بودجه و بودجه ریزی در کتابخانه های تخصصی همراه با روشهای نوین بودجه بندی

بودجه مهمترین عامل برنامه ریزی برای مدیریت هر سازمان ازجمله کتابخانه های تخصصی به شمار می آید. بودجه به عنوان شرح صورت وضعیت و پیش بینی درآمدها و هزینه ها برای یک دوره، مدیر را در کنترل و سلامت مالی کتابخانه کمک می کند. بودجه واعتبارات کتابخانه باید در مرحله اجرایی به طورصحیح قابلیت انعطاف داشته باشد. به صورتی که نیازهای کاملا فوری و ضروری را بتوان موقتا" یا دایما" جانشین یک یا دو فقره از مخارج دیگر کرد. در این مقاله ابتدابه تعریف بودجه، اهداف بودجه، انواع روشهای آماده سازی بودجه و مشکلات بودجه در کتابخانه تخصصی پرداخته شده و در انتها به راهکارهای کمی و کیفی در این زمینه توجه گردیده است.
● مقدمه
برآوردبودجه دراداره کتابخانه نه تنهاازاساسی ترین امورمدیریت است بلکه اصولی ترین وسیله نظارت بر خدمات کتابخانه نیزمحسوب می شود . رفع نیازها و دستیابی به هدفهادرچهارچوب بودجه امکان پذیراست. ودرحقیقت پایه واساس سازمان کتابخانه به نیروی مالی آن بستگی دارد . افزایش تصاعدی حجم انتشارات درجهان امروز یابه اصطلاح انفجاراطلاعات باعث افزایش درخواست دانشمندان ومتخصصان برای آگاهی سریع وبه موقع از این اطلاعات شده ولزوم ارایه خدمات اطلاعاتی ، اطلاعات ملی ، منطقه ای وبین المللی رااجتناب ناپذیرساخته است،درمجموع همه این عوامل موکدلزوم بودجه کافی وتنظیم دقیق آن است،اهمیت این موضوع به اندازای است که دربعضی ازکتابخانه های بزرگ تقریبا"نیمی ازسال به مطالعه و تنظیم بودجه ونیمه دیگر سال به هزینه نمودن کامل بودجه اختصاص می یابد.(علومی،۱۳۷۶،ص۴۹)
ازاواسط دهه ء۱۹۸۰ لازم بود که کتابداران و مدیران اطلاع رسانی بامسایل مالی آگاه شوند . اگرچه همیشه مواردی وجود دارد که در این زمینه انتقادات مهمی ازفعالیتهای مالی خودشان داشته باشد . هیگل[۳]می گوید : حسابرسی کردن یک کارسخت ومهمی نیست اما منظور از آن تصمیم گیری توسط افراد تعلیم دیده برای مورد استفاده صحیح قراردادن منابع با روشهای رایج ارزیابی
پولی است .۱۶ سال پیش رابرت[۴]این مورد را امکان پذیر کرد که فعالیتهای برآورد هزینه کتابخانه ها و واحدها بااطلاع تکنیکهای موجود برای حمایت از مدیریت اقتصادی کتابخانه و خدمات اطلاع رسانی یکی ازضعیف ترین بخشهای موجود در مجموع مدیریتی کتابخانه است. آگاهیهای رو به رشد درباره اهمیت مدیریت مالی باعث ایجاد فشارهای بیرونی و تاثیرگذار برروی متخصصین اطلاع رسانی ازاوایل دهه۱۹۸۰شد. همه کتابخانه ها از محدودیت وکمبود منابع مالی رنج برده اند که هنوز هم این کمبود منابع پولی و مالی وجود دارد. این مسایل براین نکته تاکید دارد که افراد متخصص اطلاع رسانی که دارای درک کاملی از مدیریت مالی هستند استخدام شود . مدیران ماهر به اهمیت فراوان و قرار گرفتن یا داشتن چنین توصیفی برای تکنیکهای کاربردی آگاهند .این تکنیکها شامل موارد زیر است : کنترل هزینه ،استفاده ازمنابع به بهترین نحو، توجیه منابع اضافی ،توجیه فراهم آوری منابع آوری ،درآمد زایی (mckay.۲۰۰۳ p.۲-۳)
باتوجه به آنچه که گفته شد کتابخانه های تخصصی باید از بودجه کافی ،مستقل و مناسب با هدفها و وظایف مدون و محسوب خود برخوردار باشند تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده را به راحتی برآورده سازند. (تعاونی،۱۳۷۰،ص۴۷).
کتابداران باید مدیریت مالی و همچنین مهارتهای اجرا کردن بودجه در کتابخانه های تخصصی را آموزش ببینند(cropley .۱۹۹۱)
در این بررسی کوتاه به طور کامل و عمیق نشان دادن واقعیتهای موجود در مدیریت مالی امکان پذیر نخواهد بود با وجود این امیدواریم این راهنماییها دیدگاه کمی از زمینه موضوعی درزمینه بودجه در کتابخانه های تخصصی را ارایه نماید.
● تعریف واژه بودجه و بودجه بندی(به معنی عام)
واژه بودجه درفارسی اززبان فرانسه اقتباس شده ودرفرانسه نیز ازانگلیسی اقتباس شده است وعلت این امرآن است که رویه تنظیم بودجه وبه تصویب رساندن آن درپارلمان ابتدا ازکشور انگلستان شروع شده است .
واژه بوژت (Bouget) یک واژه فرانسه قدیم است و به کیف چرمی اطلاق میشده است که وجوه نقد ر ا د ر آن نگهداری می کردند،
در انگلستان کیف چرمی ای که محتوی صورت مخارج مورد نیاز پادشاه بود توسط خزانه دار وی ، که بعدا وزیر دارایی نامیده شد ، برای تصویب وجوه مورد نیاز پادشاه به پارلمان عرضه می شد. آن کیف (باجت) نامیده می شد و بتدریج اطلاق اصطلاح بودجه از کیف به محتویات آن تغییر یافت . به عبارت دیگر ، صورتحسابهای مزبور بتدریج در یک صورتحساب واحد گنجانده و تحت عنوان (باجت) در انگلیس و (بودجه) در فرانسه به کار رفت و در سایر زبانها نیز مورد استفاده قرار گرفت . (lynch.p.۳۶)
قبل از انقلاب مشروطه چنین واژه ای در زبان فارسی به کار نمی رفته است و پس از آن چون قانون اساسی ایران بیشتر از قوانین اساسی بلژیک و فرانسه ترجمه و اقتباس شده، این واژه نیزهمراه قوانین مالی فرانسه ترجمه و وارد قانون محاسبات عمومی ایران و زبان فارسی گشته است(میرزایی اهرنجانی،ص.۲). بودجه تعاریفی مختلف دارد که به چند نمونه اشاره می کنیم.
