ترویج تعاون درخدمت اجرای سیاستهای اصل۴۴ قانون اساسی

● مقدمه:
اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در بند ((ب)) سیاستهای کلی بخش تعاونی را مورد توجه قرار می دهد. در این بخش به موضوعاتی چون اقدام مؤثر دولت در ایجاد تعاونی برای بیکاران و حمایت دولت از تعاونیها به منظور افزایش کارآمدی و توانمندسازی تعاونیها تأکید گردیده که همگی در راستای اهداف فعالیتهای ترویجی در بخش تعاون قرار دارند.
هدف کلی از ترویج نهضت تعاون، اشاعه و تنفیذ اصول متناسب برای همزیستی، همیاری و همکاری مردم در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و نهادینه کردن این اصول در فرهنگ عمومی جامعه است.
ترویج به کیفیتها می اندیشد و در راه رسیدن به اهداف متعالی بخش تعاون، نقشها و برنامه های متفاوتی را دارا می باشد. با توجه به اهمیت موضوع، برنامه ریزی اصولی و صحیح و توجه کافی نسبت به کاربرد ابزارها و روشهای مختلف ترویجی جهت اشاعه فرهنگ تعاون در جامعه لازم و ضروری به نظر می رسد.
● هدف از ترویج تعاون چیست؟
سوابق تاریخی و آثار مشهود آن در جامعه امروز، قویاً مؤید این نظریه است که مردم عموماً نیازمند تعاون هستند و لذا زمینه پذیرش مفاهیم نوین و شیوه های مناسب و کارساز آن در بستر فرهنگ جامعه امروز مستعد است. علاوه بر آن تحولات اقتصادی- اجتماعی ناشی از توسعه علوم و فناوریهای نوظهور نیز این ضرورت را ایجاب می نماید. آنچه لازم است تبیین و تسجیل این مفاهیم، مضامین و شیوه ها و اشاعه آنها در فرهنگ عمومی جامعه است که این مهم نیز مستلزم یک نهضت و آن هم با استفاده از مکتب آموزشی ترویج است. کار ترویج مستلزم تلاش مستمر و صرف وقت زیاد است و این هم از ویژگیهای کار فرهنگی است و تعاون هم یک نهضت فرهنگی است.
▪ ترویج تعاون و گروههای خاص:
الف) تعاونیهای زنان:
رسیدن همه جوامع در حال توسعه به رفاه، عدالت اجتماعی و توسعه پایدار در مسایل فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مستلزم شناخت استعدادهای مؤثر زنان می‌باشد که در سازندگی جوامع نقش بسزایی را ایفا نموده‌اند.
در مختصات بنیادی تعاونیها هیچ چیزی وجود ندارد تا از شرکت زنان در تعاونیها جلوگیری کند یا آن را محدود سازد.
▪ هدف از تشکیل تعاونیهایی که مدیریت آن را بانوان برعهده داشته باشند بطور خلاصه عبارتند از:
ـ اشاعه فرهنگ مشارکت و کار دسته جمعی در گستره جامعه.
ـ افزایش درآمد خانواده و در نتیجه ارتقاء سطح زندگی فردی و اجتماعی زنان.
ـ افزایش سهم مشارکت ملی زنان در فعالیتهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با حضور آنان در عرصه فعالیتهای تعاونی.
ـ استفاده مناسب از زمان و فرصتهای تحت اختیار زنان و سوق دادن آنها به سمت فعالیتهای مولد.
جهت رسیدن به این اهداف راهبردهای زیر می‌توانند مؤثر واقع شوند:
ـ ارائه پیامهای هدایتی و ترویجی به طرق مختلف همچون برنامه های رادیویی و تلویزیونی در خصوص مزایای تشکیل تعاونی برای زنان.
ـ فراهم ساختن امکانات حمایتی برای شروع و ادامه فعالیتهای تعاونی.
ـ ایجاد روحیه مشارکت و همکاری و نشان‌دادن عملی توانمندیهای مشارکت برای حضور زنان در صحنه فعالیتها (بعنوان مثال از طریق برگزاری نمایشگاههای توانمندیهای تعاونیهای زنان، بازدید از تعاونیهای نمونه و مواردی از این قبیل).
ـ هدایت سرمایه‌های کوچک برای سرمایه‌گذاری در کارهای مولد اقتصادی و تامین بخشی از سرمایه گذاری لازم در اشتغال زنان.
