مهاجرین به سوی قم حرکت کردند

●۲۴تیر
هنگام صبح آقایان بهبهانی، طباطبایی، صدرالعلما، سیدجمال واعظ، سیدمصطفی قنات آبادی، میرزا محمدصادق طباطبایی، شیخ محمدرضا استرآبادی و پسران سیدین طباطبایی و بهبهانی و جمعی حدود دویست نفر از علما، طلاب و سادات به قصد قم حركت كردند. قبل از ظهر به ابن بابویه رسیدند و تا نزدیك غروب در همان جا ماندند تا دیگران نیز به آنان برسند. سپس به سمت حرم حضرت عبدالعظیم حركت كردند و به دلایلی بدون زیارت به سمت كهریزك حركت كردند.صبح امروز قبل از حركت مرحوم بهبهانی نامه ای دیگر به سفیر انگلیس می فرستد. «ما علما و مجتهدین چون راضی نیستیم خونریزی بشود لهذا به سمت اماكن مقدسه عازم گشتیم و از آن جناب تمنا داریم كه در دفع ظلم و تعدی همراهی خود را از ما دریغ ندارد.»چون آقایان حركت كرده بودند شارژدافر قائم مقام سفارت در غیاب وزیرمختار سفیر انگلیس و با هماهنگی مقامات وزارت خارجه انگلستان پاسخ خود را توسط یكی از كارمندان سفارت خطاب به مرحوم بهبهانی می فرستد: «نسبت به بازماندگان و آنان كه التجاء آوردند همراهی خواهد شد.» انگلیس جواب نامه اول را منفی داده بود اما در این مرحله مطمئن بود با توجه به اینكه تمام امور مردم توسط روحانیت انجام می شد بدون حضور علما دولت عین الدوله سقوط خواهد كرد و مردم و علما به هدف خود خواهند رسید فلذا می خواست با این كار منویات خود را نیز در این جنبش دخالت دهد.مرحوم بهبهانی با هدف میانجیگری سفارت انگلیس و رساندن صدای مردم به شاه توسط بریتانیا به جمعی از تجار كه تا ابن بابویه برای خداحافظی و بدرقه آمده بودند و از آینده خود و كشور اظهار ناراحتی می كردند، گفت: اجزای سفارتخانه به من وعده همراهی داده اند. در صورتی كه پس از من متعرض شما شدند به سفارت انگلیس بروید و به آن مكان متحصن و ملتجی شوید اگرچه وزیرمختار در تهران نیست اما شارژدافر و سایر اجزای سفارتخانه از شما همراهی خواهند نمود.»در مدت اقامت علما در ابن بابویه در یك فرسخی تهران اشخاص بسیاری با هدف برگرداندنشان به تهران به دیدار آقایان آمدند اما دست خالی برگشتند.
●حمله به پشتوانه مالی مهاجرین ۲۵ تیر
امروز كه جمع علما به كهریزك رسیدند در همان جا اطراق كردند تا دیگران كه به هر دلیلی عقب افتاده اند برسند. ضمنا دیگر علمایی كه در تهران مانده بودند منجمله شیخ فضل الله نوری به این جمع برسند و همگی به سمت قم حركت كنند. هر ساعت به جمعیت اضافه می شد. علما به فكر تامین نیازهای مالی این سفر افتادند و متوجه شدند برای این سفر به پول بسیاری نیاز است. لذا آقایان، فرزندانشان را برای گرفتن وام به تهران فرستادند. بانك ها كه تا آن زمان برای پرداخت وام به طلاب گرو نمی گرفتند، درخواست ضمانت كردند و ترس از عین الدوله را بهانه ای برای این كار قرار دادند.
معین حضور از اعضای انجمن مخفی و از مشروطه طلبان وقتی از جریان مطلع می شود آقازاده ها را ملاقات كرده و به آنها می گوید: «من تازه ملك خود را فروخته ام. سی هزار تومان حاضر است، هرقدر می خواهید بدهم. از هر كجا كه پول لازم شد حواله كنید، من می پردازم.» پسر آقای طباطبایی میرزا محمد صادق نیز مبلغ دو هزار تومان از او گرفته و پس از گفت وگو با طرفداران مشروطه در داخل شهر از شهر خارج شده و به سمت كهریزك می رود. منزل شیخ فضل الله كه تا امروز به آقایان دیگر نپیوسته بود محل مراجعات مردمی بود. عین الدوله كه فهمیده بود او نیز قصد عزیمت به كهریزك و الحاق به دیگر علما را دارد بسیاری را برای منصرف كردن ایشان نزدش فرستاد اما هیچ كدام اثری نكرد. ایشان كه از عدم همراهی آقایان در تحصن قبلی در حرم حضرت عبدالعظیم متضرر شده بود بعد از چند روز بالاخره به سمت آقایان حركت كرد. اواخر امشب نیز مدیر توپخانه سیف الدین میرزا در كهریزك خدمت آقایان رسیده و به ایشان گفت: «پادشاه مستدعیات شما را قبول می كند جز عزل عین الدوله و افتتاح عدالتخانه كه اجابت آن از محالات است.» و در ضمن تهدید كرد «اگر از قم حركت كنید در مخاطره می باشید.» و در ضمن عین الدوله كه می دانست بخش عمده موفقیت علما در این سفر امكانات عالی است دستور داد حاج محمدحسن بنكدار كه به همراه برادرش یكی از مهمترین تامین كنندگان هزینه های مالی بست نشینی حرم عبدالعظیم بود را بازداشت كنند ولی چون او در خانه حضور نداشته است همسر او را گرفته و نزد عین الدوله می برند. در این روز شیخ محمدرضا استرآبادی و آقامیرزا رضا سیدحسین قمی و شیخ محمدرضا قمی هم از تهران حركت و به آقایان محلق شدند كه باعث تقویت علما و مهاجرین شد.

مهدی محمودیان
منابع:
ناظم الاسلام، تاریخ بیداری، جلد سوم، صص ۴۲۵ و ۵۰۰
احمد كسروی، تاریخ مشروطه ایران، ص ۱۰۹
محمدعلی تهرانی كاتوزیان، تاریخ انقلاب مشروطیت، ص ۱۸۲
حسن معاصر، انقلاب مشروطه به روایت اسناد وزارت خارجه انگلیس، ص ۸۳، سند شماره ۹۳
یحیی دولت آبادی، حیات یحیی، جلد دوم،
ص ۷۰
منابع :
۱ ناظم الاسلام، تاریخ بیداری، جلد سوم، صفحات ۵۰۲ ، ۵۰۳ ، ۵۰۸ و ۵۱۰.
۲ محمدعلی تهران، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ص ۱۸۶.

منبع : روزنامه شرق