بررسی وضعیت کیفی کتابخانه های دبیرستانی شهر اصفهان از لحاظ مدیریت، نیروی انسانی, بودجه، منابع، و فضا و جایگاه این کتابخانه ها در بدنه آموزش و پرورش در سال تحصیلی ۸۵ - ۱۳۸۴

پژوهش حاضر وضعیت کیفی کتابخانه های آموزشگاهی (دبیرستانی) شهر اصفهان را از لحاظ مدیریت، نیروی انسانی, بودجه، منابع، و فضا و جایگاه این کتابخانه ها در بدنه آموزش و پرورش در سال تحصیلی ۸۵ - ۱۳۸۴مورد بررسی قرار داده است. جامعه آماری این پژوهش ۱۵۰ دبیرستان دولتی عمومی فعال شهر اصفهان می باشد.تعداد ۵۰کتابخانه آموزشگاهی به روش نمونه گیری تصادفی ساده - ۵ دبیرستان پسرانه و ۵ دبیرستان دخترانه از هر ناحیه - از نواحی پنجگانه شهر اصفهان، انتخاب و با روش پیمایشی مورد بررسی قرار گرفتند. ابزار این پژوهش یک پرسشنامه محقق ساخته است که بین مدیران دبیرستانها توزیع گردید .اطلاعات حمع آوری شده، با استفاده از نرم افزار آماری spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مهمترین یافته های پژوهش نشان داد که : ۷۰ درصد کتابخانه های آموزشگاهی کتابدار ندارتد. کتابداران ۳۰ درصد باقی مانده از نیروهای مازاد آموزش و پرورش و یا از مربیان پرورشی هستند. ۴ درصد این کتابداران دارای تحصیلات کتابداری می باشند. بیشتر موضوعات کتابهای این کتابخانه ها مذهبی و کمترین آنها ورزشی هستند. ۴۸ درصد این کتابخانه ها کمتر از ۵۰ متر مربع و ۴۲ درصد بین ۵۰ تا ۱۰۰ متر مربع مساحت دارند.۷۰ درصد کتابخانه های مدارس در تابستان بسته هستند. ۸۰ درصد این کتابخانه ها قادر به برطرف نمودن نیازهای اطلاعاتی دانش آموزان و دبیران بطور کامل نیستند. کتابخانه های آموزشگاهی تحت پوشش سرانه پرورشی بوده و آئین نامه اجرائی و بودجه مستقلی ندارند. این کتابخانه ها در ساختار تشکیلاتی آموزش و پرورش نقش حاشیه ای دارند. در انتها پیشنهاداتی جهت بهبود وضعیت این کتابخانه ها ارائه گردیده است.
● مقدمه
هدف آموزش و پرورش، پرورش فکر و اندیشه و توسعه ذهن انسان ها است، تا در شرایط گوناگون بهتر بیاندیشند، بهتر زندگی کنند و رفتار و کردار مناسب و مفید برای خود و جامعه داشته باشند.آموزش و پرورش انسان، ریشه در گذشته های دور دارد و آموزش و پرورش امروزی، حاصل تجربه ها، اندیشه ها، دانش ها، سنت ها و عبادت های انسانهاست .امروزه کتابخانه های آموزشگاهی ضمن وابستگی به نظام آموزشی از اهمیت خاص در آموزش نوین برخوردارند. گسترش بی امان دامنه دانش و افزایش روزافزون مواد کتابی و غیر کتابی، و پیدایش انواع ابزار و وسایل نوین اطلاعاتی سبب شده است تا زمان ما را « عصر اطلاعات » یا « عصر ارتباطات » نام گذاری کنند. بنابراین، معلم امروزی، نیازمند دسترسی به منابع و اطلاعات گوناگون و فراوان است. ( مجیدی ، ۱۳۸۲، ص ۱۷)
آموزش یک بعدی که فقط به حفظ و یادگیری چند کتاب درسی محدود شود نمی تواند کمک چندان موثری باشد. امروز هیچ برنامه آموزشی کامل شمرده نمی شود مگر اینکه علاوه بر مطالعه کتاب های درسی، برنامه ریزی مناسب برای استفاده دانش آموزان از مجموعه های غیر درسی نیزوجود داشته باشد، بطوری که دانش آموزان بتوانند به کمک مربیان خود با استفاده از مجموعه کتابخانه نقش فعال و پویایی در آموزش و یادگیری داشته باشند.