فرهنگ لغت آکسفورد بودجه را چنین تعریف می کند ، مقدار پولی که یک شخص یا سازمان در یک دوره زمانی خاص در قالب یک طرح مصرف می کند. یک حالت درآمد احتمالی و هزینه ها برای سال مورد نظر با پیشنهادهای مالی ارایه شده که سالانه توسط رییس امور مالی و برنامه ریزی از طرف وزارتخانه برای ارایه به مجلس تهیه می شود که بعضی اوقات برای سرمایه های (۰xford.۲۰۰۳)اوقات برای سرمایه های ملی و تعریف شده برای سازمانها ی رسمی نوشته می شود
بودجه یک طرح مرتب و هماهنگ از برنامه ریزی مالی و مدیریت است و ابزار اصلی برنامه ریزی ، انگیزش وکنترل کسب وکار (woelfel.۱۹۸۷.p.۳۰) می باشد.
حالت تخصیص هزینه ها ویادرآمدهاتحت یک سرفصل مشخص برای دوره انتخاب شده دربسیاری ازسازمانهااین بودجه تاپایان زمان اعتبار غیر قابل انتقال هستند.
بودجه ریزی بیان سیاستها و برنامه های دولت و ابزاری برای بررسی سالانه اهداف برنامه ها و اثر بخشی ابزارهای به کار گرفته شده برای نیل به آن اهداف است . و سرانجام بودجه ریزی : هنر قطع هزینه های اضافی از بدنه دستگاهها بدون کمترین سر و صدا (ابراهیمی نژاد،۱۳۸۰،ص.۱۴).
بودجه یک برنامه مالی برای یک دوره محدود زمانی است که بوسیله آن ، درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و نیز هزینه های برنامه ها و عملیات برای رسیدن به اهداف خاص و معین پیش بینی می شود(موسی خانی،۱۳۸۲،ص۱۳).
بودجه برنامه عملیات مالی دولت یا سازمانهای دولتی وغیرانتفاعی برای یک مدت معین مثلا"یکسال مالی است.دربودجه هزینه برنامه ها ،طرح ها،پروژه هاوفعالیتها وهمچنین درآمدهاوسلیرمنابع مالی لازم برای تامین هزینه های موردبحث پیش بینی می شود.(سعیدی،۱۳۸۰،ص۲)
● تعریف واژه بودجه و بودجه بندی: (به معنی خاص)
بودجه عبارتست از شرح صورت وضعیت و پیش بینی درآمدها و هزینه ها برای یک دوره درآینده یک کتابخانه تخصصی و یک (seer :۲۰۰۰) ابزارمدیریتی است که مدیر را درکنترل و سلامت مالی کتابخانه کمک می کند
استفل[۵]بودجه در کتابخانه تخصصی را این چنین تعریف می کند: بودجه بندی (مشخص کردن، تخصیص دادن ،افزایش دادن و مدیریت صندوق مالی کتابخانه)است که یکی از دو عامل مهم و ضروری در مدیریت و داشتن خلاقیت در مدیریت می باشد.
تالبوت [۶]بودجه را به عنوان یک موقعیت پولی برای سازمانها یی که دارای نگرانی هایی درباره اولویتهای کتابخانه داردتعریف می کند. (mckay۲۰۰۳p.۵-۷)
● اهداف بودجه:‌
بودجه همانطور که سایر سازمانها ازجمله سازمان مادر یک کتابخانه تخصصی را تحت تاثیر قرارمی دهد. خودکتابخانه را نیز تحت تاثیر قرارمی دهد. سه هدف عمده بودجه عبارتند از:
۱) برنامه ریزی[۷]
۲) همکاری ومشارکت[۸]
۳) نظارت وکنترل[۹]
این سه کارکرد بیان می دارد که بودجه و فرآیند مدیریت مالی انعطاف پذیر است اما از طریق یک دوره مالی جوابگو می باشد.
بودجه معمول ترین بعد(مخرج)یک سازمان است و در چرخه هر سازمان ثابت می باشد. حال به دنبال موارد سه گانه ای که مربوط به اهداف بودجه می باشد می پردازیم.
۱) برنامه ریزی : اولین مرحله در فرآیند مالی و بودجه بندی ،برنامه ریزی است .محصول نهایی فرآیند برنامه ریزی ایجاد برنامه استراتژیک است
تهیه برنامه به امتحان و بررسی همه جانبه در واحدهای اطلاع رسانی که در سازمان مذکور تاثیرگذار هستند نیاز دارد. آنچه در فرآیند برنامه ریزی باید مدنظر قرار گیرد:
۱) مشخص ساختن وتوافق برروی اهداف عینی واصلی سازمان
۲) ذکر دستورالعمل ما و اولویتها
۳) تهیه یک چارچوب برای سیاستگذاری و تصمیم گیری
۴) کمک به تخصص مناسب
۵) تعیین کردن مسایل بحرانی و محدودیتها .
و آنچه که به عنوان موارد اساسی واصلی در بودجه بندی باید رعایت شود عبارت است از: اینکه بودجه باید برای پوشش دوره معین و تعریف شده ارایه شود .برای مدت زمان معین ،ازپیش تعیین و تصویب شود. اهداف کیفی و کمی و مالی در فرآیند بودجه بندی منظور گردد، فرآیند بودجه را تعریف کند تا با تطبیق آن مطمئن شوند سازمان می تواند به اهداف خود برسد.
بعدبرنامه ریزی بودجه کتابخانه ازطریق مدیریت از سطوح بالاو پایین روی پرسنل کتابخانه تاثیرمی گذارد.از بالا مدیر کتابخانه بااهداف سازمانی که ارتباط برقرارمی کند،انتظارداردکه سطوح پایین تربرآن اساس رویه های خودراتنظیم کنند.
ازپایین همه پرسنل کتابخانه تخصصی به صورت نظری در توسعه بودجه مشارکت می کنند به ویژه زمانی که ازبودجه خطی استفاده می شود. .(mckay.۲۰۰۳.p.۷)
۲) همکاری ومشارکت : بودجه به عنوان یک نقطه اتکا ، برای همکاری بین برنامه های کتابخانه تخصصی وپرسنل کتابخانه تخصصی عمل می کند . بودجه وسیله ای برای اشتراک اطلاعاتی که درارتباط بابرنامه ، توسعه وکاربرد می باشد را ارایه می دهد.
