چالش های ما در خزر

بیش از ۲۰ شركت بزرگ غربی افزون بر ۱۰۰ میلیارد دلار در كشورهای منطقه خزر برای استحصال نفت و گاز هزینه كرده اند.
براساس برخی فرضیات و پیش بینی ها، درآمد بالقوه برای شركت های بزرگ چند ملیتی متنفذ و مسلط بر انرژی دریای خزر تا سال ۲۰۱۰ سالانه به سطح ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار خواهد رسید.
«چوراویل» به تنهایی سود كامل ۲۰ میلیارد دلاری در سرمایه گذاری خود در قزاقستان را پیش بینی كرده و انتظار می رود چاه های عمده تولید نفت در آذربایجان نیز سودهای كلانی به همراه بیاورند. براساس مطالعات و اكتشافات صورت گرفته تاكنون بین ۲۰۳ الی ۲۳۵ میلیارد بشكه نفت و ۲۳۲ تا ۳۲۸ تریلیون مترمكعب گاز در منطقه حوزه دریای خزر وجود دارد. اما این همه ذخیره این دریاچه بزرگ نیست و هنوز قسمت های عمده ای از آن مورد مطالعه و اكتشاف قرار نگرفته است. از جمله مناطقی كه كمتر مورد بررسی قرار گرفته حوزه ایران است كه پیش بینی می شود از ذخایر ارزشمند و قابل توجهی برخوردار باشد.
گرچه اكتشافات صورت گرفته میزان ذخایر مشخصی را تثبیت كرده ولی نسبت به آنچه واقعاً می توان از این حوزه دریافت كرد بسیار ناچیز است.
ما منافع بی شماری در دریای خزر داریم كه باید پیگیری و مطالبه كنیم. از رژیم حقوقی و وسعت جغرافیایی آن گرفته تا توانایی حمل و نقل و ترانزیت كالا و «سوآپ» نفت تا پتانسیل عظیم توریستی و گردشگری و صیادی و شیلات، همه و همه مواردی است كه باید پیگیری شود تا زمینه رونق و شكوفایی منطقه و كشور بیشتر فراهم گردد.
اما فارغ از منافع مختلف بازرگانی و تجاری، توانمندی ایران برای كمك به انتقال انرژی دریای خزر از جمله موضوعاتی است كه هم رقبای اقتصادی و هم مخالفین سیاسی بر آن تأكید دارند. همین امر سبب ساز طرح مسیر های دیگری برای انتقال انرژی دریای خزر مانند باكو- جیهان شده تا ایران را از مزیت های اصلی و مناسب خود محروم كنند. در مطالعاتی كه مؤسسه «رند» وابسته به ارتش ایالات متحده آمریكا به سفارش «ناتو» در مورد آینده انرژی و امنیت دریای خزر انجام داده رسماً خواسته شده كه به هر شكل ممكن باید از تسلط یك كشور بر انرژی دریای خزر ممانعت به عمل آورد و ایران می بایست كمتر در فرایند تولید و انتقال انرژی خزر نقش داشته باشد.
به حاشیه راندن ایران در حالی صورت می گیرد كه كشوری مانند تركیه كه اساساً مرز مشتركی نیز با دریای خزر ندارد خواهان حضوری پررنگ تر و ایفای نقشی بزرگتر است. از سوی دیگر آمریكا نیز اصرار دارد تا با تقویت تركیه از حوزه نفوذ ایران و روسیه بكاهد. تركیه نیز به نوبه خود سرمایه گذاری هایی در كشورهای آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان انجام داده است.در این میان چین نیز منطقه خزر را به عنوان منبع عمده انرژی، كه بشدت به آن نیاز دارد، تلقی می كند. طرح چین در ساخت خط لوله از قزاقستان به چین شرقی بیش از آن كه ماهیتی اقتصادی داشته باشد دارای خصوصیتی سیاسی- امنیتی است.
این حوزه توجه بسیاری از كشورهای منطقه و فراتر از آن را به خود جلب كرده است و كارشناسان آینده بسیار خوبی برای آن پیش بینی می كنند. با این وصف سیاست های ایران برای دستیابی هرچه بیشتر به منافع و منابع این حوزه باید تقویت شود. آنچه تاكنون صورت گرفته به هیچ وجه پاسخگوی قابلیت های بالقوه ایران نیست و نمی تواند مطلوب باشد. گرچه شاید توجه مسئولین ایرانی به حوزه خلیج فارس معطوف باشد ولی باید ضمن توسعه و تقویت فعالیت ها در جنوب ، برای گسترش امكانات در حوزه انرژی شمال نیز كاری اساسی انجام داد.
اگر قرار است سند چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی به منصه ظهور برسد و عملی گردد، باید از همه ظرفیت ها برای گنجایش بیشتر اقتصاد ایران بهره برد. قطعاً یكی از بهترین این حوزه ها، انرژی خزر است.راه اندازی، ساخت و بهره برداری هرچه سریع تر از این منطقه و اجرای طرح های مطالعاتی برای اكتشاف و استخراج، در آینده ای نه چندان دور ایران را به بزرگ ترین كشورهای دارای ذخایر نفتی و گازی جهان بدل خواهد كرد. قدرتی كه هیچ كس توان نادیده گرفتنش را نخواهد داشت.
ایران می تواند از امتیازهایی همچون هم پیوندی فرهنگی برای گسترش مناسبات اقتصادی و تجاری و اعتمادسازی امنیتی برای مسیرهای انتقال انرژی بهتر بهره ببرد. آنچه مسلم است این كه پائین آوردن وجهه بین المللی ایران در مناسبات تجاری منطقه فقط مربوط به دخالت های آمریكا نیست، رفتارها و برنامه های نامناسب ما نیز می تواند و توانسته بر آن تأثیر منفی بگذارد. در چنین شرایطی نیازمند بازسازی چهره نامطلوب اقتصادیی هستیم كه از خود ارائه كرده ایم. توانمندی های متخصصان ایرانی در ارائه خدمات فنی و مهندسی قطعاً می تواند به توسعه انرژی دریای خزر كمك كند ولی تكمیل كنندگی اندكی بین اقتصاد ایران و كشورهای منطقه وجود دارد.
برای ظهور ایرانی قدرتمند كه دارای قدرت اول اقتصادی منطقه است چاره ای نداریم جز آن كه مدام به قابلیت های خود بیندیشیم و برای بهره برداری از آنها فكرهای عملی ارائه كنیم. باید بتوانیم به تمام كشورهای آسیای میانه این پیام را برسانیم كه دسترسی به خطوط لوله و نفت و شبكه حمل ونقل ایران فرصتی برای آزاد شدن از حلقه محاصره روسیه و دستیابی به سودهای عظیم صادرات نفت و گاز برای آنهاست. چرا برای به دست آوردن این بازار به حداقل سود بسنده نكنیم و زمینه را برای شكافتن حصار، تحریم و حاشیه رانی مهیا نسازیم؟ تقویت نقش ایران در حوزه خزر بر تسلط ما به عنوان یك قدرت بزرگ منطقه ای در آینده تأثیر مستقیم خواهد گذاشت. بزرگی اسباب و لوازمی دارد باید آن را فراهم كرد.

سید جواد سیدپور

منبع : روزنامه ایران