کتابخانه های آموزشگاهی نقش حیاتی در آموزش دارند و می توانند به حمایت کامل از برنامه های آموزشی بپردازند و در حقیقت این کتابخانه ها باید به عنوان آزمایشگاه یادگیری تلقی شوند و همگام با پیشرفت های قرن بیست و یکم پویایی داشته باشند.( مرتضوی ، ۱۳۷۹) پویایی نظام آموزشی کشور در گرو بهره گیری از کتابخانه های آموزشگاهی در نقش یک ابزار آموزش است. در این پژوهش سعی گردیده، قضیه از جنبه مدیریتی بررسی گردد. ابتدا باید مدیران و مسئولان آموزش و پرورش را نسبت به اهمیت وجود این کتابخانه ها آگاه نمود، تا دربرنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها و تخصیص بودجه و نیروی انسانی متخصص به این کتابخانه ها با دید بازتری بنگرند.
● بیان مسئله
.اهداف یک نظام آموزشی خوب آماده کردن افرادی برای ایفای نقش موثر در جامعه است .کتابخانه تلاش میکند تا اهداف مدرسه را پیش ببرد.هدف یک کتابخانه خوب مدرسه، آن است که به عنوان نیرویی در افزایش کیفیت آموزشی مطرح گردد.در همه دوره ها و مقاطع تحصیلی، کتاب به عنوان ابزاری که پاسخگوی پرسشها و گره گشای مشکلات است، باید به فراوانی و نیز بر پایه سیاستی که بر تمامی مراکز آموزشی حاکم باشد، از طریق کتابخانه های مناسب در اختیار آموزندگان قرار گیرد. ( کومار، ۱۳۷۳) به رغم تاثیر مهمی که کتابخانه های آموزشگاهی می توانند در جریان آموزش وپرورش داشته باشند، هنوز فلسفه وجودی و نقش و وظائف آنها در بدنه نظام آموزش و پرورش کشورمان بدرستی تعیین نشده است. مسئولین آموزش و پرورش ما به کتابخانه های مدارس به عنوان پدیده ای جنبی می نگرند که حداکثر نقش آن به پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان محدود می شود و بر اساس همین نگرش برای آن سرمایه گذاری می کنند. در کلیات طرح نظام جدید آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران، مصوب شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش، اصولی که به صراحت از وجود کتابخانه های آموزشگاهی صحبت کند و جایگاه آن را در پیاده سازی مجموعه ای از اهداف و سیاست های آموزش و پرورش بیان کند به چشم نمی خورد..(بهمن آبادی ،۱۳۷۱). طبق آمار و شواهد، وضعیت نابسامانی در کتابخانه های موجود به چشم می خورد. در برخی مدارس کتابخانه قفسه کتابی است که در دفتر مدرسه، نمازخانه، و یا در راهرو و یا زیر پلکان قرار دارد و اکثر ساعات قابل بهره گیری نیست.( خسروی،۱۳۷۳) وضعیت موجود کتابخانه های آموزشگاهی کشور ما از لجاظ کمی و کیفی اصلا رضایت بخش نیست و این کتابخانه ها خواسته یا ناخواسته رشد نکرده و تاثیر محسوسی در روند یادگیری نداشته اند. یکی از دلایل مهم این امر وجود نقصان در نظام فعلی آموزش و پرورش کشور است).بهمن آبادی ، ۱۳۷۱)
درنظامهای آموزشی کشورهای پیشرفته، به کتابخانه آموزشگاه بهای فراوان داده، و ازآن به درستی در راه پیشبرد اهداف آموزش و پرورشی خویش استفاده می کنند. کتابخانه های مدارس، بخش جدایی ناپذیر از نظام آموزشی آنان به حساب می آیند.( بهمن آبادی ، ۱۳۷۱)
● اهمیت و ضرورت موضوع
امروزه نقش کتابخانه های آموزشگاهی ، گسترش مفهوم آموزش و ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای مطالعه و تحقیق است و از آنجا که ذهن فعال دانش آموز سوالاتی مطرح می کند که کتابهای درسی قادر به پاسخگویی به آنها نیستند، بنابراین نیاز به کتابخانه های آموزشگاهی غنی یک ضرورت اساسی است. تفکر خلاق زاییده و محصول آموزش و پرورش خلاق و پویا ست. فرد متفکر، خلاق و نوآور می اندیشد جستجو می کند و به پدیده های تازه و بدیع دست می یابد. نوجوانان و جوانان ما باید چگونه اندیشیدن را بیاموزند نه اندیشه را، زیرا یکی از هدفهای تعلیم و تربیت رشد و شکوفایی استعدادهای کودکان، نوجوانان و جوانان کشور است