۳) نظارت و کنترل: درهمه سطوح مدیریت بودجه ،عنصرکنترل ونظارت کارایی موثری را ارائه می دهد خواه به صورت روزانه باشد و خواه طولانی مدت. کنترل ونظارت اصطلاحاتی هستندکه اغلب بصورت تعاملی به کاربرده می شوند.اگر بودجه کتابخانه های تخصصی موازی اهداف سازمان باشد بنابراین اجرای استانداردهای بودجه که به وسیله خدمات کتابخانه اندازه گیری می شودبه عنوان عنصر منطقی کنترل و نظارت بیان می شود. (Dossett.۲۰۰۴)
دیمان اهداف بودجه را به گونه ای دیگر بیان می کند:
۱) پیش بینی خدمات آینده کتابخانه ،هزینه های خدمات و هزینه های دیگر که هدفهای مطلوب را بهبود ببخشد.
۲) پیش بینی شرایط مالی آینده کتابخانه و نیاز آینده برای سرمایه.
۳) تلاشهای هم عرض بخشهای مختلف کتابخانه برای حرکت به سمت معمولی ترین هدفها.
۴) سرعت دادن به بازده عملکرد بخشهای مختلف کتابخانه
۵) داشتن کنترل موثر برروی بودجه مالی کتابخانه
۶) کنترل مرکزی بر روی کتابخانه از طریق گزارش های مالی(Dhiman.۲۰۰۵.p.۱۲۹)
● انواع روشهای بودجه بندی:
دراصطلاح علمی بودجه ممکن است به شیوه های گوناگون به وسیله نوع وروشهای آماده سازی شرح داده شود.
۱) بودجه بندی براساس نوع هزینه یامصرف:
هزینه های جاری که بیانگر بودجه روزمره می باشد که برای هزینه های عمومی استفاده می شود. هزینه های جاری دارای جنبه جاری ، عادی وتکراری می باشند ودرمقابل دریافت کالا وخدماتی انجام می شوند که برای اجرای عملیات و وظایف جاری کتابخانه های تخصصی ضروری هستند.
که این هزینه ها شامل الف :هزینه های پرسنلی ب:هزینه های اداری می باشد.
الف) هزینه های پرسنلی
هزینه هایی هستندکه درانجام خدمت ویابه واسطه آن ،بطورمستقیم یاغیرمستقیم تحت عناوین مختلف حقوق ،دستمزد ،مزایا، پاداش ،اضافه کاروامثال آنها به پرسنل پرداخت می شوند
ب) هزینه های اداری:
هزینه های اداری عمدتا "در مقابل دریافت خدمات وکالای مصرف شدنی از اشخاص خارج از سازمان پرداخت می شود.
نوع دوم هزینه ها هزینه های سرمایه ای[۱۰] می باشد. که بیانگراعتباربرای موارد اصلی است ومخارجی هستندکه موجب ایجاد یا افزایش اموال و داراییهای ثابت می شود (مانند خرید یا احداث ساختمان، خریدزمین، خریدکالای مصرف نشدنی و...)
۲) بودجه بندی براساس داده های مدیریتی:
این نوع تقسیم بندی ،این گونه است که ممکن است مستقیم یا با نظارت اعمال شوند. بودجه مستقیم توسط مدیراطلاع رسانی تیم مدیریت اعمال خواهد شد.
بودجه مشارکتی نیازمند این مسئله است که واحدهای اطلاع رسانی برای تنظیم آن مشارکت می کنند.
۳) بودجه بندی براساس روش آماده سازی:
در درجه بندی این روشها از روش خطی به بودجه بندی بر مبنای صفر[۱۱][۱۱]روشهای متنوعیهست که در آن بودجه می تواند تهیه و نمایش داده شود. (mckay.۲۰۰۳.p۲۱)
● انواع روشهای آماده سازی بودجه:[۱۲]
اگر چه انواع زیادی ازانواع بودجه وجود دارد ولی بیشتر کتابخانه های تخصصی یک نوع ازانواع بودجه رابه کار می برند. این انواع عبارتند از : الف-بودجه بندی متمرکز ب-بودجه بندی خطی ج-بودجه بندی فرمولی د-بودجه بندی برنامه ای ه- بودجه بندی عملیاتی و-نظام طرح ریزی،برنامه ریزی،بودجه بندی ز-بودجه بندی برمبنای صفر .
الف) بودجه بندی متمرکز[۱۳]:
در این نوع بودجه بندی ، بودجه به وسیله سطوح بالای مدیریت به صورت یکجا برای منابع کتابخانه در نظر گرفته می شود . از زمانی که این بودجه نتوانست اهداف سازمان را برآورده کندمدیران کتابخانه بیشتر از نوع دیگر بودجه استفاده می کنند. اگر چه بودجه بندی متمرکز می تواند دارای انعطاف پذیری سطح بالا و کنترل برروی کتابخانه باشد ولی مدیران کتابخانه کمتر ازآن استفاده می کنند. بودجه بندی متمرکز به این منوال می باشد که به طوریکجا برای کتابخانه تخصیص داده می شود ومدیر کتابخانه آنرابه سطوح پایین تربین برنامه ها وخدمات تخصیص میدهد.
ب) بودجه بندی خطی:[۱۴]
معمولی ترین بودجه ای که درکتابخانه هااستفاده می شود بودجه خطی می باشدوبه خاطرآسان بودن این نوع بودجه،دپارتمان آن رابه عنوان بخشی ازکار، آن راتعریف کرده وبه گروه اجرایی می سپاردلذابودجه به ساده ترین نحو برای مبالغ خاص تهیه شده وبه خریدهای عمومی می رسد. بودجه خطی باید حاوی مطالب و دستورالعملهایی برای همه جنبه های مصرف مستقیم با یکدیگروتامین سایرفاکتورهاباشد.بودجه بندی خطی ساده ترین روش برای جمع آوری داده ها است که بطورکامل برمبنای مصارف سالهای قبل می باشد.
ج) بودجه بندی فرمولی[۱۵]:
بودجه بندی فرمولی نوعی سیستم بودجه ای است که دراوایل سال۱۹۹۰ به
بوجودآمدوبیشتردرکشورآمریکارایج است.
تخصیص بودجه دراینجا براساس فرمول محاسبه می گرددوبرای تعیین نمودن اینکه آیاتمامی اعتبارتخصیص یافته یادرصدی ازآن برای واحدهای موردنظرجذب شده است یانه که فرمول مورداستفاده قرار می گیرد،ولی ایرادی که به این بودجه بندی واردمی دانندفقدان شناسایی اهداف سازمان مادر می باشد.
