روابط عمومی و ارزش ها

پیش از پرداختن به موضوع , به چند مقدمه اشاره خواهم كرد , آنگاه به بحث ارزشها و ضوابط اخلاقی درحوزه روابط عمومی خواهم پرداخت و در پایان چند پیشنهاد تقدیم خواهم كرد.
●انسان و ارتباطات اجتماعی
برخی از بزرگان و فیلسوفان در تعریف انسان گفته اند : « انسان , موجودی است اجتماعی و بارزترین نماد شخصیت انسان , اجتماعی بودن است » چنانچه این نظریه را هم نپذیریم بی تردید اجتماعی بودن یكی از وجوه و ابعاد مهم وجودآدمی است و در متن معنای اجتماعی بودن ارتباطات نهفته است .بنابر این ارتباطات انسانی مایه تكامل و تعالی شخصیت انسان است و بنابر بعضی دیدگاهها , اساس شخصیت انسان را تشكیل می دهد. از سوی دیگر ارتباطات به دو گونه تقسیم می شود :
۱ ـ ارتباطات میان فردی ۲ ـ ارتباطات گروهی و از جمله میان نهادها و جامعه .
ارتباطات نوع دوم , دامنه بسیارگسترده و وسیع دارد و یكی از جلوه های مهم ارتباطات گروهی و اجتماعی , روابط عمومی است , چه به عنوان « فرایند » ارتباطی كه میان سازمانها و موسسات و جامعه پدیدار می شود , چه بعنوان « نهادی » كه بخشی از سازمانها را تشكیل می دهد.
ارتباطات انسانی از نگاه اسلام
در نگاه اسلام , مساله ارتباطات انسانی , امر بسیار مهمی است و آنقدر بحث ارتباطات انسانی و اجتماعی در منطق اسلام جایگاه والا دارد كه در بسیاری از نیایش ها و عبادت ها و شعائر و مناسك دینی , بعد ارتباط انسان با دیگران با بعد ارتباط انسان با خدای خود به شدت درهم آمیخته است . اگر كسی به مناسك مهم دینی مانند حج یا نماز نگاه كند , به خوبی در می یابد كه چگونه حلقه ارتباط انسان با خداوند با ارتباط انسان باجامعه و دیگران درهم تنیده است و بطور كامل این دو حوزه ارتباطی , هویت واحدی پیدا كرده و هنگامی كه به تعالیم اجتماعی اسلام و فلسفه سیاسی اسلام نگاه كنیم , آنگاه عمق نظریه ارتباطی اسلام رادرخواهیم یافت و به همین دلیل است كه در نگاه و منطق اسلام , مساله ارتباطات در معنی عام , كه یكی از نمادهای آن روابط عمومی خواهد بود , جایگاه بسیار مهم و ارزشمندی دارد.
●هدف و وظایف
هدف كلان نهاد روابط عمومی و ارتباطات سازمانی , عبارت است از : « زمینه سازی برای دستیابی سازمان به اهداف خود و تحقق ماموریتهای سازمان » و در این راستا وظایف عمده ذیل را بردوش دارد :
۱ ) معرفی سازمان به جامعه , گروههاو افراد هدف
۲ ) اطلاع رسانی در چند قلمرو :
الف ) اطلاع رسانی درون سازمانی میان سطوح گوناگون كارمندی و مدیریتها
ب ) اطلاع رسانی برون سازمانی در سطوح منطقه ای , كشوری و بین المللی
ج ) انتقال اطلاعات برون سازمان به سازمان و مدیران وكاركنان آن
۳ ـ ایجاد روابط صمیمی میان سازمان و برون سازمان و اعتقادسازی متقابل میان آنها.
‌●ابعاد و وجوه روابط عمومی و ارتباطات
نكته دیگری كه باید به آن توجه كرد آن است كه ارتباطات و بطور ویژه روابط عمومی , ضمن آنكه یك قلمروی تكنیكی و فنی دارد , دارای قلمرو و دامنه اخلاقی و ارزشی نیز می باشد. بنابر این روابط عمومی هم یك فن است , هم یك دانش و هم یك قلمرو مهم اخلاقی و ارزشی انسان است . روابط عمومی در شكل نوین آن , دارای سه بعد است :
۱ ـ دانشی است كه برپایه های دانشهای بنیادی دیگر استوار شده و علمی است كاربردی , مبتنی بر علوم و دانشهای پایه خود از قبیل جامعه شناسی, روانشناسی , و سایر علوم موثر دراین قلمرو.
۲ ـ بعد دوم آن حوزه تكنیكی و فنی و روش برقراری ارتباط و روابط عمومی است.
۳ ـ بعد سوم آن قلمرو اخلاقی وارزشی روابط عمومی است.
