارات كشور
▪ جمع آوری متون خارجی مربوط به كشور، تالیف نویسندگان داخلی ساكن خارج كشور و در زمینه موضوعی خاص مورد نیاز
▪ تهیه كتابشناسی ملی
▪ مركز ملی كتابشناختی
▪ توسعه ونگهداری پایگاه های اطلاعاتی كتابشناختی مربوط به كشور
ب) وظایف درجه دوم
▪ جمع آوری، حفاظت و سازماندهی نسخ خطی كشور
▪ قرار دادن فهرست كتابخانه ملی در دسترس سایر كتابخانه ها و موسسات اطلاعاتی
▪ شركت دربرنامه ریزی خدمات كتابخانه ای كشور
▪ مركز ملی و بین المللی مبادله انتشارات
▪ تهیه فهرستگان مشترك ملی
▪ رهبری كتابخانه های كشور
▪ تامین خدمات برای دولت
▪ تدارك آموزش تخصصی
▪ تهیه خدمات نمایه سازی برای مقالات، نشریات ادواری و روزنامه ها
ج) وظایف درجه سوم
▪ تنظیم استانداردهای ملی جهت آماده سازی اطلاعات
▪ فراهم آوردن نقطه ای كانونی جهت پیوستن به بانكهای اطلاعاتی داخلی و دسترسی آنها
▪ كمك به آماده سازی اطلاعات ( روش شناسی و استاندارد)
▪ اجرای برنامه ای جهت فهرست نویسی پیش از انتشار كتاب هایی بر منابع اطلاعاتی
وظایف ذكر شده از نظر سازمان استاندارد جهانی به شرح زیر می باشد:
▪ مسوولیت تهیه وحفاظت نسخه های كلیه نشریات عمده منتشر شده در كشور، گردآوری شده توسط واسپاری یا راه های دیگر
▪ مراقبت و به روز نگهداشن مجموعه ای عظیم از متون خارجی حاوی كتاب هایی كه در مورد كشور هستند.
▪ تهیه كتابشناختی ملی
▪ انتشار كتابشناسی ملی گذشته نگر
▪ مركز ملی اطلاعات كتابشناختی
▪ گردآوری فهرستگان مشترك
▪ تامین امانت بین كتابخانه ای توسعه مجموعه امانت و فتوكپی مركزی متون ملی و خارجی
▪ توسعه و نگهداری پایگاه های اطلاعاتی كتابشناختی مربوط به كشور
▪ انجام وظیفه در نقش سپردگان ملی جهت دریافت، ذخیره و حفاظت تامین مواد از طرق امانت یا فتوكپی مواد خارج شده از سایر كتابخانه ها
▪ انجام وظیفه در نقش مركز ملی و بین المللی مبادله انتشارات
ـ هیات امناء كتابخانه مركب اند از:
۱) رییس جمهور اسلامی ایران
۲) وزیر فرهنگ و آموزش عالی
۳) وزیر آموزش و پرورش
۴) وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی
۵) دو صاحب نظر در امر كتاب وكتابداری
۶) یك نفر به پیشنهاد وزیرفرهنگ و آموزش عالی
۷) یك نفر به پیشنهاد وزیر ارشاد اسلامی و تایید هیات امناء
لازم به ذكر است از سال ۷۷ به منظور تحقق هر چه بیشتر اهداف و وظایف مندرج در اساسنامه كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، شورایی علمی به نام «شورای مشاوران عالی كتابخانه ملی» با عضویت ۲۰ تن از اندیشمندان، صاحبنظران و متخصصان برجسته كشور تشكیل می گردد تا نسبت به خط مشی ها وبرنامه ریزی علمی و فرهنگی كتابخانه پیشنهاد و ارایه نظر نماید. جلسات این شورا بر طبق آیین نامه آن سه ماه یكبار و جلسات فوق العاده یا به دعوت رییس شورای عالی ( ریاست كتابخانه ملی) یا به پیشنهاد كتبی كل اعضا تشكیل می شود.
● ادغام سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی دركتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران:
در راستای سیاست های دولت و اهداف و تكالیف مندرج درقانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تجدید تشكیلات دولت، كاهش هزینه های اداری و حذف فعالیت های موازی، به منظور افزایش كارآیی و استفاده بهینه ازبودجه امكانات منابع موجود در زمینه جمع آوری، نگهداری و اشاعه اطلاعات و مدارك فرهنگی كشور طی جلسه مورخ ۱۹‎/۸/۷۸ شورای عالی اداری تصویب شد كه سازمان مدارك فرهنگی انقلاب اسلامی باكلیه ماموریت ها، وظایف، مدارك، اسناد، امكانات، نیروی انسانی، منابع و اعتبارات از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتزع و در كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ادغام می گردد.
و كتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران موظف گردید با جهت گیری واگذاری فعالیت های پشتیبانی و اجرایی به بخش غیردولتی لازم در اساسنامه و شرح وظایف مربوط و تشكیلات خود به عمل آورده و جهت تایید به سازمان امور اداری و استخدامی كشور ارایه می دهد.

منبع : روزنامه جوان