د) بودجه بندی برنامه ای:[۱۶]
بودجه بندی برنامه ای مرحله بالاترازروش ساده بودجه بندی خطی است . در این نوع از بودجه بندی ، بیشتر روی خدمات کتابخانه که برای ارباب رجوع تهیه می شودتمرکز می کند،به عنوان مثال خدمات مرجع یاخدمات امانت این نوع بودجه بندی راجایگزین بودجه بندی خطی به حساب نمی آورند بلکه آن رامکملی برای بودجه بندی خطی می دانند . بودجه بندی برنامه ای بیشتر با اهداف سازمان مرتبط است .دربودجه بندی برنامه ای نیز مانندبودجه بندی خطی ازطبقه بندی اعتبارات برحسب فصول ومواردهزینه استفاده می شود با این تفاوت که دربودجه خطی کل اعتبارات درموارداین فصول ومواد هزینه پیش بینی می شوددرصورتی که دربودجه برنامه ای اعتبارات هریک ازبرنامه ها وفعالیتهاوخدمات کتابخانه تخصصی درقالب فصول ومواردهزینه پیش بینی می گردد(به عنوان مثال خدمات مرجع امانت کتابخانه ای ،فضای عمومی،اداره کتابخانه وبرنامه ریزی رفاهی)
ه) بودجه عملیاتی [۱۷]
بودجه عملیاتی دربعضی ازکاراکترها با بودجه بندی برنامه ای اشتراک دارد اما بودجه عملیاتی از ابتدا برروی آنچه که پرسنل انجام می دهند و یا آنچه که آنها برای کامل کردن خدمات کتابخانه انجام می دهندمتمرکز می شود،دراین نوع بودجه بندی وظایف نسبت به برنامه ها پررنگ تر می باشد.
بودجه بندی عملیاتی به جای توجه به کالاها و خدماتی که خریداری می شود و یابه عبارتی به جای توجه به وسایل اجرای فعالیتها خودفعالیت و مخارج کارهایی که باید انجام شود را مورد توجه قرار می دهد.
بودجه عملیاتی حدود فعالیت و عملیات طبقات پایین سلسله مراتب را بررسی می کند درحالی که بودجه برنامه ای بیشتربه طبقات بالا می پردازد. بودجه عملیاتی در کتابخانه های تخصصی بیشتر در بخش فنی مانند(فهرست نویسی و فرآیند مواد) در بخش برنامه ریزی(انتخاب کارمند، مصاحبه، اتوماتیک کردن کتابخانه)و در بخش ارباب رجوع (مانندمیزامانت، ارتباطات تلفن)کارکرد دارد. بطورکلی بودجه عملیاتی بیشتربر روی کمیت تکیه می کند تا کیفیت فعالیتهای انجام شده.
و) نظام برنامه ریزی ،برنامه نویسی و بودجه[۱۸]
روش "پی.پی.بی.اس" یکی از گسترده ترین روشهای اجرایی بودجه بندی برنامه ای به شمار می آید ویک کارکرد بسیار باارزش دارد."پی. پی. بی .اس" یکی از کاملترین روشهای بودجه بندی است و وقتی این سیستم به طور کامل اجرا شود به مدیران اطلاعاتی امکان می دهد تا بهترین اقدام در تخصیص منابع برای گسترش در سطح سازمانها به نسبت واحدهای اطلاع رسانی صورت گیرد.
برای آماده سازی"پی.پی.بی.اس"این موارد بایدانجام شود:
۱) مشخص کردن اهداف سازمان، گزینش مواردمشخص ازبین موضوعات مختلفی که با اهداف سازمان مرتبط است ،دراین بررسی باید گذشته هانیزموردبررسی قرار گیرد.
۲) جمع آوری اطلاعات باید در راستای مشخص کردن موضوع مناسب باشد.
۳) گزینش بهترین ها به معنی انتخاب بهترین موضوعات است.
۴) مشخص کرد نتیجه بودجه ها و برنامه های سازمانی.
"پی.پی.بی.اس" تمامی جوانب برنامه های استراتژیک واحد اطلاع رسانی را شامل می شود و ضروری است که اهداف سازمان تا آن جایی که امکان دارد بر پایه سطوح مختلف اطلاع رسانی پی ریزی شود. بودجه نمایی ارائه شده روش های مختلفی دارد که قادر خواهد بود خدمات ویژه ای را برای واحد اطلاع رسانی نشان دهد . این امکانات به مدیران امکان می دهد تا چگونه به اهداف واحدهای اطلاع رسانی نائل شوند.
نظامی که شامل مبنای تصمیم گیری مناسب و معقول در مرحله سیاست سازی و اعلام خط مشی طراحی برنامه های اجرایی و تخصیص منابع محدود میان نیازهای نامحدود بوده و برقراری ارتباط مداوم بین این عوامل را فراهم می سازد. به این ترتیب هریک از اجزاء نظام از لحاظ نیل به هدفهای تعیین شده در ارتباط با جزء دیگر نقش دارد.(فرج وند،۱۳۸۱ ،ص۲۰۹)
ز) بودجه بندی برمبنای صفر:
بودجه بندی بر مبنای صفرنوع پیشرفته سیستم "پی.پی.بی.اس"است که تمام عوامل اجرایی(برنامه ها،فعالیتها)و درحین عملکرداطلاع رسانی برای بودجه یکسال برمبنای صفردوباره بازنویسی می شوندوبرطبق این سیستم بودجه به سادگی برمبنای رضایت بودجه های سال قبل پایه ریزی می شود . در این سیستم تمام قیمتهای یک سازمان با بودجه صفر شروع به کار می کنند و بایست نسبت به آن اصل کسب رضایت کنند. (mckay.۲۰۰۳.p۲۱)
بودجه بندی برمبنای صفر توجیه مجدد هر فعالیت ازمبنای صفر است وبرای هر فعالیت یابرنامه باید توجیهی وجود داشته باشد که آیا لازم است یا نه؟ با چنین بودجه ای برای هر ریالی که مصرف می شود باید توجیه منطقی وجود داشته باشد.درظاهر بودجه بندی بر مبنای صفر باعث می شود که بتوان اولویتهای بودجه رابه شیوه ای بهتر تعیین کرد و کارآیی سازمان را بالا برد،ولی واقعیت این است که چنین کاری باعث می شود تا مقدار بیشتری کارهای دفتری انجام شود واحتمالا روحیه افرادومدیرانی که بایداقلام هزینه- های پیشنهادی دلایل موجه ای ارائه نمایند،تضعیف گردد. (فرج وند،۱۳۸۱،ص۲۰۹)
ازدهه ۱۹۷۵به بعد به دلایل اینکه هزینه کاربرد آن ها از سوددهی شان بیشتر بود، استفاده از آنها در کتابخانه ها و فیلدهای اطلاعاتی منسوخ شده است.
● فرآیند بودجه بندی(ارائه،تصویب،مصارف بودجه، کنترل بودجه):
فرآیندهای بودجه واحدهای اطلاع رسانی عمدتا"به نوع سازمان مادر وابسته اند. کتابخانه های تخصصی بودجه مشخص و مستقلی نداشته باشد ومستقیما"ازسوی حسابهای دیگرسازمان تامین شوند. آماده سازی بودجه اطلاع رسانی به شیوه های مورداستفاده درسازمان موردنظروابسته است وبسیاری ازبودجه ها ممکن است تلفیقی ازانواع بودجه هایی باشد که قبلا"ذکرشده است .
برای انجام فرآیند بودجه بندی رئوس بودجه باید مشخص شود که این رئوس شامل موارد زیر می باشد.
هزینه های دستمزد،کتاب ها،رساله ها ،نشریات،روزنامه هاوپیا یند ها ،امانات بین کتابخانه ای ،هزینه های ارتباطی ،حمل ونقل،آموزش،کنفرانس ها،هزینه های اداری،هزینه های کمکی مثل اجاره،استهلاک ساختمان های رهن گرفته شده، نظافت ، سیستم گرمایشی ،روشنایی،هزینه های غیر مترقبه بدون در نظر گرفتن مکانیزمی که برای آماده سازی بودجه به کار گرفته می شود ،مدیربخش اطلاع رسانی همراه بایدمیزان واقعی پول رابرای تعیین بودجه در نظر بگیرد.
آخرین مرحله ازهر فرآیند بودجه ای درخواست بودجه برای تامین منابع برای مدیریت کتابداران است .پس بنابراین ضروری است که واحد اطلاع رسانی همیشه وقتی که بودجه را آماده می کند یک دیدی نسبت به سازمان داشته باشد.
درحین فرآیندبرنامه ریزی واحداطلاع رسانی بایدمطمئن شودکه اوازمواردزیرآگاهی دارد.اهداف سازمان، موضوعاتی که سازمان خودش رادرگیرآن می داند،چگونه بودجه کتابخانه بادخل وخرج سازمان مقایسه می شود.
البته درتنظیم بودجه مناسب بایدمواردزیررافراهم نمود:
۱) پیشینه اطلاعاتی مناسب ومرتبط باواحداطلاع رسانی.
۲) بحث مختصری پیرامون برنامه های مرتبط بادوره های کاری.
۳) بررسی بودجه بااطلاعات زمانی مناسب.
۴) جزئیات هزینه ها (mckay.۲۰۰۳.p.۲۶)
ارائه رسمی بودجه کلیدموفقیت مدیروروشهایی است که به سازمان مربوط است وممکن است ازسال مالی نسبت به سال مالی دیگر درهمان سازمان تغییر کند. با پایان یافتن تنظیم بودجه ،مدیران کتابخانه های تخصصی آن رابرای منابع موردنظرمصرف می کنند،مصرف پول ازقوانین خاصی پیروی می کندوبستگی به سازمان داردوراهکارهایی که با مشارکت سازمان است برنامه ریزی می شود این راهکارهابایداطمینان دهدکه مواردمصرف دارای ارزش مشخص بوده باشدوبرآوردکننده اهداف سازمان باشندوتنهابه کالاهایی پول پرداخت شودکه خریداری شده وتحویل داده شده است وبرای پایان سال مالی مدیران اجرایی باید در غالب یک مدل صحیح عمل کنند (mckay.۲۰۰۳.p.۸-۹)● نارسایی های بودجه بندی :
۱) بودجه ،بیانگرراهبردهای سازمان نیست وعموما"به ارقام مالی برای یک دوره ی ۱۲ ماهه متکی است.
۲) عوامل اساسی ارزش زایی سازمان ، مانندسرمایه های فکری ونیروهای کارآمد سازمان ، فرآیندهای سازمانی وعملیاتی وبه طور کلی دارایی های نامشهود ونقش آنها دردرآمدزایی شرکت مورد توجه قرارنمی گیرد .گفتنی
است این گونه عوامل امروزه دربسیاری ازشرکت ها۵۰تا۹۰درصدارزش بازار شرکت ها راتشکیل می دهند.
۳) وظیفه ی عمده ی بودجه بندی متنی عبارت است ازتعیین سقف وحدمعینی برای رشدوکیفیت وحداقلی برای هزینه ها،به عبارت دیگر بودجه ابزارکنترل اهداف وبرنامه های عملیاتی ومالی ازپیش تعیین شده است وبه لحاظ
مغایر با شرایط متحول وپررقابت کنونی است.
۴) درشرایط وکشورهایی که نرخ تورم بالا است ،ارقام بودجه به سرعت معنا واعتبار خودرا به عنوان ابزار سنجشازدست می دهد.تغییرات سریع دربرنامه ها وفعالیت ها نیز تاثیرمشابهی برکارآمدی بودجه می گذارد.
۵) بودجه های عملیاتی عمدتا"برپایه ی ارقام دوره ای گذشته وبا افزودن درصدی برای دوره ی آتی تهیه می شود. ارزیابی و کنترل نیز عملا"براساس ارقام ازپیش تعیین شده ( بدون توجه به امکانات خلاقیت و پویایی وپتانسیل
کارهای قابل انجام )صورت می پذیرد.
۶) درتهیه بودجه عموما"گرایش به بازی باارقام وبودجه سازی است به ترتیبی که نتایج فعالیت ها وسطح عملکرد مورد انتظارپایین تر ازحد قابل دستیابی برآورد گردد ومنابع موردنیاز بیش از حد معقول برآوردشود،لذا دربسیاری موارد پاداش های بی رویه براساس مقایسه نتایج واقعی وبودجه ی کاذب پرداخت می گردد.(فخاریان،۱۳۸۴،ص۲)
مشکلات بودجه: مشکلات بودجه ازاواسط تااواخردهه ۱۹۹۰وقتی ازخریداری اطلاعات به سمت دسترسی اطلاعات حرکت کردیم ،پیچیده تر شد.
امروزه دراین بازاردشوار،مدیران اطلاعات بامشکلاتی ازجمله:کمبودافرادماهری که درمحاسبات مالی قادر به تجزیه وتحلیل باشند.کمبودمنافع تاریخی محاسبه امورمالی واداری درکتابخانه هاواین روش اداره کتابخانه هااغلب به شکل ذهنی بوده تاعینی مواجه بوده اند،دراین مواقع نیازاین است که هزینه هاکنترل شوندوصحت آن بررسی شودوبدترآنکه این محاسبات نیازبه محاسبه مجددداشته باشد،درنتیجه تحلیل محاسبه هزینه هاامری ضروری درمدیریت مالی برای مدیران اطلاعات شد . دانستن هزینه های واقعی کتابخانه مارا مطمئن می کنندکه مدیراطلاعات قادربه فراهم کردن تجهیزات مورد نیاز است.