به گمان من اگر روابط عمومی ها بخواهند در یك كشور و یا در عرصه بین المللی از جایگاه ممتازی برخوردار شوند , در هر سه ضلع باید تقویت شوند, هم در ضلع دانش و علمی آن , هم در ضلع فنی و تكنیكی و هم در ضلع اخلاقی و ارزشی آن . نگاه به حوزه روابط عمومی و به طور عام ارتباطات انسانی نباید در قلمروی دانش یا فنی آن منحصر شود , بلكه باید همواره متذكر باشیم كه حوزه ارتباط و روابط عمومی, دارای سه ضلع است كه این سه ضلع باید به درستی تنظیم شود و متصدیان ومسوولان ارتباطات درهر نهاد و سازمانی , هم به گسترش و تعمیق علم و دانش ارتباطات و روابط عمومی, هم به گسترش شیوه ها و روشها و ابعاد تكنیكی قضیه پرداخته و در عین حال از بعد اخلاقی و ارزشی این قلمروی مهم انسانی غفلت نورزند.
●روابط عمومی در حوزه موسسات و نهادهای خصوصی و عمومی
نكته دیگری كه مایلم بر آن تاكید كنم این است كه روابط عمومی ها دست كم به دونوع تقسیم می شوند: یك گروه روابط عمومی هایی است كه به حوزه بخشی خصوصی و انتفاعی برمی گردد و بخش دیگر به روابط عمومی در حوزه موسسات و نهادهای عمومی , دولتی و حكومتی است. آنچه كه در این بحث بر آن تاكید بیشتر خواهد بود , روابط عمومی در حوزه دوم است . نكته بسیار مهمی كه روابط عمومی نهادهای عمومی و دولتی باید به آن توجه كنند, این تمایز و فرق بسیار اصولی و بنیادی میان آنها و سایر روابط عمومی هاست زیرا در حوزه بخش خصوصی انتقال اطلاعات سازمان به بیرون سازمان, منتقل سازی اطلاعات بیرون سازمان به درون سازمان و ایجاد حلقه وصل ارتباطی و اطلاعاتی میان سازمان و بیرون سازمان, حقی است انتخابی و در اختیار سازمان , اما اطلاع رسانی متقابل در حوزه حكومت ونهادهای عمومی و دولتی , كه به جامعه متعلق است, یك اختیار و انتخاب نیست بلكه یك وظیفه است . امام علی علیه السلام در یكی از جمله های زیبای خودشان حقی را برای جامعه ذكر می كنند: « از حقوق جامعه و اجتماعی مردم بر حكومت این است كه من هیچ رازی نهان از جامعه نداشته باشم , بلكه همه اسرار و رازها را در اختیار جامعه قرار بدهم مگر درحوزه و قلمروی امنیتی و مسائل ویژه و خاص».
این فراز نشان دهنده این است كه اطلاع رسانی, معرفی, انتقال اطلاعات به بیرون سازمان و متقابلا انتقال اطلاعات از برون نهادها به درون سازمانهای عمومی و دولتی , افزون بر اینكه یك وظیفه حقوقی و قانونی به شمار می آید و اینجاجای این نیست كه گفته شود بهتر است چنین عمل كنیم بلكه وظیفه قانونی و تكلیف الهی و انسانی نهاد عمومی است كه اطلاعات خود را در اختیار جامعه و دیگران قرار دهند. زیرا اولا: جامعه حق آگاهی دارد. ثانیا حق استفاده و بهره وری دارد و این اطلاعات می تواند بهره وری جامعه را از امكانات عمومی افزایش دهد و اینكه جامعه و آحاد مردم به درستی , نهادها و موسسات عمومی را بشناسند و راه بهره گیری از آنها را بدانند, حق آنهاست. از طرفی دانستن و بهره گیری از این اطلاعات و آگاهی ها حق آنهاست و از طرفی دیگر وظیفه نهادهای عمومی, گره گشایی و تسهیل نشر این آگاهی ها و بهره وری آسان تر جامعه است. از این نظر است كه نهادهای عمومی كه نماد آنها بخش روابط عمومی است , تنها یك وظیفه اخلاقی ندارند بلكه یك وظیفه حقوقی, قانونی, الهی و انسانی بر دوش آنهاست, فراتر از آنچه كه ما در روابط عمومی بخشهای خصوصی شاهد آن هستیم.●معیارها و ضوابط اخلاقی در حوزه ارتباطات و روابط عمومی
اكنون به موضوع بحث می پردازیم كه عبارت است از بیان پاره ای از معیارها و ضوابط اخلاقی در حوزه ارتباطات و روابط عمومی با تاكید بر روابط عمومی در حوزه دولتی و عمومی. گرچه بسیاری از این ضوابط و معیارهای اخلاقی كه در متون دینی ما آمده است در حوزه همه روابط عمومی ها جاری است و مصداق دارد, اما تاكید دراینجا بر حوزه روابط عمومی موسسات دولتی , وزارتخانه ها و نهادعمومی است كه از بودجه های عمومی استفاده می كنند. اگر بخواهیم با یك نگاه نرم افزاری و انسانی به روابط عمومی نگاه كنیم, بایددركنار بعد علمی و بعد تكنیكی و روشی , به بعد اخلاقی و ارزشی هم توجه كنیم , كه در اینجا به دو بخش از ارزشهای مثبت و ارزشهای منفی در حوزه روابط عمومی و ارتباطات اشاره می كنم :
بخش اول : ضوابط و معیارهای ایجابی و اثباتی كه می بایستی در حوزه روابط عمومی مورد عنایت و اهتمام قرار گیرد تا سازمان و روابط عمومی آن در چارچوب اسلامی والهی شكل گیرد , و اهم آن عبارت است از :
۱ ـ اتقان و درستی اطلاع: اطلاعاتی كه از درون سازمان به بیرون منعكس می شود, باید اطلاعات دقیق و درستی باشد. اطلاعاتی كه می خواهد از مسوولان یك نهاد به كاركنان آن منتقل بشود و اطلاعاتی كه از بیرون سازمان به درون سازمان منتقل بشود, باید اطلاعات درستی باشد , دلیل آن علاوه بر نكوهش دروغ گویی و اغرا به جهل و ترغیب به صدق و راستگویی , مشمول ادله امانت داری است.
۲ ـ اطلاع رسانی به هنگام و به موقع : در ضمن اینكه تبادل اطلاعات باید درست و دقیق باشد , باید به هنگام نیز باشد , زیرا انتقال دیرهنگام اطلاعات مایه خسارت جامعه و عقب افتادن آحاد جامعه از بهره گیری درست از این اطلاعات می شود.
۳ ـ انتقال منصفانه اطلاعات: شایسته است كه نهاد روابط عمومی افزون بر انتقال نقاط قوت به انتقال نقاط ضعف و مشكلات هم توجه نماید تا زمینه نقد و بررسی و تحول و اصلاح سازمان فراهم آید , و در این مسیر باید با شفافیت و انصاف وجامع نگری , اقدام نمود.
۴ ـ رعایت ضوابط شرعی و امنیت اجتماعی و اخلاقی در تبادل اطاعاتی : اصل بر انتقال متقابل اطلاعات میان نهادهای عمومی و همه جامعه است . اما در عین حال در موارد خاصی ممكن است امنیت اجتماعی و سیاسی دچار اختلال یا موج اشاعه فحشا شود كه باید بعنوان یك استثنا مورد توجه قرار گیرد.
۵ ـ رعایت ضوابط شرعی در استفاده از تكنیكها و روشها : از اصول مهم اخلاقی در حوزه روابط عمومی عدم استفاده از شیوه های غیراخلاقی و شرعی است .
۶ ـ گزینش بهترین شیوه ها و برترین ابزارها در مبادله اطلاعات : این تاكید كلی اسلام است كه در هر كاری باید بهترین شیوه , ابزار , روش و تكنیك را به كار بگیریدوقتی روش بهتر وابزار بهتری در اختیار قرارگیرد و میسر باشد نباید از آن غافل شد.
۷ ـ رعایت كرامت انسانی و منزلت انسانی مخاطبان و جامعه : تاكید بر اینكه ذهن و ضمیر آنها بمباران اطلاعات بی جا نشود و در اتخاذ شیوه ها و روشها , كرامت انسانها حفظ شود و كرامت انسانی در تبادل اطلاعات منكوب و مخدوش نشود.
۸ ـ رعایت حدود و شوون و نقش مدیران و مسوولان وكاركنان : كسانی كه در یك نهاد فعالیت می كنند باید به طور منصفانه معرفی شوند , سهم هر كسی به درستی منتقل شود و در انتقال آنها , حقوق افراد , مورد بی اعتنایی قرار نگیرد.
۹ ـ اعتماد سازی و كاهش فاصله میان نهادهای حكومت و آحاد جامعه و میان مسوولان و كاركنان در درون یك نهاد. اینها فهرستی از اصول ارزشهای اخلاقی در ارتباط با روابط عمومی بود.
بخش دوم : آسیبها و مخاطرات
در این بخش به ارزشهای منفی و برخی از آسیبها و مخاطرات روابط عمومی با نگاه اخلاقی اشاره می شود :
۱ ـ ابتلا به خلاف واقع گویی ودروغ و انتقال اطلاعات غلط .
۲ ـ بزرگ نمایی و مبالغه در معرفی نقاط قوت یا نقاط ضعف كه می تواند به جامعه , نهاد و سازمان لطمه وارد كند.
۳ ـ كوچك نمایی و كمتر نشان دادن واقعیتها .
۴ ـ رقابتهای نابجا و تخریبی میان نهادهای اطلاع رسان كه موجب افتادن در لغزشها و آسیبها می شود.
۵ ـ عدم رعایت عدالت در حقوق و فعالیتهایی كه افراد و اشخاص انجام می دهند.
۶ ـ ضمن اینكه نقاط ضعف سازمانی باید منتقل گردد و چاره یابی شود اما نباید این انتقال اشاعه گناه و خطا باشد بگونه ای كه اعتماد عمومی را سلب كند یا به حریم افراد لطمه بزند.
۷ ـ سلب اختیار و مجبور ساختن دیگران , بدین معنا كه در گزارش و اطلاع رسانی چنان خلاف واقعیت نشان داده شود كه فرد از اختیار و انتخاب عاقلانه خود دور شوند.
البته این دو بخش (ارزشهای مثبت و منفی ) دو روی یك سكه و مكمل یكدیگرند و بحث مبسوط پیرامون آنها نیازمند مجال دیگری است .
●پیشنهادات
در بخش پایانی ارائه چند پیشنهاد در این حوزه را لازم می دانم :
۱ ـ تدوین منشور جامع اخلاقی وقانونی در حوزه روابط عمومی ها(انجام كارهای تكمیلی با نگرش اسلامی , اخلاقی و ارزشی ).
۲ ـ ارتقای جایگاه و منزلت ارتباطات و روابط عمومی در نهادهای عمومی و دولتی .
۳ ـ ضرورت دانش افزایی و نگاه جامع متصدیان روابط عمومی در چارچوب دانشی , فنی , ارزشی و اخلاقی روابط عمومی .
۴ ـ افرایش و حمایتهای تكنیكی و ابزاری و امكاناتی .
۵ ـ توجه به فرهنگ اطلاع رسانی فراتر از روابط عمومی : تلقی این است كه روابط عمومی , متكفل تبادل اطلاعات درون سازمان و بیرون آن است اما این وظیفه اختصاص به آنها ندارد. همه اعضای یك نهاد و سازمان از مدیران گرفته تا كاركنان باید داری نگرش روابط عمومی و صاحب احساس وظیفه نسبت به مشاركت در امر روابط عمومی باشند وظیفه انسانی , اخلاقی و الهی وعمومی افراد است كه در یك نهاد دولتی كار می كند.
۶ ـ تقویت روابط بین الملل و نگاه بین المللی در كشورها : نیاز به این نگاه بین المللی باید تقویت شود.
۷ ـ ارتباط میان روابط عمومی ها برای اینكه بتواند به صورت یك جامعه بزرگ وموثر در پیشبرد هر سه بعد یاد شده روابط عمومی تلاش كند.
۸ ـ به نظر می رسد علم و تكنیك و دانش روابط عمومی را در حوزه های دینی و در موسسات دینی و اخلاقی باید به كار بگیریم و برای گسترش پیام انسانی و الهی اسلام و انقلاب اسلامی از نهاد روابط عمومی باید استفاده شود ما در پرتو انقلاب اسلامی در عرصه جهانی گامهای بزرگی برداشتیم ویكی از دستاوردهای انقلاب اسلامی حضور ده هزار دانشجوی دینی در مركز جهانی علوم اسلامی در حوزه قم است.
بهر حال روابط عمومی درنهادهای دینی به خصوص نهادهای بین المللی می تواند در خدمت آرمانهای بزرگ و ارزشهای انسانی قرار بگیرد.
۹ ـ روابط عمومی ها باید دارای نگاهی باشند برای تعامل میان ملتها, ادیان , مذاهب وكشورها: روابط عمومی ها به عنوان یك ركن بسیار مهم می توانند درعرصه گفتگو و تعامل میان ادیان, مكاتب, مذاهب, تمدنهاو كشورها نقش موثری را ایفا كنند.
●حجت الاسلام اعرافی
اگر روابط عمومی ها بخواهند از جایگاه ممتازی برخوردار باشند, باید در هر سه ضلع تقویت شوند. هم در ضلع دانش, هم در ضلع فنی و تكنیكی و هم در ضلع اخلاقی و ارزشی, و نیز تدوین منشور جامع اخلاقی و قانونی در حوزه روابط عمومی ها بسیار ضروری است.

منبع: روزنامه جمهوری اسلامی

منبع : پایگاه اطلاع رسانی وزارت نیرو