پیامهای ترویجی باید سطح وسیعی از فعالیتها و زندگی زنان را تحت پوشش گیرد. با برخورداری از این خدمات زنان می توانند توانایی خود را برای افزایش مشارکت در جامعه و ایجاد اشتغال مولد ارتقا بخشند.علاوه بر این از آنجا که برنامه‌های ترویجی بر مبنای نیاز ارباب رجوع و متناسب با فرصتها و زمان استفاده مخاطبین از این برنامه‌ها تنظیم و اجرا می‌‌شوند در نظر گرفتن نیاز‌های آموزشی زنان در زمینه تعاون و تشکیل تعاونی ، انعطاف پذیری برنامه‌ها و زمانبندی دقیق جهت اجرا با توجه به فرصتهای محدود و مسئولیتهای متعدد این افراد می بایست بعنوان یک ضرورت در برنامه های ترویجی لحاظ گردد.
نقش ترویج در تعاونیها نشر و اشاعه اصول متناسب برای همزیستی، همیاری و همکاری مردم در زمینه های مختلف فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و نهادینه کردن این اصول در فرهنگ عمومی جامعه است. نقش یک نظام ترویجی مبتنی بر آموزش و پژوهش در نهضت تعاون، ارائه آموزشهای مستمر به اعضاء گروههای هدف برنامه ها به منظور ارتقاء سطح معلومات، اطلاعات و تکامل کیفی تولیدات برای نیل به مرحله خوداتکایی و خودیاری و در تکمیل آن تداوم ارتباطات آموزشی برای ایجاد و پرورش هسته‌ها و رهبری در جریان پی ریزی تشکلهای سازمان یافته تعاونی است.
مضاف بر این نقش دیگر ترویج در تعاونیها این است که مسایل، مشکلات، نارساییها و تنگناهای ناشی از کاربرد راه، روشها و توصیه های پژوهشی از صحنه های عمل و اجرا را به مراجع تحقیقاتی منعکس کند و پاسخهای مستند و مبتنی بر پژوهش این مراجع را به صحنه های عمل و اجرا معرفی نماید.
▪ ترویج در تعاونیهای زنان می تواند بدین گونه موثرتر و مفیدتر واقع شود:
ـ ترویج باید کار را با شرایط موجود شروع کند. منشا تعاونیها شرایط واقعی زندگی و مسایل جاری است. ایده و هدف اصلی تعاون در همه جا یکی است، لیکن نحوه اعمال این تفکر برحسب شرایط منطقه ای و محلی تغییر می‌کند.
ـ ترغیب زنان به کاری که متضمن ایفای نقش موثرآنها در عرصه های اقتصادی و اجتماعی است؛ ترویج باید آموختن از طریق عمل کردن را نهادینه گرداند.
ـ پیشرفت تدریجی برنامه‌ها باید در نظر گرفته شود.در طول زمان در صورتی نتایج مطلوب حاصل می شود که آموزشهای ترویجی بتوانند محرک تغییرات درونی شوند و انگیزه فعالیتهای گروهی را تقویت نمایند. مروجین باید در آغاز به فعالیتهای کوچک و آموزشهای پایه‌ای بپردازند.
ـ توجه اصولی به احتیاجات و علایق زنان داوطلب عضویت تعاونی که برحسب شرایط مکانی و زمانی و شرایط خاص فردی و اجتماعی آنها متفاوت است.دست اندرکاران ترویج تعاونی نباید خودسرانه تاسیس شرکتی با هدفهای خاص را تبلیغ و تشویق نمایند بلکه باید با در نظر گرفتن احتیاجات مخاطبین کار خود را به انجام برسانند.
ـ ارائه آموزشهای ترویجی با استفاده از ابزارهای جدید آموزشی جهت فراهم نمودن زمینه مشارکت مادی و معنوی اعضا که از اهداف مهم تعاونیهاست. بعنوان مثال با معرفی دقیق تعاونیهای نمونه، امکانات و توانمندیهای آنها و به تصویر کشیدن دلایل موفقیت ایشان می توان حس اعتماد نسبت به فعالیتهای جمعی را در مخاطبین بوجود آورد.
ـ آموزش شیوه های نوین مدیریتی جهت به روز کردن دانش و اطلاعات مدیران تعاونیها در کلیه مراحل تشکیل و فعالیت تعاونیها ضرورت دارد.
ـ در نهایت ارزشیابی برنامه های ترویجی و ارائه بازخورد به کلیه دست اندرکاران جهت اطلاع از روند پیشرفت کار در تمام مراحل ضروری است. چراکه ارزشیابی مبنای اصیل و صحیحی برای پیشبرد فعالیتهای ترویج تعاون و توسعه مشارکتهای مردمی بوده و به طراحان و مجریان برنامه‌ها اعتماد به نفس و امنیت خاطر می‌بخشد.
ب) تعاونیهای آموزشگاهی:
تعاون به عنوان یک نهضت درجهت سالم سازی جوامع بشری از جنبه های اجتماعی ،اقتصادی و فرهنگی همواره مطرح بوده است. دراین نهضت مالکیت و سودآوری و صرفاً تکیه برسرمایه وسایرمنابع مالی هدف اصلی فعالیتهای اقتصادی نبوده واهداف انسانی وتأمین نیازهای مشترک مدنظر می باشد.بدیهی است که توسعه فعالیتهای تعاونی در جامعه می بایست براساس نیازهای نهفته و اهداف ریربنایی آن جامعه برنامه ریزی واجرا شود و تدریس اهداف زیربنایی نیز نیاز به آموزش بنیادی مفاهیم تعاونی در آن جامعه خواهد داشت.دراین رابطه ترویج وآموزش فراگیرمفاهیم و رسالت نهضت تعاونی در آن جامعه ازسنین کودکی و نوجوانی در مدارس هم بطور تئوری از طریق کتب درسی و هم عملا با مشارکت در فعالیتهای اقتصادی موارد حساسی است که مورد توجه اکثر جوامع جهانی قرار گرفته و نتایج مثبت و ثمر بخشی را دربر داشته است. ترویج و آموزش تعاون و ایجاد تعاونیهای آموزشگاهی، تمایل به فعالیتهای اجتماعی، حس مسئولیت پذیری، بکارگیری ابتکارات فردی در راستای تامین منافع جمعی و گروهی و احترام به رای و نظر دیگران را در کودکان و نوجوانان تقویت نموده و اثرات سازنده ای را در جهت آماده سازی آنان برای ورود به زندگی اجتماعی و عرصه های اقتصادی بهمراه خواهد داشت.
لذا تعاونیهای آموزشگاهی بعنوان یک نهاد اجتماعی زمینه بسیار مناسبی را برای فرآیند اجتماعی شدن دانش آموزان فراهم می نمایند. چراکه با تاسیس اینگونه تعاونیها در مدارس حس تعاون بصورت بنیادی در ذهن دانش آموزان جای گرفته و در باروری ابعاد سازنده شخصیت آنها تاثیر بسزایی خواهد داشت.● اهداف تعاونیهای آموزشگاهی:
▪ مهمترین اهداف تشکیل این تعاونیها به شرح ذیل می باشد:
- ترویج روحیه همکاری متقابل، همفکری و انجام خدمات گروهی.
- آموزش و ایجاد روحیه مشارکت و دخالت در امور اجتماعی و اقتصادی.
- آموزش و تقویت روحیه در زمینه چگونگی تصمیم گیری درست و بهنگام.
- آشنایی با مفاهیم اساسی مثل دموکراسی، رأی گیری، کاندیدا و...
- آشنایی با قوانین و مقررات و پیروی از آنها.
- ایجاد توانایی جلب اعتماد در دیگران.
- فعالیت در جهت رفع مشکلات و موانع فردی و اجتماعی در قالب همکاریهای جمعی
ج) تعاونیهای جوانان:
یکی از پیش نیازهای توسعه پایدار و عدالت اجتماعی ایجاد زمینه های بهره برداری همه افراد و در اختیار قراردادن منابع برای افرادی است که توانایی انجام کار را دارند ولی سرمایه و منابع مالی لازم برای انجام کار مولد را ندارند؛ بر این اساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با الهام از رهنمودهای قرآن کریم در زمینه همکاری و همدلی مردم را در امور خیر و رعایت تقوی، سعی بر تحقق این فراخوان الهی دارد.
آشنایی جوانان با بخش تعاون بهانه خوبی برای تشویق آنها به تشکیل تعاونیها و تلفیق نیروی انسانی کارآمد با بخش تعاون خواهد بود. بدیهی است چنانچه تجمع سرمایه های کوچک همراه با مدیریت علمی و کارآمد در یک تعاونی تحقق یابد توسعه اقتصادی را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به اهمیت موضوع وزارت تعاون برای ترویج در ارتباط با امور جوانان برنامه ها و وظایفی را در نظر گرفته است که از آن جمله موارد زیر قابل ذکر است: جمع آوری اطلاعات مربوط به جوانان، برنامه ریزی بر اساس داده ها و اطلاعات مناطق مختلف کشور و تشویق و هدایت تشکیل تعاونیها بر اساس اطلاعات واصله، ایجاد ارتباط و هماهنگی با نهادها و مؤسسات فعال در زمینه امور جوانان و همکاری و تبادل اطلاعات و تجربیات با سایر نهادها و مؤسسات ذیربط.
بطور کلی هدف ترویج حصول به توسعه واقعی است. توسعه مورد نظر در ترویج بیشتر به عوامل انسانی می پردازد و ترویج با استراتژی آموزش و تغییر در حیطه دانش، بینش و مهارت مخاطبان خود سعی دارد به این مهم نائل شود.جوانان نیز بعنوان یکی از بزرگترین و مهمترین گروههای جمعیتی در مرکز این توجه قرار خواهند داشت، اما شرط اساسی برای موفقیت برنامه های ترویج تعاون جهت مخاطبان جوان در گرو ارتباط و پیوند ترویج و جوانان است چرا که ارتباط نارسا، کمرنگ و دچار نوسان شیوه ای نامطلوب برای تشویق جوانان به انجام فعالیتهای تعاونی و مشارکتی به حساب می آید. در این خصوص شناسایی زمینه های مورد علاقه جوانان جهت ایجاد انگیزش در آنها ضروری است. همچنین پی بردن به مجموعه عناصر اجتماعی- فرهنگی جوانان در حال حاضر زمینه برنامه ریزی و تأ مین نیاز برای آنها را در سالهای بعدی نیز فراهم می آورد.
● ترویج تعاون و بهره وری نیروی انسانی
بهره وری را می توان به معنای مجموع اثربخشی و کارآیی تعریف کرد. بهره وری مفهومی است جامع و کلی که افزایش آن بعنوان یک ضرورت جهت ارتقاء سطح زندگی انسانها و ساختن اجتماعی مرفه تر که هدفی ملی برای همه کشورهای جهان است، همواره مد نظر صاحبنظران سیاسی و اقتصادی می باشد. رسالت اصلی علم مدیریت دستیابی به بهره وری بیشتر است و این امر دائماً مورد توجه مدیران برای اداره و مهندسی مجدد سازمانها بوده است. بهره وری حتی در سطح کوچکترین واحد اجتماعی یعنی خانواده هم رسوخ کرده به نحویکه دستیابی به زندگی با کیفیت و رفاه بیشتر که نمودهایی از بهره وری است سبب تلاش بیشتر و هدفمندتر خانواده ها شده است.
در ترویج بهره وری به مفهوم عاقلانه و خردمندانه انجام دادن برنامه های ترویجی و حتی قبل از آن تهیه برنامه ها به روش صحیح و منطقی است.همانگونه که فعالیتهای ترویجی نیاز به برنامه ریزی دارند، بهره وری برنامه های ترویجی هم نیازمند برنامه ریزی است. از این دیدگاه نسبتی منطقی بین خروجیها و ورودیهای نظام ترویج پدید می آید. اما ورودیها و خروجیهای نظام ترویج شبیه آنچه در نظام تولیدات صنعتی می بینیم نیست، زیرا مواد اولیه در ترویج مواد معدنی نیست، بلکه مانند هر مکتب آموزشی دیگر، استعدادها، موقعیتها، مهارتها، ارزشها و جمعاً عوامل غیر ملموس توسعه هستند؛ خروجیهای این نظام نیز اطلاعات، شناخت، مهارت، قابلیت و ارزشهای توسعه و کارآ(در بخش تعاون مرتبط با کار تعاونی) هستند.
به اعتقاد صاحبنظران، اعتلاء جوامع بر ارتقاء سطح فکر مردم و سازماندهی صحیح فعالیتهای بشری استوار است. سرمایه، منابع طبیعی، دانش فنی و برخورداری از کمکهای خارجی همگی دارای نقشهای مؤثر، اساسی و مهم در تحقق آرمانهای رشد و توسعه اقتصادی و افزایش سطح بهره وری هستند؛ اما هیچ یک از این عوامل به اندازه چگونگی کیفیت منابع انسانی اهمیت ندارند. هدف ترویج نیز بهبود کیفی منابع انسانی از طریق آموزش و بهسازی آنها می باشد. بنابراین در ترویج تعاون، هدف افزایش کیفیت مخاطبین با استفاده از ابزارهای مختلف ترویجی جهت افزایش سطح بهره وری آنها دنبال می شود.
▪ ترویج تعاون: مأموریت،اهداف و برنامه ها
مأموریت اصلی ترویج در بخش تعاون عبارتست از نهادینه کردن فرهنگ تعاون در سطح جامعه و گروههای اجتماعی و فراهم نمودن زمینه توسعه تعاونیها با بکارگیری شیوه ها و تکنولوژیهای نوین ترویجی با بهره مندی از توتنمندیهای گروههای پیشتاز جامعه و تشکلها و اتحادیه های تعاونی جهت حضور فعال در کلیه عرصه های اجتماعی و اقتصادی داخلی و بین المللی.
دفتر ترویج و توسعه مشارکتهای مردمی وزارت تعاون ، عهده دار مسئولیت نشر و اشاعه فرهنگ تعاون بوده و در این راستا اهداف کلیدی زیر را دنبال می کند:
ـاشاعه دیدگاههای نو در توسعه بخش تعاون
ـ افزایش ارتباطات و استفاده از قابلیتهای بین الملل
ـ ترویج فرهنگ تعاون در میان آحاد جامعه
ـ توجه به نقش محوری نیروی انسانی در توسعه و شکوفایی بخش تعاون با رویکرد عدالت محور
ـ افزایش مشارکت تعاونیها در حل مشکلات بخش تعاون در قالب تقویت تعاونیهای فرابخشی و یکپارچه سازی آنها
ـ مشارکت مؤثرتر با سایر واحدهای تابعه وزارتخانه در امور جاری
ـ جهت گیری عمومی در حوزه آموزشهای غیر رسمی در قالب رویکرد ارتقاء قابلیتهای فردی.
▪ اهم برنامه های ترویج و توسعه مشارکتهای مردمی با در نظر گرفتن اهداف استراتژیک به شرح ذیل می باشد:
- برگزاری گردهمایی های سراسری و نمایشگاههای توانمندی تعاونیهای زنان و تعاونیهای آموزشگاهی، تولید و پخش برنامه های تلویزیونی، تولید و پخش جنگ ترویجی در زمینه تعاون، ساخت و پخش نماهنگ و تیزر، حضور در نمایشگاه با همکاری اتحادیه ها، نصب بیل برد ترویجی تعاون، ارائه مطالب ترویجی جهت درج بر روی سایت رسمی وزارتخانه، همکاری در چاپ فصلنامه با همکاری اتاق تعاون و اتحادیه ها، چاپ کتاب ترویجی با کمک اتحادیه ها، تهیه جزوات ترویجی و ارائه مطالب در زمینه تعاون به روزنامه ها باهدف ارتقاء فرهنگ تعاون و بهره وری.
- تهیه مونوگرافی از تعاونیهای نمونه و چاپ کتابچه و تهیه لوح فشرده از آنها، برگزاری جشنواره تعاونیهای برتر و معرفی برگزیدگان تعاون در هفته تعاون، تدوین و چاپ کتاب تعاونیهای برتر.
- همکاری با دانشگاهها و دستگاههای اجرایی از طریق انعقاد توافقنامه های جدید، پیگیری اجرای توافقنامه های موجود، انجام فعالیت های مشترک با وزارت آموزش و پرورش.
- تدارک مقدمات اجرای جشنواره فیلم تعاون، تهیه و چاپ بروشورهای ترویجی به زبان انگلیسی، استخراج مقالات علمی از سایتهای مختلف (خصوصاً سایت اتحادیه بین المللی تعاون) با هدف حضور فعال در عرصه های بین المللی.
- تهیه گزارشات عملکرد فعالیتهای ترویجی ستاد و استانها، پیگیری و همکاری در اجرای طرحهای نیاز سنجی ترویجی، اجرای برنامه بازدید از ادارات کل تعاون و تعاونیهای استانها، تجهیز کتابخانه مرکزی وزارتخانه، برگزاری گردهماییهای سراسری رؤسای ادارات مربوطه و تدارک مقدمات اجرای طرح مروجین تعاون با هدف ارتقاء توانمندیهای درون بخشی تعاون.

نازنین ورامینی
لیلا رضاپور
منابع:
آقاسی زاده، فتح اله(۱۳۸۴)، جوانان روستایی و کشاورزی. تهران: انتشارات معاونت آموزش و تجهیز نیروی انسانی، سازمان تحقیقات و آموزش کشاورزی.
حجازی، یوسف(۱۳۷۵)، مهندسی فرآیند فعالیتهای آموزشی و ترویجی. تهران: وزارت جهاد.
سازمان ملی جوانان(۱۳۸۱)، گزارش ملی جوانان. تهران: انتشارات مؤسسه فرهنگی اهل قلم.
شهبازی، اسماعیل(۱۳۷۵)، ترویج و توسعه روستایی،تهران: دانشگاه تهران.
لمینگ،چی ران(۱۳۷۵)، مشارکت زنان در تعاونیهای روستایی،ترجمه:دکتر پروین معروفی،تهران: نشر هدی.
ملکی، حسن(۱۳۸۰)، آشنایی با فعالیتهای تربیتی اجتماعی،زنجان: انتشارات سلاله.
و شماره های مختلف ماهنامه تعاون.