که از طریق کاوشگری و تحقیق و تفکر خلاق و کاری می تواند تحقق یابد. هر مدرسه ای که بنواند با برنامه ریزی های دقیق کوتاه و دراز مدت به طریقی مبتکرانه دانش آموزان یا دانش پژوهان خود را به سمت خود باوری و خود شناسی که در نهایت همان خداشناسی است سوق دهد و خلاقیت و ابتکارات آنها را به ظهور برساند و آنان را در قبال جامعه و مملکت خود مسئولیت پذیر نماید و از انحرافات بری سازد که همان دستیابی به جامعه ای پویا است توانسته است به اهداف اصلی خود برسد. چنین مدرسه ای قدرت تفکر و اندیشیدن و توانایی تصمیم گیری را در دانش آموزان ایجاد و تقویت می نماید و به فناوری و تکنولوژی آموزشی و توسعه مهارتهای علمی و انسانی توجه ویژه دارد.( حج فروش ، ۱۳۸۴) امروزه آموزش به شکل یک خط مستقیم که در یک طرف آن معلم و در طرف دیگر آن دانش آموز قرار گرفته باشد معنی ندارد، بلکه آموزش به شکل مثلثی است که رئوس آن را دانش آموز، معلم و کتابخانه تشکیل می دهند و برای بررسی در مورد نحوه کار هر راس لازم است فعالیت و روشهای دو راس دیگر در ارتباط تعاملی مطالعه شود.( مرتضوی ،۱۳۷۹) همچنین کتابخانه های آموزشگاهی به دلیل موقعیت سنی مراجعه کنندگان خود که در دوران فعال نوجوانی و جوانی هستند می بایست بتوانند به صورت چشمگیر با برنامه های متنوع و جذاب خود هر روز مشتریان بیشتری را جلب نمایند. یکی از وظایف کتابخانه های آموزشگاهی عادت دادن دانش آموزان به مطالعه است، این عادت رفته رفته و با تکرار به صورت یک خصلت ماندگار تبدیل خواهد شد.
آشنایی با استفاده از کتابخانه و در نهایت رفتار اطلاع یابی و چگونه بدنبال جواب گشتن و به اصطلاح آموزش سواد اطلاعاتی باید از همان دوران ابتدایی بتدریح به دانش آموزان آموزش داده شده وتا مراحل آخر دبیرستان جزو ا هداف اساسی آموزش قرار گیرد.
● اهداف پژوهش
هدف این پژوهش بررسی وضعیت کیفی کتابخانه های دبیرستانی شهر اصفهان از لحاظ مدیریت، نیروی انسانی, بودجه، منابع، و فضا و جایگاه کتابخانه های آموزشگاهی در بدنه آموزش و پرورش در حال حاضر، و نمایاندن اهمیت وجود این کتابخانه ها درنظر مسئولین آموزش و پرورش میباشد تااز این طریق در برنامه ریزی ها، تصمیم گیری ها، و بودجه بندی ها به این کتابخانه ها بها داده وآنها را تقویت نمایند.
● پرسش های اساسی
۱) وضعیت موجود کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان چگونه است؟
۲) آیا کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان به تنهایی قادر به برطرف نمودن نیاز های اطلاعاتی دانش آموزان و معلمان هستند؟
۳) آیا تدریس کتابهای درسی به تنهایی می تواند در پیشبرد اهداف آموزش و پرورش موثر باشد؟
۴) کتابخانه های آموزشگاهی تا چه میزان در ترغیب و تشویق دانش آموزان به مطالعه موثرهستند؟
۵) جایگاه کتابخانه های آموزشگاهی در ساختار تشکیلاتی آموزش و پرورش کجاست؟
● روش پژوهش و جامعه آماری
پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است. جامعه آماری آن، تعداد ۱۵۰ کتابخانه آموزشگاهی مدارس دخترانه و پسرانه دوره متوسطه عمومی شهر اصفهان میباشد.
● روش نمونه گیری
تعداد۵۰ کتابخانه آموزشگاهی به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب گردیدند. بدین صورت که ۵ دبیرستان پسرانه و ۵ دبیرستان دخترانه از هر ناحیه از نواحی پنجگانه شهر اصفهان، مورد بررسی قرار گرفتند. انتخاب نمونه ها بگونه ای بوده است که نواحی برخوردار و غیر برخوردار شهر، در جامعه آماری این پژوهش قرار بگیرند.
● ابزار گردآوری اطلاعات
ابزار این پژوهش یک پرسشنامه محقق ساخته است که بین مدیران دبیرستانها توزیع گردید. این پرسشنامه از۵۳ سوال بسته و ۱ سوال باز، تشکیل گردید. همچنین از شیوه تماس تلفنی ، مصاحبه حضوری و مشاهده عینی نیز استفاده شده است.