هرکتابخانه،صرف نظرازاندازه آن بادو مشکل مالی روبروست. نخستین مشکل: ایجادتسهیلات وخدمات ویژه درپاسخ به تقاضای مراجعه کنندگان است درحالی که نبایدازمحدودۀ بودجه تثبیت شده فراتربرود. این بودجه به طورکلی باحجم خدمات ارتباطی ندارد .بودجه دراین واقعیت خلاصه می شودکه میزان پول دردسترس برای یک دوره خاص صرف نظرازنیازهای خدماتی ،ثابت است. مشکل دوم: مربوط به مجموعه ها وکارکنانی است که پیوسته روبه فزونی اند چنین مجموعه های روبه رشدی به فضای بیشتری (=پول ) و وقت بیشتری برای کارمند(=پول)نیازدارند. کتابخانه های تخصصی اغلب این مشکل را دارند. افزایش کارمندان نیز از نظر پول لازم برای ابقای هرکارمند در یک سطح ثابت (صرف نظراز ارتقاء وافزایش حقوق) مشکل آفرین است. افزون برآن ،همواره گروههای خاص با نیازهای واقعی درخواست خدماتی دارند. مشکل، تعیین اولویتهای این اقلام درمقابل پشتوانه مالی محدود است .(اواتر۱،۱۳۷۷،ص۳۶۵)
ممکن است کتابخانه های تخصصی بودجه مشخص ومستقلی نداشته باشندومستقیما"ازسوی حساب های دیگرسازمان بودجه آن تامین شود، درنتیجه چنین عملی مشکلاتی برای تهیه منابع برای کتابخانه های تخصصی ممکن است ایجادشود یعنی تا حدودی دست آنها رابرای انجام فعالیتهای موردنظرشان ببندد.
مثالهای زیر نمونه ای ازمشکلاتی است که ممکن است دربودجه بوجود بیاید:
۱) تعداد و موضوعات بخشهای موردنظر. ۲-افزایش تورم. ۳-مجلات(نشریات)،خدمات کتابشناختی. ۴-تاثیر تورم ،تغییرات در قیمتها و به تبع آن در خریدهای عمده ای که صورت می گیردمی تواند تاثیرآن مثبت ومنفی را بربودجه داشته باشد. ۵-نشریات می توانند باعث ایجاد مشکلات بخصوصی شوند. ۶-خدمات اینترنتی :که دراین بستگی به میزان تقاضای مصرف کنندگان دارد که دراین هنگام وقتی بودجه ثابت می شود چطور می توان این تقاضا را سازماندهی کرد، چگونه هزینه های پرینت و دانلو د را تخمین می زنیم .این روند ها تاکید زیادی به استخدام افراد متخصص اطلاع رسانی که دارای درک کاملی ازمدیریت مالی هستند دارند. مدیران ماهر به اهمیت فراوان ،قرار گرفتن یا داشتن چنین توصیفی برای تکنیکهای کاربردی آگاهند که این تکنیکها شامل موارد زیرهستند:
کنترل هزینه ،استفاده از منابع به بهترین نحو، توجیه منابع اضافی، توجیه فراهم آوری منابع موجود ،کسب درآمد (درآمد زایی). mckay.۲۰۰۳.p.۲)
● خدمات اطلاع رسانی کتابخانه های تخصصی
ازقبیل تهیه نمایه نامه،چکیده نامه، خدمات تحویل مدرک خدماتی چون تهیه فتوکپی مدارک،ترجمه،تولید یا تکثیرمدارک دیداری شنیداری،فروش انتشارات کتابخانه ونظایرآن وامکان درآمدزایی را درکتابخانه فراهم نماید وبا ورود این میزان درآمد جریان خدمت رسانی درکتابخانه ها با کیفیت وسرعت بیشتری صورت می پذیرد.(رزمجویان،۱۳۸۵،ص۵)
▪ محاسن:
- افزایش استفاده توسط سازمانهای بیگانه و خصوصی
- پایه گذاری منطقی در جهت علایق تخصصی استفاده کنندگان
- نیاری که مراکز مسؤول جوابگویی فعال شده و تولید بهتری را فراهم می آورد
- تصمیم گیری این مورد که آیا مرکز می تواند خودکفا باشد
- کاهش هزینه مستقیم برای مسؤولان
- نیازهای فراوان تر هزینه بهره وری
- نشان دادن سود و زیان این نوع خدمات به مدیریت تشکیلات استفاده کنندگان
- نیاز بازاریابی متمرکز که تعداد استفاده کنندگان را افزایش می دهد
▪ معایب:
- کاهش استفاده از خدمات برای کسانی که درمضیقه مالی هستند
- کاهش ارتباط بین متخصصان مراکز استفاده کننده
- عقب ماندگی زمانی که منتج از نیازهای خرید و تقاضاست
- مشکل پرداخت صورت حسابها که با ارائه خدمات مرتبط است
- امکان تغییر استفاده برای دیگر خدمات
- زیان توافقهای مبادله ای – کاهش پردازش اطلاعات وضعیت موجود
- افزایش هزینه دوباره کاری- پرداخت حق اشتراک توسط مرکز و تشکیلات استفاده کنندگان
راهکارهاورهنمودهای کیفی وکمی برای بودجه کتابخانه تخصصی:
آنچنان که در مقدمه متن به این مسئله اشاره شد کتابخانه تخصصی باید از بودجه کافی مستقل با هدف های و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده را به راحتی برآورده سازد.
بودجه جاری کتابخانه باید بخش مشخص و معینی از بودجه جاری سازمان مادرباشد و درآغازهرسال مالی به رئیس کتابخانه ابلاغ شود. بودجه جاری کتابخانه باید هزینه های مربوط به تهیه و جایگزینی منابع دسترسی به پایگاههای اطلاعاتی ،تدارک برنامه ها و خدمات
نوین و پیشرفته اطلاع رسانی ،هزینه های آموزشی وسفرهای داخلی وخارجی کارکنان را دربرگیرد و هزینه های نگهداری ،سرویس و تعمیرات جزیی وسایل و تجهیزات و تاسیسات در آن منظورشود.
لازم است برای هزینه های سرمایه ای کتابخانه(مانند تشکیل مجموعه پایه، ساختمان جدید، نوسازی یا نصب سیستم های کامپیوتری و جز آن)بودجه ای جدا از بودجه جاری سالانه پیش بینی و تصویب شود. در مواقعی که به علل مختلف بودجه درخواستی تقلیل یابد، لازم است بر پایه اهداف و وظایف مدون کتابخانه اولویت ها معلوم شود و مصرف بودجه براساس آن انجام گیرد. رئیس کتابخانه ضمن استفاده از نظر مشورتی کمیته کتابخانه و کارشناسان بودجه سازمان مادر مسئول تهیه و تنظیم پیشنهاد ودفاع ازبودجه است و کنترل ،نظارت واداره بودجه باید با نظر مستقیم وی انجام گیرد .مسئولیت هزینه کردن بودجه هر کتابخانه تخصصی برعهده رئیس آن کتابخانه است. رئیس کتابخانه باید با روشهای علمی و نوین بودجه بندی ،کاربرد آمار در برنامه ریزی های مالی و نحوۀ اجرای صحیح بودجه در کتابخانه آشنا باشد و درصورت لزوم از نتایج تجزیه و تحلیل علمی آمار فعالیت های کتابخانه در تهیه وتنظیم بودجه استفاده کند.
لازم است هر کتابخانه برای کنترل و نگهداری حساب های مالی خود دارای دفاتر یا واحد حسابداری باشد. نظام حسابداری کتابخانه باید با نظام حسابداری و حسابرسی سازمان مادر هماهنگ و سازگار باشد و امکان ارائه ترازهای سالانه یا مقطعی را داشته باشد. لازم است معادل حداقل ۵ درصدازکل بودجه جاری سازمان مادربه کتابخانه آن اختصاص یابد و چنانچه کتابخانه باکمبودهای شدید مواجه شد این مقدار باید تا میزان۷ درصد از کل بودجه سازمان مادر افزایش یابد.
بودجه کتابخانه باید با رئیس کتابخانه و بر مبنای وظایف و هدف های آن به امور زیر تخصیص یابد:
الف) ۷۰تا۹۰درصدبرای تهیه منابع
ب) ۱۰تا۳۰درصدبرای سایرهزینه ها
بخش عمده ای از بودجه کتابخانه باید به تهیه منابع اطلاعاتی خارجی و نشریات ادواری اختصاصی یابد (تعاونی،۱۳۷۰،ص۵۰)
وجود ارزیابی عملکرد، ساختار زیربنای کنترل مؤثر را تشکیل می دهد. مدیرانی که می دانندبرای عملکرد باید جوابگو باشند ، همواره مراقب اعمال و اقدامات خودخواهند بود .وقوف به لزوم جوابگویی در آینده تاثیرات فوری و مداوم در برخواهدداشت ، زیرا همه اقدامات وی با توجه به تاثیراتی که در ارزیابیهای متناوب آینده خواهدداشت ،بررسی خواهد شد.(سعیدی،۱۳۸۰،ص۳)
کتابخانه های تخصصی از طریق ارائه خدمات اطلاع رسانی ا ز قبیل تهیه نمایه نامه ، چکیده نامه ، خدمات تحویل مدرک، خدماتی چون تهیه فتوکپی مدارک ، ترجمه،تولی یا تکثیر مدارک دیداری شنیداری ،فروش انتشارات کتابخانه ونظایرآن وامکان درآمدزدایی رادرکتابخانه فراهم نمایدوبا ورود این میزان درآمد جریان خدمت رسانی در کتابخانه ها باکیفیت و سرعت بیشتری صورت می پذیرد.(رزمجویان،۱۳۸۵،ص۵)
● فرابودجه بندی[۱۹]
مدلی از مدیریت بنگاه است که می کوشد سازمانها را از بهبود مستمر بهره مند بکند و در شرایط اقتصادی پر رقابت و پر تحول که سرمایه های فکری مهمترین منبع استراتژیک سازمان است رشد و پایداری بنگاه را تضمین می نماید.
مبتکرین فر بودجه بندی اعتقاد دارند، کوشش برای بهبود نظام بودجه بندی بی حاصل است و بودجه بندی اساسا باید کنار گذاشته شود. آنان تهیه بودجه سالیانه و تعیین شده و سپس سنجش عملکرد و اعطای پاداش بر اساس مقایسه ی ارقام واقعی با پویایی سازمان می دانند.بر اساس فرا بودجه بندی ، مدیریت عملکرد پویا در شرایط نوین اقتصادی باید از اصول مدیریتی نوین و الگوی فرایندی جدید برخوردار باشد.
● اصول مدیریتی
▪ مشتریان: تمرکز بر افزودن به شمار مشتریان و توسعه ارتباط با آنان به جای تعیین سقف فروش به مشتریان.
▪ پاسخ گویی: ایجاد تیمهای کاری که نسبت به نتایج کار و عملکرد خویش پاسخگو باشند به جای پاسخ گویی نسبت
اهداف دیکته شده در هرم سازمانی
▪ معیار عملکرد: مقایسه با رقبا در بازار و نه معیارهای درونی.
▪ ابتکار عمل: آزادی و ابتکار عمل تیم ها به جای کنترل آنان در انجام اهداف از پیش تعیین شده.
▪ راهبری: راهبری بنگاه با هدف اساسی ایجاد ارزش در سازمان به جای استفاده از بودجه های ثابت و مقررات و دستور العملهای غیر قابل انعطاف
▪ اطلاعات: استفاده از اطلاعات به صورت مشترک به جای محدود کردن دست یابی به اطلاعات برای گروه خاص.
● اصول فرایند ها
▪ اهداف : تعیین اهداف بلند پروازانه با رویکرد بهبود مستمر به جای تعیین اهداف ثابت سالیانه
▪ پاداش ها: پرداخت پاداش بر اساس موفقیت مشترک و جمعی مبتنی بر مقایسه عملکرد به جای دست یابی به اهداف ثابت سالیانه
▪ برنامه ریزی: تبدیل برنامه ریزی به یک فرآیند مستمر و نه یک رویداد سالیانه
▪ کنترل ها : کنترل بر مبنای شاخص های کلیدی عملکرد به جای استفاده از مغایرات از اهداف و برنامه های ثابت
▪ منابع : اختصاص منابع بر حسب نیاز به جای اختصاص منابع در چارچوب بودجه سالیانه
▪ هماهنگی: هماهنگی پویا و فعال بین اجزای سازمان
مبتکرین این شیوه عقیده دارند فرا بودجه بندی به معنای یک ابزار و فن جدید نیست ف بلکه فلسفه ی مدیریت مبتنی بر اصول برگرفته از تجارب واقعی سازمان های پویا و انعطاف پذیر است که با حد اکثر عدم تمرکز، اختیار و امکان اداره ی واحد ها را به صورت خودگردان برای مدیران فراهم می سازد.(فخاریان، حسابدار،۱۴۶)
● نتیجه گیری :
بودجه عبارتست از برنامه عملیات مالی دولت یا سازمان دولتی و و یا یک کتابخانه تخصصی برای یک مدت معین و بودجه بندی عبارتست از مشخص کردن، تخصیص دادن، افزایش دادن و مدیریت صندوق مالی کتابخانه. سه هدف عمده بودجه بندی در کتابخانه تخصصی عبارتست از : برنامه ریزی، همکاری و مشارکت، نظارت و کنترل. همچنین فرایند بودجه شامل این مراحل است: ارائه، تصویب، اجرا و کنترل بودجه. برخی از نارساییهای بودجه بندی در کتابخانه های تخصصی عبارتند از: بودجه بیانگر راهبردهای سازمان نیست و عموما به ارقام مالی برای یک دوره ۱۲ ماهه متکی استف عوامل اساسی ارزش زایی سازمان مانند سرمایه های فکری و نیروهای کارآمد سازمان، فرآیندهای سازمانی و عملیاتی و به طور کلی داراییهای نامشهود و نقش آنها در درآمد زایی کتابخانه تخصصی مورد توجه قرار نمی گیرد. و گفتنی است اینگونه عوامل امروزه در بسیاری از شرکتها ( کتابخانه های تخصص) ۵۰ تا۹۰ درصد ارزش بازار شرکتها (اطلاعات) را تشکیل می دهند. همچنین در شرایط و کشورهایی که نرخ تورم بالاست ، ارقام بودجه به سرعت معنا و اعتبار خود را به عنوان ابزار سنجش از دست می دهند. مشکلات بودجه در کتابخانه تخصصی ،
۱) ایجاد تسهیلات و خدمات و نیز پاسخ به تقاضای مراجعه کنندگان است درحالیکه نباید از محدوده تثبیت شده بودجه فراتر برود.
۲) مجموعه ها و کارکنان که پیوسته رو به فزونی اند و چنین مجموعه های رو به رشدی به فضای بیشتر(= پول) و وقت بیشتری برای کارمند (= پول) نیاز دارند.
راهکارها و رهنمودهای کیفی و کمی اینکه کتابخانه باید از بودجه کافی ، مستقل با هدف و وظایف مدون و مصوب خود برخوردار باشد، تا بتواند نیازهای اطلاعاتی جامعه استفاده کننده را به راحتی برآورده سازد. بودجه جاری کتابخانه باید بخش مشخص و معینی از بودجه جاری سازمان مادر باشد و درآغاز سال مالی به رئیس کتابخانه ابلاغ شود. لازم است برای هزینه های سرمایه ای کتابخانه ( مانند تشکیل مجموعه پایه ، ساختمان جدید، نوسازی، یا نصب سیستم کامپیوتری و جز آن ) بودجه ای جدا از بودجه های سالانه پیش بینی و تصویب شود. وجود ارزیابی عملکرد، ساختار زیر بنایی کنترل موثر را تشکیل می دهد. مدیرانی که می دانند برای عملکرد باید جوابگو باشند، همواره مراقب اعمال و اقدامات خود خواهند بود.

منابع:
۱- ابراهیمی نژاد. مهدی . فرج وند.اسفندیار."بودجه از تنظیم تا کنترل. تهران: سمت، ۱۳۸۰
۲-اواتر.ادوارد جی."فنون مدیریت برای کتابداران ،ترجمه فرشته ناصری".مشهد:آستان قدس رضوی،بنیادپژوهشهایاسلامی،۱۳۷۷
۳-تعاونی،شیرین."راهنمایی مراکز اسنادوکتابخانه های تخصصی اختصاصی ودانشگاهی".تهران:کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران ،۱۳۷۰
۴-رزمجویان،مهرناز."نقش کتابخانه های تخصصی درسازمان ها". مجله نما .دوره ششم شماره اول.
۵-سعیدی،پرویز."لزوم کنترل بودجه ای دردستگاه های دولتی".نشریه حسابدار،شماره۱۲۸،ص۳-۱
۶-علوی ،طاهره."اداره کتابخانه".تهران ،سمت،۱۳۷۶
۷- فخاریان،ابوالقاسم."وداع بابودجه".نشریه حسابدار،شماره۱۴۹،ص۴-۱
۸-فخاریان،ابوالقاسم"نو اندیشی در حسابداری و مدیریت:به سوی بودجه بندی مطلوب". نشریه حسابدار، شماره۱۶۱ ص ۴۴.
۹-فرج وند،اسفندیار."فراگردتنظیم تاکنترل بودجه".تبریز:گلباد،۱۳۸۱
۱۰-موسی خانی،مرتضی . منشی زاده، مسعود" اصول و مبانی بودجه ریزی در ایران".قزوین، دانشگاه آزاد اسلامی قزوین،۱۳۸۲
۱۱-میرزایی اهرنجانی،حسن" اصول تنظیم و روشهای کنترل بودجه"دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران ‌‌‌‌‍)بی تا)
۱۲-cropley.jacqueline"budgeting in special libraies"library management.۱۹۹۱.v۱۲.n۴
۱۳-seer. Giteller"special library financial management" the essential of library budgeting: managing library finances ۲۰۰۰ V۱۳. n۴
۱۴-Dhiman.Anil.k.Rani.yashoda.learn Library Mangment Ess ess. New dehli.۲۰۰۵.
۱۵-Judith C.Dossett.”Budgets and fhnancial Mangment in special Libraries. April ۲۸.۲۰۰۴ P:۱-۱۲.
۱۶-lynch: budjeting in America. Encyclopedia cliffs. Newjersey.prentice-hall.۱۹۹۰
۱۷-Mckay.Duncan J.Effective financial Planning for Library and information service.Europa Pubiction.۲۰۰۳
۱۸-Woelfel.j.charles" budjeting pricing and cost controls. A.desktop encyclopedia." Probus publishing company
۱۹-Oxford advanced learners dictionary. Oxford.۲۰۰۳
Send instant messages to your online friends http://uk.messenger.yahoo.com
یادداشتها:
[۱] ۱.budget
[۲] special library
[۳] Hewgill
[۴] Robert
[۵] stoffle
[۶] Talbot
[۷] program
[۸] cooperation
[۹] control
[۱۰] cost of credit
[۱۱] zero base budgeting
[۱۲] Budget presentation
[۱۳] centralized budgeting
[۱۴] line budgeting
[۱۵] formula budgeting
[۱۶] program budgeting
[۱۷] operating budget
[۱۸] planning . programming budgeting system
[۱۹] Beyond budgeting

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران