انجمن بین الطلوعین در مشروطیت

پس از برقراری مشروطیت مردم و گروه های مختلف فكری به تاسیس انجمن های مختلف پرداختند. اهالی هر یك از ولایات و ایالات انجمن تشكیل می دادند و اصناف تهران و محلات مختلف اقدام به تاسیس انجمن های صنفی و محلی كردند. چنانچه در اندك زمانی ده ها انجمن فعال با تعدادی از هواداران ثابت و متغیر در تهران تشكیل شد و در هر یك از آنها چند هزار نفر عضویت یافتند. همه روزه این انجمن ها تشكیل می شدند و اعضای آن به مذاكره در خصوص اصلاحات امور و تقویت اساس مشروطیت می پرداختند. این انجمن ها تمام دستگاه دولت و ادارات كشور را تحت نظارت خود قرار می دادند. بی تردید یكی از معایب انجمن های این زمان این بود كه چون به وظایف خود در كشور مشروطه آگاه نبودند، در كارهای قوه مجریه مداخله می كردند و نمایندگانی به وزارتخانه ها و ادارات دولتی فرستاده و در كارها دخالتی وسیع داشتند.
در اندك زمانی هزاران نفر از جوانان مشروطه خواه و حتی پیرمردان در سلك مجاهدین و سربازان ملی درآمدند و با زحمت زیاد اسلحه و تجهیزات تهیه كرده، مسلح شدند و دست از كار كشیده به فرا گرفتن فنون نظامی و جنگی پرداختند. چند نفر از مشروطه خواهان همچون ابوالفتح زاده و منشی زاده كه از تیپ قزاق استعفا داده بودند به آموختن و تمرین دادن سربازان ملی همت گماشتند. از میان انجمن های ملی عده ای داوطلب شركت در قشون ملی شدند و روزها در مقابل مجلس و دفاتر انجمن ها رژه می رفتند و در روزهای حساس برای حفظ مجلس و رهبران ملت از هجوم مستبدین كشیك می دادند. گفته می شود حتی عده ای از مشروطه خواهان اثاثیه خانه های خود را می فروختند و تفنگ و فشنگ می خریدند. به تصریح كلیه منابع تاریخی این زمان انجمن های این دوره عملا موجب بحران سیاسی در كشور بودند.
بی شك یكی از مهم ترین انجمن های این دوره كه در عین حال تندروترین آنان به شمار می رفت «انجمن بین الطلوعین» بود كه از نظر تركیب اعضا بسیار جالب توجه به نظر می آمد. اكثر اعضای این انجمن به مشی ترور و خشونت روی آوردند و برای این منظور كمیته هایی تشكیل دادند و برخی از همین ها بعدا از تشكیل دهندگان كمیته مجازات در دوره جنگ جهانی اول بودند. افرادی همچون محمود ابراهیم خان منشی زاده، اسدالله ابوالفتح زاده، داوودخان علی آبادی یكی از همفكران شخص میرزا جهانگیر خان شیرازی، سیدمحمد كمره ای، سیدعبدالرحیم خلخالی، سیدجلیل اردبیلی، میرزاسلیمان خان میكده، میرزا ابراهیم خان تبریزی، ابراهیم حكیمی، محمدنظرخان مشكوه الممالك، حسین پرویز، محمد نجات، تقی زاده، صوراسرافیل، ركن الملك و نجم آبادی اعضای موثر و مورد اطمینان انجمن یاد شده بودند كه در عین حال تندروترین طیف مشروطه خواهان را شامل می شدند.
انجمن بین الطلوعین در منزل شیخ مهدی نجم آبادی تشكیل جلسه می داد و علاوه بر افراد یاد شده شیخ محمد بروجردی، یحیی دولت آبادی، ظهیر السلطان و میرزا محمودخان پرورش نیز در آن شركت می كردند. از بین این افراد منشی زاده، ابراهیم زاده و محمدنظرخان مشكوه الممالك در انجمن غیرت نیز عضویت داشتند كه توسط میرزاابراهیم آقا وكیل تبریز و عضو لژ بیداری ایران هدایت و رهبری می شد. همه افراد یاد شده در ظهور تحولات آتی نقش بسیار اساسی داشتند و بدون شناخت رفتار آنها راه را بر هر تحلیلی در مورد حوادث این ایام دشوار می سازد.بسیاری از افراد یاد شده در زمره افراطی ترین جناح های مشروطه بودند كه هر روز بر اغتشاشات دامن می زدند. این گروه در شكل دادن به درگیری های خیابانی و همچنین آشوب های اجتماعی و ترورهای سیاسی نقش درجه اول داشتند. با اینكه از مشروطه اروپایی دفاع می كردند، اما ابزار آنان برای پیشبرد اهداف سیاسی خود، نه گفت وگوهای مسالمت آمیز بلكه گلوله بود. به بهانه مشروطه با هر كس اراده می كردند تسویه حساب می كردند و آنقدر در اقدامات افراطی خود غرق شدند كه حتی مصالح خود را نیز به فراموشی سپردند. اكثر این اشخاص در زمره گردانندگان «لژ بیداری ایران» كه البته به دنبال سرنگونی حكومت قاجار بودند قرار داشتند.
ضرورت روی آوردن به پنجه آهنین بارها و بارها در طول سالیان بعد نیز مورد توجه برخی مشروطه خواهان قرار گرفت. در این دوره مهم تاریخی تحت لوای مشروطه به اندازه ای تندروی صورت گرفته بود كه مردم و مسئولین به این ضرورت روی آورده بودند. بارها و بارها در همان دوره مجلس اول مسئله دخالت انجمن های غیرمسئول در مسائل مهم كشور مورد نقد قرار گرفت. میرزا فتحعلی آقا كه از نمایندگان معتدل مجلس بود اظهار می داشت: «از گاو دو شاخه استبداد خلاص می شویم به گاو هزار شاخه مجاهدین یا روسای ایشان دچار می شویم.»
طبق شواهد موجود گروهی از اوباش و بیكاران نیروی كار این انجمن ها بودند. به قول احمد مجدالاسلام كرمانی انجمن های تهران هر كدام برای اینكه اهمیت خود را نشان دهند تعدادی از جوانان بیكار را مسلح می كردند و در روزهای معینی به تمرین و كسب آموزش های نظامی وامی داشتند. بهانه اصلی این گروه نیز صیانت از مشروطه بود و حال آنكه خود آنان بیش از هر كس دیگری مشروطه را مورد تهدید قرار می دادند. هر انجمنی برای خود تعدادی فدایی مسلح داشت، كار به جایی رسیده بود كه پاره ای از این انجمن ها برای خود قانون هم تصویب می كردند و حتی با توسل به زور آن را به اجرا می گذاشتند.
گروهی از انجمن ها پا را فراتر گذاشته در مسائل قضایی و انتظامی دخالت می كردند و هر كاری تمایل داشتند انجام می دادند و افراد آن از هرگونه تعقیب و مجازاتی نیز مصون بودند. مردم عادی و مردان مسلح از مشروطه و الزامات آن چیزی نمی دانستند، حركت آنان تابع احساسات بود.

محمود فاضلی

منبع : روزنامه شرق