● اهداف و خدمات کتابخانه های آموزشگاهی
این نوع کتابخانه ها از اوایل قرن بیستم متعاقب تحولات و تغییراتی که بتدریج در امر آموزش و پرورش کشورهای پیشرفته به وجود آمد، شکل گرفته و بیشتر مخصوص دبستانها و دبیرستانها است. هدف اصلی آنها تشویق به خواندن کتاب و ایجاد عادت به مطالعه و بالاخره تقویت قوه تفکر و برانگیختن حس کنجکاوی دانش آموزان است. اهمیت سازمانی و خدمات کتابخانه های مدارس برحسب امکانات و بودجه و از همه مهمتر برحسب توجه مسئولان متفاوت است، از این رو در بعضی مدارس گاه کتابخانه ممکن است تنها محدود به یک کلاس یا یک قفسه کتاب باشد.( علومی ، ۱۳۷۷، ص ۲۱) از نظر سازمانی ، کتابخانه های آموزشگاهی بزرگ معمولا نمونه کوچکی از یک کتابخانه عمومی تلقی می شوند که عمده فعالیت آنان در دسترس قرار دادن منابع اطلاعاتی در موضوعهای گوناگون و کمک به برنامه های درسی و پیشبرد آنهاست. در برخی کشورها تعدادی از کتابخانه های آموزشگاهی عالی نیز به همین نام نامیده می شوند. این نوع کتابخانه ها دارای مواد اختصاصی بوده ، به صورت مرکز اسناد یا دکومانتاسیون فعالیت می کنند، مانند کتابخانه مدرسه پلی تکنیک ، مدرسه معدن، و مدرسه لوور(Louvre School) فرانسه. پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای رشد یافته به موازات آموزش در سطوح مختلف، توسعه و گسترش کتابخانه های آموزشگاهی نیز بیشتر شد به صورتی که حدود نیمی از سازمانهای آموزشی دارای کتابخانه بودند و این کتابخانه ها با روش فعال تعلیم و تربیت هماهنگی کامل داشتند. عمده ترین خدمات کتابخانه های آموزشگاهی عبارت است از پاسخ به نیازهای کادر آموزشی و دانش آموزان و در برخی از کشورهای پیشرفته خدمات دیگری نیز دارند، از جمله تهیه اطلاعات آموزشی و راهنمایی از طریق ارتباط با دفتر ملی اطلاعات برای تعلیمات و مشاغل(ONISEP: Office National d’Information Enseignements et les Professions sur les Enseignements et les Professions) و تهیه اسناد و اطلاعات مربوط به تعلیم و تربیت از طریق ارتباط با مراکز منطقه ای اسناد تعلیم و تربیت (CRDP: Centere Regional de Documentions Pedagogique) (علومی ، ۱۳۷۷، ص ۲۲ )
کتابخانه های آموزشگاهی بر دو نوع است :
۱) کتابخانه مرکزی
۲) کتابخانه کلاسی
▪ کتابخانه مرکزی :
شامل مجموعه ای از مواد برای کلیه دانش آموزان مدرسه است که یکجا در محل گردآوری می شود. این مجموعه می تواند شامل کتاب، نشریه، نقشه، مواد دیداری و شنیداری و ... باشد.. این نوع کتابخانه مدرسه، دارای سالن مطالعه است و برای دوره های مختلف تحصیلی میباشد.
▪ کتابخانه کلاسی :
این نوع کتابخانه مخصوص کلاس است. کتابخانه کلاسی حاوی مجموعه ای است که نیازهای دانش آموزان همان کلاس را تامین می کند. مزیت عمده این نوع کتابخانه در آن است که معلم بر مطالعه دانش آموزان نظارت کامل دارد، بعلاوه معلمان هنگام تدریس می توانند به این مواد اشاره نموده و از آنها استفاده کنند. در مدارس ابتدایی در صورتی که کتابخانه مرکزی وجود نداشته باشد، کتابخانه کلاسی بسیار مفید است.(مجیدی، ۱۳۸۲)
در تاسیس کتابخانه های آموزشگاهی، نظامهای آموزشی نقش مهم و ارزنده ای دارند. تفاضای آموزگاران و مدرسین آگاه از مسئولین آموزشی و پی گیری این نوع درخواستها، در تاسیس این کتابخانه ها نیز حائز اهمیت است.
کتابخانه های آموزشگاهی و سواد اطلاعاتی
در ۱۷۹۱ م. اندیشمندی گفته بود که دانش بر دوگونه است : خود آن را می دانیم، یا میدانیم که در کجا می توانیم اطلاعاتی در باره آن کسب کنیم واقعیت این است که این نوع دوم دانش، در جامعه اطلاعاتی اهمیت ویژه ای دارد.شعار "بیاموزیم که چگونه بیاموزیم" (که امروزه الگوی آموزش قرار گرفته است) به نوعی همین معنا را القا می کند. )خسروی،۱۳۷۸، ص ۲۰ (
در عصر اطلاعات یادگیری باید از طریق شیوه های جدید یه روز اعمال شود تا به دانش آموران به طور موثر در آموزش و یادگیری کمک کند. این گفته فرانکلین دانشمند و نویسنده قرن ۱۸ را باید در نظر قرار داد که می گوید " اگر به من بگویی، فراموش می کنم، اگر به من بیاموزی، به خاطر می آورم، اما اگر درگیرم کنی ، یادمی گیرم".( اشرفی ریزی ، ۱۳۸۴ ، ص ۵۳)
سواد اطلاعاتی را که از آن با نام هنر لیبرال یاد شده است ، یادگیری بنیادی و اساسی در ارزیابی و دستیابی فراگیر به اطلاعات منابع مورد نیاز تعریف کرده اند.اینکه دانش آموز بیاموزد که در میان توده اطلاعاتی که هر روز در حال افزایش است و از میان انبوه نوشته ها و منابع اطلاعاتی، اطلاعات مورد نظر خود را به بهترین شکل ممکن و همچنان به سرعت پیدا کند، عمر مفید مطالعاتی و تحقیقاتی او را چندین برابر افزایش می دهد(خسروی ،۱۳۸۱، ص۱۲۴).
