غرب بلاتکلیف، شرق عصبانی

هنوز سولانا این دیپلمات خوش مشرب اروپایی، نتایج گفت وگوهایش با مسوول قدیم و جدید پرونده هسته یی ایران را جمع بندی نکرده بود که کاندولیزا رایس وزیر خزانه داری را خبر کرد.ساعتی با او به گفت وگو نشست و بعد با هم پشت تریبون آمدند و خبر از تحریم های تازه یی علیه تهران دادند که بیش از همه، سپاه پاسداران را هدف گرفته بود. موضوع تحریم سپاه زمانی که محمود احمدی نژاد برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک رفته بود از تصویب مجلس نمایندگان امریکا گذشته بود و کنگره به وزارت امور خارجه ۱۲۰ روز فرصت داده بود که نظر خود را راجع به قرار دادن نام سپاه در لیست گروه های تروریستی اعلام کند ولی هنوز نیمی از مهلت کنگره به دولت سپری نشده که رایس به نیابت از کاخ سفید، همراهی کابینه با تصمیم کنگره برای تشدید تحریم ایران را اعلام کرد و با قرار دادن نام سپاه پاسداران در لیست گروه های تروریستی این وزارتخانه برای نخستین بار نیروی مسلح رسمی یک کشور مستقل را در لیست گروه های تروریستی وزارت امور خارجه امریکا گنجاند.
امریکایی ها همچنین دو بانک ایرانی و ۲۰ شخصیت حقیقی و حقوقی را نیز مشمول تحریم های تازه خود ساختند تا به زعم خود جلوی فعالیت سپاه در امریکا گرفته شود. تحریم سپاه از سوی ایالات متحده با آنکه چندان دور از انتظار نبود اما اعلام آن به فاصله کمتر از ۴۸ ساعت پس از گفت وگوهای ایران و اروپا با خود پیام هایی را داشت که محافل سیاسی و رسانه یی در چند روز گذشته سعی در رمزگشایی آن کرده اند.
● متفاوت در واشنگتن
مدت ها است که از دو دیدگاه متفاوت در کابینه بوش صحبت می شود؛ دیدگاه رایس - برنز و دیدگاه چنی و همفکرانش. امریکایی ها به این دو دیدگاه نام کبوترها و بازها را داده اند. کبوترها طرفدار دیپلماسی در سیاست خارجی اند و بازها به عنوان نومحافظه کارانی تمام عیار روحیه جنگجویی و ماجراجویی دارند. در ماجرای پرونده هسته یی ایران، دعوای بازها و کبوترها همیشه سر زبان ها بوده است. به گونه یی که رسانه های امریکایی چند بار از دعوای لفظی رایس و چنی در جلسه کابینه پیرامون ایران خبر دادند.
ولی وقتی صحبت از تحریم سپاه به میان آمد، بسیاری از تحلیلگران این تحریم را به مصالحه میان کبوترها و بازهای کاخ سفید تعبیر کردند چرا که تحریم سپاه برای هر یک از این دو گروه معنی خاصی دارد. کمپ طرفداران وزیر امور خارجه در کابینه بوش معتقدند که با تشدید تحریم ها می توان بوش را به پرهیز از درگیری نظامی با تهران متقاعد کرد حال آنکه طرفداران چنی می پندارند با اعمال این تحریم ها و در نتیجه حادتر شدن روابط تهران - واشنگتن امکان مصالحه و مذاکره بر سر پرونده اتمی ایران کم رنگ تر شده و دست نومحافظه کاران برای درگیری با ایران باز خواهد شد. بنابراین هر دو گروه تحریم سپاه را یک پیروزی برای خود تلقی کرده و از این بابت احساس رضایت می کنند. طرفداران دیدگاه کبوترها در کاخ سفید همچون جوزف سیرینسیونه معاون امنیت ملی مرکز تحقیقاتی پیشرفت برای امریکا که از کارشناسان خبره امور ایران در واشنگتن است با ادعای اینکه تحریم سپاه در راستای تقویت دیپلماسی است، می گوید که «رایس برای پیش دستی بر ضد هرگونه ابتکار عمل قوی تری علیه ایران از داخل هیات حاکمه امریکا، تصمیم به اتخاذ موضعی قوی ولی متفاوت با جنگ گرفته است.» حال آنکه نومحافظه کاران طرفدار چنی نیز بر این باورند که تحریم سپاه در میان مدت به نفع آنان تمام خواهد شد و آنان را یاری می دهد از این تحریم به عنوان ابزاری برای پیاده کردن اهداف ماجراجویانه خود استفاده کنند.
تعبیرهای متفاوت از تحریم سپاه اما تنها به کابینه بوش ختم نمی شود چرا که در درون کنگره و سنای امریکا نیز برداشت های متفاوتی از این تحریم ها صورت گرفته و خصوصاً کاندیداهای دور بعد ریاست جمهوری امریکا را بر آن داشته تا نسبت به این تحریم ها ابراز نظر کنند. برای مثال تحریم سپاه اختلاف دیدگاه میان دو کاندیدای مطرح دموکرات ها یعنی هیلاری کلینتون و باراک اوباما را نمایان ساخته به گونه یی که اوباما با انتقاد از تصمیم کلینتون در همراهی با تروریستی خواندن سپاه پاسداران ابراز عقیده کرده که این تصمیم می تواند دست طرفداران ماجراجویی در سیاست خارجی امریکا را برای برخورد با ایران باز بگذارد، حال آنکه کلینتون در مقام دفاع از خود، این اتهام را رد کرده و با نگاهی مشابه کمپ کبوترهای کاخ سفید مدعی شده که افزایش فشار اقتصادی بر ایران برای بازدهی دیپلماسی ضروری است. در کنار تمام اینها، هستند تحلیلگرانی که ماجرای تحریم سپاه را از دریچه چشم جرج بوش و مشاوران ارشد وی ارزیابی می کنند.
به عقیده این تحلیلگران هدف بوش در موافقت با قرار دادن نام سپاه در لیست گروه های تروریستی، درگیر کردن رئیس جمهوری بعدی امریکا درباره ایران بوده است. برای مثال به گفته آلکس بیگهام از مرکز سیاست خارجی در لندن «گنجاندن نام یک سازمان در فهرست تروریست ها یک چیز است ولی حذف نام از این فهرست کار مشکلی است.» بنابراین این دسته از تحلیلگران براین باورند که از این پس، شرایط گفت وگو و مذاکره مستقیم میان تهران و واشنگتن به مراتب دشوار تر از گذشته خواهد بود به گونه یی که دست کم تهران حذف نام سپاه از لیست گروه های تروریستی را به عنوان پیش شرط هرگونه مذاکره با ایالات متحده قرار خواهد داد. این در حالی است که نتایج برخی نظرسنجی ها نشان می دهد افکار عمومی ایالات متحده با تصمیم دولتشان مبنی بر تحریم سپاه هم نظر نیستند به گونه یی که در نظرسنجی شبکه خبری «سی.اسپن» ۷۶ درصد از شرکت کنندگان ابراز عقیده کردند که تحریم های جدید امریکا نمی تواند مانع برنامه های هسته یی ایران شود. همچنین تحلیلگرانی نیز هستند که معتقدند تحریم سپاه در نهایت چیزی جز یک جنگ تبلیغاتی و روانی نخواهد بود و نمی تواند مانع هسته یی شدن ایران شود. چنانکه تحلیلگر روزنامه گاردین نیز بر این نکته انگشت تایید گذاشته و در یادداشتی پیرامون تحریم سپاه متذکر می شود که تروریست خواندن سپاه پاسداران از سوی امریکا برای ایران به معنی یک تحریم سخت بین المللی نیست بلکه تنها اقدامی روانی محسوب می شود که در جلوگیری از اتمی شدن این کشور کارایی ندارد و ساده لوحی است حتی اگر تصور شود چنین اقدامی می تواند در بهبود وضعیت امنیتی عراق موثر واقع شود.
● آزمون اروپا
شکی نباید داشت که اروپاییان از اقدام امریکا در تشدید تحریم ها علیه تهران خوشحال نشدند. دست کم به این خاطر که اکنون امریکا توپ را به این سوی آتلانتیک انداخته تا اروپا هر چه زودتر دیدگاه خود را درباره تحریم های جدید اعلام کند. آن هم در شرایطی که نماینده اتحادیه اروپا دور جدید گفت وگوهایش با ایران را تازه به پایان برده و زمان اندکی هم تا اعلام نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره روند همکاری های ایران باقی مانده است. اگر امریکا تحریم سپاه را به بعد از ۲۲ نوامبر یعنی زمانی که قرار است محمد البرادعی گزارش جدید خود را از روند همکاری های تهران با آژانش ارائه دهد موکول می کرد، شاید اروپاییان کمتر دچار مشکل می شدند اما با اقدام یکجانبه امریکا آنان در عمل انجام شده قرار گرفتند و ناگزیر از اعلام نظر صریح در این باره شدند. قدرت های اروپایی گرچه تاکنون با دو قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای اعمال فشار علیه تهران همراهی کرده اند اما درباره اعمال تحریم های خارج از چارچوب شورای امنیت هنوز به اجماع نرسیده اند. گرچه شاید بشود در میان قدرت های اروپایی از فرانسه و انگلیس به عنوان دو کشوری نام برد که سیاست جدید کاخ سفید برای اعمال تحریم های یکجانبه علیه ایران را مورد تایید قرار داده اند اما حتی این دو کشور نیز هنوز حاضر نشده اند موضع واشنگتن در قبال تروریست نامیدن سپاه را تایید کنند.
تردید اروپا در همراهی با امریکا پیرامون تحریم سپاه پیش از این نیز مشهود بود. چنانکه در تابستان گذشته زمانی که تحریم سپاه در کنگره امریکا مورد بحث بود ینس میستر سخنگوی کمیسیون اروپا که بازوی اجرایی اتحادیه اروپاست، گفته بود این اتحادیه در مورد اینکه چه سازمانی را تروریستی قلمداد کند مستقل عمل می کند و معمولاً در این گونه تصمیم گیری ها، نظر سازمان ملل متحد را ملاک قرار می دهد. با این حال اکنون بحث بر سر آن است که آیا اروپا هم باید در همگامی با ایالات متحده تحریم های خارج از شورای امنیت را علیه تهران اعمال کند یا اینکه ماجرا را صرفاً از دریچه شورای امنیت دنبال کند. ماه گذشته زمانی که برنار کوشنر وزیر امور خارجه فرانسه در نامه به ۲۶ عضو دیگر اتحادیه اروپا از آنان خواسته بود با تحریم های خارج از شورای امنیت علیه تهران موافقت کنند موضع وی مورد اقبال همه اعضا قرار نگرفت و اکنون نیز نمی توان با دقت پیش بینی کرد که اروپا تا چه حد برای تشدید فشارها علیه ایران آماده است. هرچند که به هر حال موضع اروپا نسبت به یک ماه پیش روشن تر شده است. انگلستان و فرانسه موضع امریکا را درباره تحریم یکجانبه سپاه تایید کرده اند و برخی رسانه های غربی مانند لس آنجلس تایمز معتقدند که نشانه هایی از همراهی آلمان و ایتالیا به عنوان دو ضلع دیگر قدرت های اروپایی نیز دیده می شود. آلمان ها معتقدند که این تحریم ها باعث پرهیز از گزینه های بدتر خواهد شد و ایتالیایی ها که به داشتن سیاست صبر و انتظار در قبال ایران شهرت دارند نیز در نهایت با نظر اتحادیه همراهی خواهند کرد.
با این حال برخی رسانه ها و تحلیلگران غربی، کارآمدی تحریم ها علیه سپاه را به شدت مورد تردید قرار داده و معتقدند که این تحریم ها اثر چندانی بر تهران نخواهد داشت. برای مثال الکس واتانکا از گروه اطلاعاتی جینز در مصاحبه یی با خبرگزاری فرانسه معتقد است؛ این تحریم ها تاثیر زیادی ندارد؛ زیرا اقدام یکجانبه امریکا از قدرت نفوذ بسیار محدودی بر دولت، اقتصاد و نیروهای مسلح ایران برخوردار است.همچنین شبکه تلویزیونی فرانس ۲۴ هم در تحلیل خود از تصمیم امریکا به تحریم سپاه بر این نکته تاکید کرد که مردم امریکا از سیاست خصمانه دولت بوش در مقابل ملل جهان خسته شده اند و واقعیت این است که واشنگتن کاملاً در انزوا قرار دارد؛ زیرا روسیه و چین نمی خواهند تحریم های دیگری علیه ایران به تصویب برسد.
آسوشیتدپرس نیز در تحلیلی با اشاره به ناکارآمدی تحریم های اقتصادی چند دهه گذشته غربی ها علیه ایران ابراز عقیده کرده که تحریم های جدید امریکا نیز نه تنها نخواهد توانست ایران را از پیگیری برنامه هسته یی باز دارد، بلکه عزمش را برای ادامه آن افزایش خواهد داد.رابرت هانتر کارشناس مسائل خاورمیانه و مشاور ارشد موسسه مطالعاتی «رند» نیز با بیان اینکه بعید است این تحریم ها بر رفتار ایرانی ها درباره مساله هسته یی تاثیری بگذارد هدف از آن را صرفاً ارسال یک پیام نمادین به ایران و بقیه دانست مبنی بر اینکه امریکا شدیداً جدی است. روزنامه لس آنجلس تایمز نیز در نگاهی مشابه، تحریم سپاه را از دریچه دید ایرانیان مورد ارزیابی قرار داده بنابراین به نقل از تیری کول ویل از موسسه مطالعات بین المللی و روابط استراتژیک پاریس نوشت؛ «این فکر که بین مردم و سپاه پاسداران فاصله هست فکر غلطی است. این سپاه در جنگی ۸ ساله با پانصد هزار کشته درگیر بوده است که ظاهراً امریکا آن را فراموش کرده است.» غالب رسانه های غربی در تحلیل تحریم سپاه همچنین این نگرانی را مطرح کردند که با تحریم های خارج از شورای امنیت، میل تهران به مذاکره کاهش پیدا خواهد کرد و این مساله برای اروپا که شریک تجاری مهم ایران محسوب می شود و از حل دیپلماتیک پرونده اتمی ایران دفاع می کند اتفاق خوبی محسوب نمی شود.
● مخالف خوان های همیشگی
برای امریکا که مدت هاست تصویب سومین قطعنامه علیه تهران در شورای امنیت را دنبال می کند، چین و روسیه به دردسرهای بزرگی بدل شده اند. مخالفت های این دو عضو دائم شورای امنیت با تشدید تحریم ها علیه تهران در شرایط فعلی را شاید بتوان یکی از اصلی ترین دلایلی قلمداد کرد که واشنگتن را ناگزیر به اعمال تحریم هایی خارج از چارچوب شورای امنیت کرده است. گرچه روسیه و چین پیش از این و به رغم مخالف خوانی های خود سرانجام با نظر جبهه غرب شورای امنیت برای تصویب دو قطعنامه علیه تهران همراهی کرده اند اما در شرایط فعلی ترجیح می دهند تا زمان انتشار گزارش جدید آژانس بین المللی انرژی اتمی و گزارش سولانا از مذاکره با تهران دست به اقدام تازه یی نزنند و به دیپلماسی مجال حیات بیشتری بدهد. چین و روسیه بر همین اساس مخالفت خود را با تحریم یکجانبه سپاه توسط ایالات متحده پنهان نکردند و ولادیمیر پوتین رئیس فدراسیون روسیه در واکنشی کم سابقه خطاب به تصمیم گیران سیاست خارجی ایالات متحده گفت؛ بهترین راه حل اوضاع این نیست که مثل دیوانه یی چاقوی تیزی را در دست بگیرید و این سو، آن سو بدوید.
پوتین که این گونه عصبانیت خود را از تکروی امریکا در ماجرای پرونده اتمی ایران ابراز می کرد با لحنی هشدارآمیز خطاب به امریکایی ها گفت که این تحریم ها کار را به بن بست می کشاند. چینی ها نیز همان طور که انتظار می رفت با موضعی مشابه روس ها، تحریم های یکجانبه امریکا را مورد انتقاد قرار داده و اگرچه مانند پوتین امریکایی ها را به دیوانگی متهم نکردند ولی وزارت امور خارجه این کشور نیز با لحنی هشدار آمیز خطاب به کاخ سفید اعلام کرد که تحریم های جدید این کشور علیه ایران با وجود تلاش جامعه بین الملل برای حل صلح آمیز موضوع هسته یی ایران، می تواند سبب وخامت تنش ها در این زمینه شود. چین همچنین با لحنی تذکرگونه خطاب به سیاستگذاران واشنگتن اعلام کرد که تحریم های جدید علیه ایران در زمانی که جامعه بین الملل و مقام های ایرانی سخت در تلاش برای یافتن راه حلی به منظور مساله هسته یی ایران هستند، فقط می تواند اوضاع را پیچیده تر کند.
به این ترتیب، دو قطب اصلی شورای امنیت سازمان ملل با نکوهش پیشدستی امریکا در تشدید تحریم ها علیه تهران نشان دادند که همچنان دردسر بزرگی برای کاخ سفید به حساب می آیند و اگر قرار بر تصویب قطعنامه سومی در شورای امنیت علیه تهران باشد، کاخ سفید باید انتظار مخالف خوانی های چین و روسیه را داشته باشد، هر چند که بسیاری از تحلیلگران معتقدند تجربه ثابت کرده این دو کشور نیز در نهایت به دلیل مصلحت اندیشی در سیاست خارجی خود، حاضر نخواهند بود از برگ وتو برای مقابله با تشدید تحریم ایران استفاده کنند. ولی به هر حال می توانند چاقوی واشنگتن را تا حد امکان کïند کنند.

منبع : روزنامه اعتماد