● بحث و نتیجه گیری
کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان از نظر وضعیت فضا و مساحت محیط دلپذیر و جذابی برای دانش آموزان نمی باشند بیشترین ( ۴۸ درصد) این کتابخانه ها کمتر از ۵۰ متر مربع مساحت دارند. و کمترین ( ۶ درصد) آنها بیشتر از ۱۵۰ متر مربع مساحت دارند .بیشتر مجموعه های این کتابخانه ها از تنوع موضوعی برخوردار نبوده و بیشتر موضوعات آنها را کتابهای مذهبی، و کمترین آنها را کتابهای ورزشی تشکیل داده است. همچنین موضوعات هنری، تاریخی، اجتماعی، روانشناسی، ادبیات فارسی و کتابهای منابع و مآخذ درسی، در آنها به ندرت دیده می شود کتابهای اکثر ( ۷۰ درصد) این کتابخانه ها، طبق اصول علمی طبقه بندی نشده اند فقط در یکی از مدارس نرم افزار کتابخانه ای جهت ذخیره و بازیابی اطلاعات کتابشناختی کتابها وجود دارد. منابع غیرکتابی در آنها بیشتر ( ۱۰۰ درصد) مجله و نقشه جغرافیایی و ( ۶۰ درصد) روزنامه است. سی دی هاو نوارهای ویدئویی درسی و کمک درسی به مقدار ناچیز آن هم فقط جهت استفاده دبیران وجود دارد منابع موجود در این کتابخانه ها، نیاز های اطلاعاتی دانش آموزان و دبیران را برطرف نمی کنند. پست سازمانی کتابدار در تشکیلات آموزش و پرورش تعریف نشده است، اکثر کتابخانه های آموزشگاهها ( ۷۰ درصد) فاقد کتابدارهستند، و یا اگر کتابدار دارند، تعداد کتابدار متخصص کتابداری در بین آنان انگشت شمار است. به عبارت دیگر از ۵۰ مدرسه مورد بررسی، ۱۵ مدرسه دارای کتابدار بوده و از این تعداد کتابدار، فقط ۲ نفر دارای تحصیلات کتابداری می باشند. در اکثر کتابخانه ها ی مدارس، از نیروهای مازاد آموزش و پرورش و یا مربیان پرورشی به عنوان کتابدار استفاده می شود. به مدرسه ای کتابدار فرستاده می شود که دارای ۳۰۰۰ جلد کتاب باشد. البته برای چگونگی تهیه این کتابها نیز مقررات پایدار و یکنواختی وجود ندارد. زیرا کتابخانه های آموزشگاهی تحت پوشش سرانه پرورشی بوده و آیین نامه اجرایی، و بودجه مستقل درآموزش و پرورش ندارند. این کتابخانه ها در تشکیلات آموزش و پرورش نقش حاشیه ای و جنبی داشته، و به تنهایی قادر به انجام رسالت خود نیستند.
بر اساس تحقیقاتی که توسط محققین، در طی سالهای مختلف، در زمینه کتابخانه های آموزشگاهی انجام گردیده، و نتایجی که نگارنده در این پژوهش بدان ها رسیده است، می توان بیان نمود که مشکلات کتابخانه های آموزشگاهی کماکان به قوه خود باقی است. به عنوان مثال، آسایش در سال ۱۳۵۶ در پایان نامه خود که در آن کتابخانه های دبیرستانی تهران و بریتانیا را مقایسه نموده بود، به این نتیجه رسید که کتابخانه ها در آنجا به عنوان یک نیاز اصلی در آموزش مطرح هستند اما در ایران کتابخانه های مدارس هیچ نقشی در سیستم آموزشی ندارند. سیستم آموزشی در ایران روزامد نیست و وابسته به متن کتاب درسی است ، در نتیجه آموزش یکسویه پیش می رود و نیازی به کتابخانه دیده نمی شود. نقش و اهمیت کتابخانه های مدارس برای مسئولان آموزش و پرورش نمایان نیست. می توان به جرات بیان نمود که پس از گذشت ۳۰ سال هنوز همان مشکلات بیان شده در مورد کتابخانه های مدارس وجود دارد. طبق بررسی های به عمل آمده کتابخانه های آموزشگاهی تحت پوشش معاونت پرورشی بوده و متولی و بودجه ای مستقل ندارند. تنوع و فراوانی وظایف معاونت پرورشی به حدی است که کتابخانه و کتابداری آموزشگاه که خود به تنهایی نیز دارای حجم زیاد و پیچیدگی های خاص خود است در آن کمرنگ می شود و به همین بهانه کادر آموزشی نیز نقش خود را در پیشبرد و تقویت کتابخانه نادیده می گیرند. ( بهمن آبادی در پژوهش خود در ۱۳۷۱ نیز به چنین نتیجه گیری رسیده بود) . بودجه کتابخانه نیز، قبلا از طریق سرانه پرورشی تامین می گردید، آن هم به مقدار بسیار ناچیز، اما جدیدا با مطرح شدن بحث مدرسه محوری و تغییر وظایف مدیران، بودجه مدرسه در اختیار مدیران قرار می گیرد و آنان با اولویت بندی این مقدار را در مدرسه هزینه می نمایند.و بودجه کتابخانه نیز از این طریق تامین می گردد. و بیشتر ( ۹۰ درصد) مدیران بیان نمودند که فقط ده درصد بودجه را به کتابخانه اختصاص می دهند ، آن هم پس از اینکه هزینه های دیگر بررسی و در نظر گرفته شد. در پاسخ به این پرسش که چرا آنقدر ناچیز ؟ آنان مطرح نمودند که همین مقدار بودجه نیز کفاف مخارج اولیه مدرسه، مانند هزینه آب و برق و تلفن و ... را نمی دهد. لذا ما ناچاریم کتابخانه را در اولویت آخر قرار دهیم. البته در میان جامعه آماری مورد بررسی این پژوهش بودند مدارسی که کتابخانه های نسبتا خوب با منابع کافی داشتند (۱۰ درصد) و قادر به برطرف نمودن نیاز های اطلاعاتی دانش آموزان و دبیران بودند. این مدارس اکثرا مدیرانی خلاق و علاقمند به کتاب و کتابخانه داشتند، که این مورد نیز حائز اهمیت است. زیرا باعث می گردد که در صورت وجود کمبود ها به فکر چاره اندیشی و کمک گرفتن از طریق راههای دیگر افتاد. یکی از این راهها که با توجه به وضعیت فعلی میتواند تا حدودی در رفع کمبودها مفید باشد، برقراری ارتباط با نهادهایی مانند کتابخانه های عمومی است که می توان گفت تقریبا اهداف مشترکی با آموزش و پرورش دارند.
وجود کتابدار متخصص کتابداری در کتابخانه مدرسه بسیار با اهمیت است. زیرا اگر کتابدار دانش آموخته کتابداری مسئول کتابخانه مدرسه باشد می تواند با توجیه مدیر مدرسه و باز نمودن مسائل کتابداری تا حدود زیادی نقش کتابخانه را در مدرسه پررنگ نماید. البته وجود کتابدار دانش آموخته کتابداری در مدرسه خود مستلزم وجود آیین نامه ای جهت کتابخانه مدرسه و این نیز خود مستلزم وجود جایگاهی مستقل برای کتابخانه های آموزشگاهی در بدنه آموزش و پرورش است. و این مهم میسر نمی گردد مگر با تغییر نگرش مدیران سطوح بالای وزارت آموزش و پرورش نسبت .به کتابخانه های آموزشگاهی، و بها دادن به این کتابخانه ها و در نظر گرفتن بودجه مستقل برای آنها و تعریف نمودن پست سازمانی کتابدار و استخدام و به کار گماردن فقط نیروهای دانش آموخته کتابداری در کتابخانه های مدارس و ارزیابی این نیرو ها و کتابخانه های تحت سرپرستی آنها به طور مستمر. به عبارت دیگر اگر منطقی به قضایا بنگریم ، ریشه تمامی ضعف ها را در نظام آموزشی کشور خواهیم یافت. اگر نظام آموزشی کشور روش تک متنی را همچنان ادامه بدهد، و معلمان را وادارد که با متنهای واحد به متعلمان بیاموزند و رابطه آموزش گیرنده را با کتابها، منابع و به تبع با نگرش ها و آراء و اندیشه ها و ذوق ها و سلیقه های دیگر قطع کند، بدون تردید نسلی به بار خواهد آمد که از روزنی همچون سوراخ کلیدی به جهان می نگرد. آموزش مبتنی بر نظام تک متنی، محصولش انسانی یک بعدی و تک ساختی است. خطر چنین انسانی زمانی آشکار خواهد شد که نسل او نتواند در مقاطع حساس تاریخ و بر سر چند راهه های فکری و فرهنگی تصمیم بگیرد. امروز بسیاری از تعارض های خونبار میان گروههای مختلف در برخی جوامع، یکی از نتایج نظام آموزشی جامعه ای است که لگام ذهنها را به نقطه های ثابت و بلا تغییر بسته است.( آذزنگ ، ۱۳۷۷، ص ۱۴)
● نتیجه گیری
۱) ۷۰ درصد کتابخانه های مدارس شهر اصفهان کتابدار ندارند ، و در صورت وجود کتابدار، اکثر آنان از نیروهای مازاد آموزش و پرورش بوده، وفقط ۴ درصد از کتابداران از فارغ التحصیلان رشته کتابداری هستند؛
۲) کتابخانه های آموزشگاهی بودجه مستقل ندارند؛
۳) بیشتر کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان کمتر از ۵۰ متر مربع زیربنا دارند؛
۴) یکنواختی موضوعات این کتابخانه ها مشهود است. بیشتر کتابها در زمینه مذهبی بوده و کمترین آنها ورزشی، هنری، و اجتماعی است ؛
۵) خط مشی و رویه ی ثابت و تدوین شده ای جهت تهیه منابع این کتابخانه ها وجود ندارد ؛
۶) اکثریت کتابخانه های آموزشگاهی شهر اصفهان در حال حاضر قادر به برطرف نمودن نیاز های اطلاعاتی دانش آموزان و دبیران نیستند؛
۷) با توجه به اینکه در عصر اطلاعات یادگیری باید از طریق شیوه های جدید و یه روز اعمال شود، تا به دانش آموران به طور موثر در آموزش و یادگیری کمک کند، سیستم آموزشی ما به گونه ای نیست که دانش آموز بیاموزد در میان توده اطلاعاتی که هر روز در حال افزایش است و از میان انبوه نوشته ها و منابع اطلاعاتی، اطلاعات مورد نظر خود را به بهترین شکل ممکن و همچنان به سرعت پیدا کند؛
۸) بدلیل وجود روش آموزش تک متنی در نظام آموزشی کشور، که معلمان را وا می دارد با متنهای واحد به متعلمان بیاموزند و رابطه آموزش گیرنده را با کتابها، منابع و به تبع با نگرش ها و آراء و اندیشه ها و ذوق ها و سلیقه های دیگر قطع کند، پیشبرد آموزش یکسویه است و طبعا نیازی به کتابخانه دیده نمی شود. و در نتیجه نقش و اهمیت کتابخانه های مدارس کمرنگ می گردد؛
۹) کتابخانه های آموزشگاهی تحت پوشش معاونت پرورشی قرار داشته ودر بدنه آموزش و پرورش نقش حاشیه ای و جنبی دارند.
▪ پیشنهادهای پژوهش
۱) خارج شدن کتابخانه های آموزشگاهی از پوشش معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش و تاسیس معاونت امور کتابخانه های آموزشگاهی در وزارت آموزش و پرورش ؛
۲) تاسیس کتابخانه مرکزی آموزشگاهی جهت سازماندهی و انجام کارهای فنی مربوط به کتابها به صورت متمرکز ؛
۳) تدوین آیین نامه ای مستقل برای کتابخانه های آموزشگاهی؛
۴) در نظر گرفتن بودجه مستقل برای کتابخانه های آموزشگاهی؛
۵) تعریف پست سازمانی کتابدار در چارت سازمانی مدرسه؛
۶) استخدام و بکارگیری دانش آموختگان رشته کتابداری در کتابخانه های آموزشگاهی؛
۷) ایجاد گرایش کتابخانه های آموزشگاهی در رشته کتابداری در دانشگاهها؛
۸) ارائه درس آشنایی با کتابخانه و کتابداری برای دانش آموزان در سطح راهنمایی، جهت آشنایی استفاده از کتابخانه و پررنگ نمودن بحث مطالعه، کتاب، کتابخانه و کتابداری در نظر دانش آموزان؛ .
۹) ارائه درس روش تحقیق کتابخانه ای برای دانش آموزان سطح راهنمایی جهت هدایت آنان به کتابخانه و ایجاد عادت به مطالعه در آنان.
▪ پیشنها داتی برای پژوهش های آینده
۱) بررسی کتابخانه های آموزشگاهی دبستانی و پیش دبستانی و ارائه الگویی مطابق با استانداردها ؛
۲) طرح پیشنهادی ایجاد کتابخانه مرکزی آموزشگاهی در هر شهر؛
۳) مجموعه سازی برای کتابخانه های دبیرستانی.

منابع و مآخذ
۱. آذرنگ، عبدالحسین.( ۱۳۷۷) " ماییم و کتاب و بس " . کتاب و جامعه، تهران سروش.
۲ . آسایش، شهین. (۱۳۵۶)"مقایسه کتابخانه های دبیرستانی ایران (تهران) و بریتانیا". پایان نامه (کارشناسی رشد) کتابداری ، دانشگاه تهران، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
۳. اشرفی ریزی، حسن(۱۳۸۴)." جایگاه کتابخانه های آموزشگاهی در عصر اطلاعات" فصلنامه کتاب،
۴ . ایران. وزارت آموزش و پرورش. ستاد اجرایی تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش(۱۳۶۷.)" طرح کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش". تهران : وزارت آموزش و پرورش.
۵. بهمن آبادی، علیرضا.) (۱۳۷۱. " جایگاه کتابخانه های آموزشگاهی در نظام جدید آموزش و پرورش"، فصلنامه کتاب.
۶ . حج فروش ، احمد (۱۳۸۴)" توسعه نوآوریهای آموزشی، رسالت آموزش و پرورش". ماهنامه پژوهش. تهران : وزارت آموزش و پرورش. سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی.
۷ .حری، عباس. (۱۳۷۱) . آیین گزارش نویسی. تهران: دبیرخانه هیات امنای کتابخانه های عمومی کشور.
۸ . خسروی ، فریبرز.(۱۳۷۰ )”. بررسی وضعیت کتابخانه های دبیرستانی سراسر کشور و ارائه راه حل برای پویایی آنها”. پایان نامه (کارشناسی ارشد) کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تربیت مدرس.
۹. (۱۳۷۱) " اهداف کتابخانه های آموزشگاهی". رشد معلم.
۱۰. (۱۳۷۳)..کتابخانه های آموزشگاهی ایران: بررسی کتابخانه های مدارس و وضعیت نگرش دانش آموزان به کتاب، تهران: موسسه فرهنگی صالحین.
۱۱. (۱۳۷۸ ). " سوادآموزی اطلاعاتی در مدارس" فصلنامه کتاب .
۱۲. ۱۳۸۱))" مقدمه ای بر آسیب شناسی مطالعه در کشورهای جنوب" فصلنامه کتاب.
۱۳ . سازمان آموزش وپرورش استان اصفهان، معاونت پژوهش و برنامه ریزی و منابع انسانی(۱۳۸۴)، گروه طرح و برنامه، خلاصه ای از آمار آموزشگاه، کلاس، دانش آموز، کارکنان در دوره های تحصیلی ۸۴-۸۵ اصفهان.
۱۴. سرمد، ز ، بازرگان، ع، حجازی. (۱۳۷۶) روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران : سپهر،.ص ۱۷۱
۱۵ . سیف، علی اکبر. ( .(۱۳۷۵ روشهای اندازه گیری و ارزشیابی آموزشی.، تهران : دوران.
۱۶. سینایی، علی. (۱۳۷۹). مجموعه سازی در کتابخانه ها، جلد اول : انتخاب مواد کتابخانه ای.تهران: سمت.
۱۷ . صدیق بهزادی، ماندانا).. (۱۳۷۹ چکیده نامه پایان نامه های کتابداری و اطلاع رسانی،تهران : کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران؛ مرکز اطلاع رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی.
۱۸. علومی، طاهره “.(۱۳۵۸ ). بررسی کتابخانه های دبیرستانی تهران و ارائه پیشنهادهایی برای گسترش و توسعه آنها. “ پایان نامه ( کارشناسی ارشد) کتابداری و اطلاع رسانی، دانشگاه تهران، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، ____________ .۱۹ (۳۷۷۱). اداره کتابخانه. .تهران : سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت.(
۱۹. کومار کریشان، (۱۳۷۳). سازمان کتابخانه. ترجمه مریم امین سعادت، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
۲۰. مجیدی، موسی.( ۱۳۸۲) راهنمایی برای ایجاد و گسترش کتابخانه های آموزشگاهی، تهران : سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، انتشارات مدرسه. نقل از فرهنگنامه کودکان و نوجوانان، ۱۳۷۱، ج ۱، ۱۷۹-۱۸۱
۲۱. مرتضوی، ناهید. (۱۳۷۹)" اهمیت و نقش کتابخانه های آموزشگاهی در آموزش" فصلنامه کتاب.
۲۲. واسمن، آن. م. (۱۳۸۴) . گام های نو در ارائه خدمات کتابداران مدرسه ها نوشته ترجمه دکتر مهردخت وزیر پور کشمیری و شایسته خزائلی ، تهران : دبیزش.
منابع اینترنتی :
۲۳. http://database.irandoc.ac.ir/
۲۴. http://www.isfahaneducation.com
۲۵. http://www.isfschools.net/sch/index.asp
۲۶. .http://www.isfedu.org
۲۷. http://www.cbc.ir/fa/news/
۲۸. http://www.isfahan.us

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران