کتابخانه‌های الکترونیکی: یک مرور

امروزه انواع گوناگونی از كتابخانه های الكترونیكی وجود دارد. این واژه معنای مبهمی از خود نشان میدهد كه بیانگر این نكته است كه این معنا در گذشته هم وجود داشته است. اما به هر حال شكلهای مشخصی از كتابخانه های الكترونیكی اصلاح خواهند شد و موثرتر و بادوامتر از بقیه انواع خـواهند شد.مفیدترین شكل كتابخانه الكترونیكی همان كـار كتابخانه سنتی راانجام می دهد ولی از روشهای بی نظیری برای تهیه اطلاعات الكترونیكی استفاده خواهد كرد.دستیابی الكترونیكی: شماره جاری و متن كامل این ژورنال در آدرس زیر موجود می باشد:Http://www.emerald-libray.com مفهوم اصلی كتابخانه الكترونیكی بطور عمده به وانوار بوش برمی گردد. او در تعریف خود در سال ۱۹۴۵ از تواناییهایی صحبت كرد كه تكنولوژی جهت ذخیره ، بازیابی و دستكاری اطلاعات در اختیار دانشمندان قرارمی دهد.تعریف او سیستمهای ناكارایی كه برای انتقال تحقیقات وجود دارنـد را به مبارزه می طلبد . بیشتر در نیمه دوم قرن بیستم ومخصوصا در چند سال اخیر است كه مفهوم واقعی كتابخانه های الكترونیكی ظاهر شده اند. اكثر تحلیلها بیانگر تغییر اساسی این فرم به یك فرم جدید تهیه اطلاعات هستند. تعریف زیر مصداق این دیدگاه است: [۱] صنعت نشر از تولید تا اشاعه بطوركامل الكترونیكی خواهد شد... در زمینه اهداف آموزشی كتاب منحصرا به مواد عتیقه یا مواد مربوط به زیبایی شناسی اطلاق می شود... اگر شخصی این مفهوم اصلی را نپذیرد، چنین فردی واقع بین نیست. چنین نسخه ایی از كتابخانه ای الكترونیكی بی نظیر است. تغییر و دگرگونی در كتابخانه های الكترونیكـی وجود داشته است و طـی یك فرایند رو به رشد ادامه پیدا خواهد كرد. خط جداكننده ای بیـن فرم های سنتی و الكترونیكی سرویسهای اطلاعات وجوددارد كه تدریجا از فرم سنتی به فرم الكترونیكـی حـركت می كنند. در این میان، اگر به جهـان واقعی برگردیم، كتابخانه های مـدرن بسیـار خوب كـار می كنند، زیرا این سیستم یك سیستم پیـوندی دورگـه است(یعنی هم فرم سنتی را در بر می گیرد و هم الكترونیكی را ) و برای آینده روبروی ما باقی خواهد ماند. بهر حال دلایل مختلفی وجود دارد كه به كتابخانه الكترونیكی به عنوان یك پدیده مستقل نگاه می كنند. یكی از این دلیل ها دلایل تاكتیكی است.بـرای مثال تصور كنید دانش آموزی در كرنل ر كه می خواهد بعضی مـواد را به روش سنتی جستجو كند، نهایتا بـا لحن تندی پاسخ میدهد: من با كتابخانه كاری ندارم.(Collier et al.,۱۹۹۳) كتابخانه الكترونیكی برای دوستداران خاصی عمل خواهد كرد.بطور واضح اگر كتابخانه های مدرن نقش محوری خود را ایفا كنند، اینها به عنوان یك پدیده الكترونیكی ناب به كاربر ارائه می شوند، و این در حالی است كه این كتابخانه ها نقش واقعی خود را از طریق بهره برداری از منابع كتابخانه های سنتی تحت پوشش یك ظاهر مجازی ایفا می كنند.
یك كتابخانه الكترونیكی چیست؟
مسلما یك كتابخانه الكترونیكی، چیزی فراتر از یك وسیله ارائه مطالب است. برای دسترسی به مفهومی عمیق تر از تاثیر تكنولوژی روی كتابخانه های مدرن ، باید به این نكته توجه كنیم كه كدامیك از مفاهیم كتابخانه الكترونیكی ، كتابخانه دیجیتالی و كتابخانه دوگانه بیانگر معنای واقعی ما هستند. اگرچه این مفاهیم اكثرا بطور متقابل بكار بجای هم بكار می روند ولی روند توسعه تمایز ظریفی بین آنها ایجاد كرده است. برای ادامه بحث، لازم است بین مفهوم خدمات كتابخانه الكترونیكی مانند كتابخانه دیجیتالی كالیفرنیا CDL)) از خدمات كتابخانه دیجیتالی مانند كتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان یا كتابخانه دیجیتالی ویرجینیا تمایز قائل شویم. خدمات كتابخانه الكترونیكی چیزی جدا از مجموعه ها و موسسات موجود است، در حقیقت آن یك ماهیت مجازی است. كتابخانه دیجیتالی كالیفرنیا (CDL)مانند همتای اسكاتلندی خودش كتابخانه دیجیتالی گلسگو (GDL) در مقایسه با سازمانهایی كه آن را بوجود آورده اند ماهیتی متفاوت دارد، این كتابخانه دهمین كتابخانه ایی است كه به نه كتابخانه سنتی دانشگاه كالیفرنیا اضافه شد.بطور مشابه اهداف كتابخانه دیجیتالی گلسگو (GDL) ایجاد یك منبع كاملا دیجیتالی جهت پشتیبانی آموزشی، فراگیری و تحقیقاتی در همه سطوح در شهر گلسگو بود، اما تاكید كمتری بر خدمات دوگانه داشت.در این معنی كتابخانه های دیجیتالی امیدوارند كه بتوانند با استفاده از همكاری مجازی موادی كه بر اساس تمایز موسساتی، مالكیت فیزیكی و موقعیت و محل از هم جدا شده اند را در یك جا گردآوری كنند.در نقطه مقابل در مفهوم كتابخانه دیجیتالی كه توسط كتابخانه های دیجیتالی ویرجینیا ارائه شد، ماهیت هر كدام از موسسات بطور مستقل و مجزا حفظ می شوند. بنابراین ما باید بین برنامه كتابخانه دیجیتالی ویرجینیا و كتابخانه دیجیتالی دانشگاه ویرجینیا تمایز قائل شویم. خدماتی كه در اینجا ارائه می شود براساس اطلاعاتی است كه متعلق به ویرجینیا است مانند مجموعه های مخصوص غنی انسانی دانشگاه ویرجینیا و منابع كتابخانه ویرجینیا و همچنین خدمات اضافی و خارجی كه به كتابخانه دیجیتالی ارائه می شود خود كلید راهگشایی است. چنین كتابخانه های دیجیتالی غالبا رشد خود را از دیجیتالی كردن موادی كه به سختی كپی می شوند و در مجموعه های محلی وجود دارند آغاز می كنند، از آنجا كه آنها مجموعه های محلی را در شكلهای متنوعی ارائه می كنند، بی شك خدماتی كه ارائه می دهند دوگانه هستند . یك شكل از این عقیده در مورد كتابخانه های دیجیتالی در انگلستان دیده می شود، جایی كه دفتر حفاظت ملی در مشاركت با كمیته سیستمهای متصل اطلاعات طرحی را بر روی سرویسهای داده های انسانی اعمال كردند تا روشی جهت حفاظت از میراث دیجیتالی شناسایی كنند .در اینجا هدف از دیجیتالی كردن مواد اصلی كه سخت كپی می شوند، تركیب آنها با مقوله های زودگذر الكترونیكی است كه بایگانی شده اند، مانند وب سایتهای احزاب سیاسی كه فقط برای دوران محدود و معین شده ایی نگهداری می شوند. این دیدگاه دو مفهوم كتابخانه دیجیتالی و الكترونیكی ـ به شكلی كه در بالا تاكید شد ـ را با هم تركیب می كند و بطور عمده با اهداف حفاظت دیجیتالی پروژه سدارز همگام است.(CURL نمونه هایی از بایگانی دیجیتالی) (Lesk, ۱۹۹۹) بعبارت ساده تر یك كتابخانه دیجیتالی مانند كتابخانه الكترونیكی دربای (UDEL, ۲۰۰۰) معمولا از موادی كه توسط دانشجویان كارشناسی استفاده می شوند، برگه های امتحانی، و منابع فنون مطالعه تشكیل شده اند . با این وصف یك كتابخانه دیجیتالی شباهت زیادی به مجموعه های الكترونیكی مفیدی دارد كه در پروژه های انتشاراتی مورد نیاز هستند. (ACORN, ۱۹۹۸; HERON, ۲۰۰۰)همچنین كتابخانه های دیجیتالی باتوجه به تاكیدی كه روی سرویسهای پشتیبانی اضافی و موادی كه بصورت منطقه ایی نگهداری می شوند دارند، از یكدیگر متمایز می شوند. كتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان (Lougee, ۱۹۹۸; UMDL, ۲۰۰۰) مواد مربوط به علوم زمین و فضای خود را از طریق كارگزاران تجاری خارجی به خوبی مواد مختصر آمریكایی داخلی (Price-Wilkin, ۱۹۹۷)تهیه می كنند، اما بیشتر به خاطر اینكه مواد مبتنی بر فهرستهای عمومی پیوسته خود را از طریق اینترنت بدست می آورند، شناخته شده اند. در انگلستان ما ترجیح داده ایم كه سرویسهای فهرست را بصورت مشترك حفظ كرده و یك سرویس ملی مانند بابل (Dawson, ۱۹۹۷; BUBL, ۲۰۰۰) را ایجاد كنیم كه در آن كنترل روی كیفیت و انتخاب و گزینش بصورت مختصری انجام می شود.
كنترل كتابشناختی جهانی و دسترسی جهانی به انتشارات
نقش كتابخانه دیجیتالی به عنوان یك سیستم فهرست برداری یا نسخه برداری در حد زیادی روی كار كتابخانه سنتی در زمینه كنترل كتابشناختی جهانی اعمال می شود. با ابداع فهرستهای پیوسته از نسخه های محلی كه به سختی كپی می شوند و شبكه ایی كردن این اطلاعات و تعلق آنها به كتابخانه محلی، حرفه اطلاعات یك قدم به سمت خلق منابع اشاعه اطلاعات برداشت كه این منابع بصورت الكترونیكی نسخه برداری می شوند، بنابراین جوامع عظیم تر محققین قادر نیستند كه هیچ مقوله ایی كه به شناسایی مواد منتشر شده در جهان گسترده نزدیك باشد، دستیابند. واضح است كه نیازهای واقعی برای سطحی ساده از كنترل كتابشناختی جهانی ـ كه در جهان كنترل نشده الكترونیك توانایی اشاعه اطلاعات را داشته باشد ـ وجود دارد. پروژه او-سی-ال-سی (Naylor, ۱۹۹۹) قابلیت اجرای استانداردهای فهرستنویسی یا فراداده ایی مانند هسته دوبلین را به سمت منابع الكترونیكی گسترش داد، بنابراین یك وسیله مهمی را برای ایجاد یك كتابخانه الكترونیكی خلق كرد، و زمانی كه پروتكل Z۳۹.۵۰ توانایی هایی را جستجو كرد كه توسط پروژه كلامپس(Stubley,۱۹۹۷) ارائه می شد ـ مانند كی رنس(CAIRNS,۲۰۰۰) كه قادر بود تا خدمات فهرستهای عمومی پیوسته شبكه ایی را به چند قسمت جستجوی ساده تقسیم كند ـ كنترل كتابشناختی جهانی یك قدم بزرگ به جلو برداشت.
اما دانستن آنچه منتشر می شود یك مقوله است و دستیابی به انتشارات یك مقوله دیگر. از آنجایی كه بسته بندی مدارك كاربران نهایی وابسته به وب روز بروز رایج تر می گردد، سیستم تحویل الكترونیكی در این ناحیه بیشتر دوگانه است، و از یك میانجی الكترونیكی بعلاوه مكانیسم تحویل مدرك غیرالكترونیكی تشكیل شده است.علیرغم رو آوردهای پروژه هایی مانند اریل (JEDDS,۲۰۰۰) ما همچنان منتظر پیشرفتهایی در زمینه قوانین كپی رایت، یا یك مدل جدید ارتباط تحقیقاتی با قوانین كپی رایت موجود هستیم ، قبل از اینكه كتابخانه های دیجیتالی نقش بالقوه خود را در زمینه نشر و انتشار بروز دهند. این نقش كمتر از تحویل راحت و در دسترس مدارك مربوط به اطلاعات تخصصی مشخص كه به دانشجویان ارائه می شود نیست.
انتشارات اختصاصی الكترونیكی و آرشیو
روشی كه در این مقوله بكار گرفته می شود توسط نویسندگانی مانند هارناد نشان داده شد، كه محدودیتهای مدل كنترل كتابشناختی وسیستم نشر تجاری را در كتابخانه های الكترونیكی نشان می دهد. با توجه به افزایش قیمتهای انتشارات مربوط به تحقیقات علمی، هارناد(۱۹۹۴) در مورد نقش ناشران تجاری اظهار تاسف می كند، و اظهار می كند كه محققین باید به سمت نشر الكترونیكی روی آورند تا بتوانند بر ساختار موجود مربوط به انتشارات دانشگاهی و تحقیقاتی غلبه كنند.چرا باید یك نویسنده اموال اندیشمندانه خود را با پرداخت پول به یك واسطه بدهد، شخصی كه چرخه آزاد مواد را با محدودیت مواجه می كند؟ نشر الكترونیكی روشی ارزانتز و عملی تر را در اختیار دانشگاهها قرار می دهد تا نویسندگان اموال اندیشمندانه خود را با جامعه محققین تقسیم كنند. هارناد محاسبه كرده كه نشر مستقل الكترونیكی ۲۵درصد انتشارات متداول هزینه می برد، و به موفقیت بایگانی پیش پرینت (قبل از چاپ) پائول گینسپارگ لوس آلموس هپ (Senecal, ۲۰۰۰;CORC,۲۰۰۰) جایی كه محققین خود یك منبع الكترونیكی از اموال اندیشمندانه خود ایجاد كرده اند. استانداردهای توصیف كتابشناختی در این نمونه از كتابخانه های الكترونیكی در مقایسه با اطلاعات توصیف شده در كتابخانه های دیجیتالی از اهمیت كمتری برخوردارند.چنین ایده هایی بسیار موثرند.مجموعه منابع دانشگاهی و انتشاراتی محققین پیمان گسترده جهانی را با موسسات تحقیقاتی، كتابخانه ها و سازمانها منعقد كرد تا یك مشاركت جدید با ناشران ایجاد كند. با توجه به چنین ارتباطی، یك روش ارزانتر و مبتنی بر تكنولوژی پیش بینی می شود كه اطلاعات علمی را اشاعه می دهد. همكاری با ناشران جامعه تحقیقاتی مانند جامعه شیمی آمریكا(American Chemical Society) ، جامعه شیمی رویال (Royal Society of Chamistry)و جامعه فیزیك آلمان (German Physical Society) راه میانبری است كه بین مدل متضاد هارناد گیسنپارگ و مدلهای تجارتی دور از دسترس امروزی ایجاد شده است.كنترل كتابشناختی جهانی و بایگانی الكترونیكی
شاید مهمترین درسی كه از نوشته های هارناد و گرینسپارگ دریافت می شود این است كه در مقایسه با دنیای كتابخانه سنتی، عملكرد كنترل كتابشناختی جهانی منجر به دسترسی بهینه به انتشارات نمی شود. در واقع برای دستیابی به سطوح مختلف كنترل كتابشناختی جهانی كه به كتابخانه های سنتی كمك می كند به ایجاد یك كتابخانه الكترونیكی نیاز داریم، جایی كه جامعه متخصصین مواد را منتشر و بایگانی می كنند. این كار باعث می شود كه كتابداران قادر به رفع بعضی مسائل مربوط به ردیابی اطلاعات در اینترنت نباشد. برای مثال: تیم برنرزـ لی اظهار می دارد: وظیفه یك استاد طراحی كننده وب ایجاد URLهایی است كه شما را قادر می كند تا دو سال، بیست سال و حتی دویست سال ایستادگی كنید.(Berners-Lee et al.,۱۹۹۸) با توجه به اینكه طول عمر جاری یك URL آنطور كه گفته می شود ۷۵روز است و براساس نوشته های ژاكوب نیلسن (Nilsen,۱۹۹۸) و بررسی هایی كه موسسه معتبر Graphics Visualization & Usability انجام داده است (GVU,۱۹۹۷)،كه ۶۰ درصد استفاده كننده گان وب جهان گستر با این مشكل بطور دایمی روبرو هستند، به این نتیجه می رسیم كه طراحان وب وظیفه خود را در رابطه با حفظ پایداری URL به خوبی انجام نداده اند. این باعث شد تا مسئولین كتابخانه های الكترونیكی به فكر منابع دیجیتالی بیفتند و آنها را پیگیری كنند. میلر (۱۹۹۶) اظهار می كند كه جامعه كتابخانه های دیجیتالی در مقایسه با طراحان وب باید موسسات با سابقه ایی را شناسایی كند كه برای حل نهادی كردن نامها به نامهای جاری برای آینده قبول مسئولیت می كنند، و كار سازمانهایی مانند OCLC كه تعهدی مجانی با Persistent Uniform Resource Locators(PURLs) (Paul Ginsparg`s Los Alamos HEP. Ginsparg, ۲۰۰۰) كه بصورت مجانی هستند را در مقایسه با IETF و W۳C روی نامهای منابع هماهنگ (Uniform Resource Names URNs (IETF URN Working Group, ۲۰۰۰)) تحسین می كند.اما حفظ و نگهداری كتابخانه های الكترونیكی بدون در اختیار داشتن منابع موجود امكان پذیر نخواهد بود، چراكه برای حل یك مساله ابتدا باید صاحب آن مساله بود.
آثار ژورنالی جستجوی پیوسته و دستیابی كاربر نهایی
با افزایش دسترسی كاربران نهایی به پایگاههای اطلاعات كتابشناختی در بریتانیا و آمریكا اهمیت ایجاد امانت الكترونیكی منابع جهت بهبود ارائه خدمات به مراجعه كنندگان را بیش از پیش نمایان كرد. در آمریكا به جای توجه به اطلاعات ژورنالهای خارج از محیط آموزشی، دانشگاهها تصمیم گرفتند كه مجموعه كاملی از اطلاعات و داده ها را تحت پوشش یك گواهی محدودیت زمان خریداری كنند و برای كاربران محدوده دانشگاهی امكان دسترسی الكترونیكی مجانی فراهم كنند. دانشگاههای بریتانیا در موقعیتی نبودند كه مجموعه داده هایی مانند ISI را برای یك موسسه خاص بخرند و در نتیجه بصورت كنسرسیوم (ائتلاف كوتاه مدت چند شركت مانند توافق CHEST) درآمدند كه خدمات BIDS-ISI انگلستان را ایجاد كردند. این بعنوان نخستین مركز در صف میزبانهای موفق پایگاههای اطلاعات كتابشناختی در مراكز مختلف اطلاعاتی روی شبكه ژانت قرار گرفت كه در مقیاس وسیعی سطح دستیابی مراجعان به اطلاعات را افزایش داد. (East and Tilson, ۱۹۹۳; East, ۱۹۹۴) با پیشرفت مدیریت شبكه ها در انگلستان این شبكه ها بیشتر بر این گرایش تاكید كردند. بعنوان مثال در اواخر دهه ۹۰، با توجه به هزینه حمایت دسترسی اینترنتی دانشگاه بریتانیا به آمریكا، نیاز به نگهداری بخش زیادی از اطلاعات واقعا باارزش آمریكایی در سایتهای انگلیسی احساس شد.(Law, ۱۹۹۷) علیرغم اینكه وضعیت موجود باعث شد كه مفهوم "مجموعه ملی گسترده الكترونیكی" ـ به عنوان قطبی كه در آن مواد با كیفیت بطور محوری تعریف شده اند ـ ظاهر گردد، اما این مجموعه ها حول و حوش شبكه سرورها نگهداری می شدند. ابداع چنین منبعی كاربر را قادر می سازد تا بتواند از كتابخانه های الكترونیكی كنترل شده مواد با ارزش استفاده كند، بدون اینكه نیاز داشته باشد كه در كل اینترنت جستجو كند. اخیرا JISC در دیدگاه خودش در مورد منابع الكترونیكی گسترده ملی DNER)) این ایده را بعنوان شالوده و اساس سیاست اطلاعات ملی حفظ كرده است(PURL homepage, ۲۰۰۰). این در سطح بالایی به توسعه سرویس كتابخانه ملی در انگلستان اشاره می كند. بهرحال، اكنون سئوالات بسیار مهمی در رابطه با گسترش سریع DNER وجود دارد. با توجه به اینكه قراردادهای كنسرسیوم ملی در زمینه تدوین محتوا فشار زیادی وارد می كند، در آینده بهترین راه كسب اطلاعات، قراردادهای كنسرسیوم ملی نخواهند بود. اخیرا تلاشهایی صورت گرفته است تا كنسرسیوم ملی با ناشران تجاری مانند الزیوایر (Elsevier Science Direct, ۲۰۰۰) ارتباط برقرار كنند و این ارتباط از طریق كارگزارانی است كه در پایگاه الكترونیكی صدور مجوز بومی(National Electronic Site Licening Initiative. Woodward, ۱۹۹۹; NESLI, ۲۰۰۰) فعالیت می كنند.مذاكرات پیچیده ایی در رابطه با انعطاف پذیری قیمت نامطلوب مجموعه ژورنالهای الكترونیكی مخصوصا آنهایی كه زیاد مورد تقاضا نیستند، صورت گرفت.یك روش بهتر برای پیشرفت این بود: كنسرسیوم تحصیلات عالی ملی در مذاكراتی تصمیم گرفت مجموعه خود را به روش كتابخانه دیجیتالی دانشگاه میشیگان توزیع كند، كه در این روش منابع دیجیتالی برای تمامی شخصیتهای علمی كه در پایتخت هستند بصورت مجانی است. چنین شركتهای محلی قادرند پول لازم را از طریق دولت محلی ، منابع آموزش متوسطه و بالاتر و دیگر شخصیتهای منطقه ایی تهیه كنند. زمانیكه نیروی خرید به بقیه بخشهای آموزش عالی اضافه شد، درآمد كلی كه از طریق ناشران تجاری شركتهای محلی انگلستان بدست آمد بسیار بیشتر از موسسات آموزش عالی انگلستان ـ كه واحدهایی انعطاف ناپذیرندـ بود. همچنین این دسترسی با دستور جلسه آموزشی دولت نیز بخوبی انطباق یافته است.مدیریت اطلاعات، فصل مشترك طراحی و آموزش
اگر كتابخانه الكترونیكی از طریق قراردادهای چندجانبه بصورت منبعی مشترك د رآید، چالش آموزش گروه گسترده ایی از كاربران مطرح می شود. این یك موضوع جدید نیست: خصوصیت بارز، رشد خدمات كتابخانه های الكترونیكی اینست كه نقش واسطه های اطلاعاتی در كاربران آموزشی و پشتیبانی بطور مشخصی در حال افزایش است.این روند تا حدی شاهدی بر مهارت كتابداران مرجع و دیگر خدمات عمومی است، اما همچنین انعكاسی از كارایی كمتر كتابخانه الكترونیكی در مقایسه با دیگر مزایای این كتابخانه كمبود قابل توجهی تحمل می كند. همچنین یك موضوع قابل توجه دیگر اینست كه اگر كتابخانه الكترونیكی اینقدر مفید است چرا به افراد كثیری نیاز داریم تا چگونگی استفاده از آن را به ما نشان دهند؟ خریداری كردن پایگاههای بسیار متفاوتی كه دارای محصولات بسیار متمایز هستند كه دارای میانجی های خاص خویش می باشند كابوس آموزش را به پیش می كشد. تغییر مجموعه كتابخانه های الكترونیكی در فرم های در دسترس در مقایسه با اینكه ما یعنی جامعه مراجعه كنندگان خود مجموعه ها را صاحب شویم و آن ها را به هر شكل كه می خواهیم درآوریم، اجتناب ناپذیر است. بهرحال، به منظور افزایش حجم داده هایی كه از طریق شبكه ما در دسترس هستند، ما نیاز به ابزار و ارتباطاتی داریم كه این مجموعه داده ها را در دسترس كند و به تهیه كنندگان خارجی وابسته نباشد. ما می توانیم ارزش این دسترسی را در شاهراه اوهایو ببینیم، جایی كه تاكید بر آموزش مراجعه كننده در مقایسه با ایجاد راههای ارتباطی مفید كمتر است(JISC, ۱۹۹۹; Wise,۱۹۹۹).امتیاز اصلی ابداع محموعه كتابخانه ملی الكترونیكی گسترده، كنترل راههای ارتباطی است كه توسط این مجموعه ارائه می شود. بطور ساده ایی ما قادر خواهیم بود كه دانش را بهتر از قبل اداره كنیم. بعنوان مثال ما قادر خواهیم بودكه كاربرد پروتكل های Z۳۹.۵۰ را بهینه سازیم، بنابراین یك جستجوی مستقل به مجموعه مستقل و مجزایی مرتبط خواهد شد. امروزه Z۳۹.۵۰ استانداردی است كه از تنوع چشمگیری برخوردار است، بخش عمده این استاندارد بطور داخلی و از طریق DNER اداره می گردد.ما همچنین قادر خواهیم بود كه با مجموعه كتابخانه های الكترونیكی فراتر از یك مجموعه فهرست قابل جستجو رفتار كنیم. بیشتر مجموعه هایی كه از طریق شبكه ملی در دسترس هستند با یكدیگر بسیار تفاوت دارند، از شكلهای مختلفی تشكیل شده اند(مجموعه های تصویر، مجموعه های صدا،چندرسانه ایی ها) و یا در یك موضوع خاص تخصص پیدا كرده اند. برای انجام جستجو در یك سیستم جستجویی كه از طریق یك زبان ساده دستوری كار می كند ما نیاز داریم كه ارتباط بین واسطه های از پیش تعیین شده را با گروههای كاربران توسعه دهیم و نظرات آنها را جویا شویم.
آموزش مراجعه كنندگان در كتابخانه الكترونیكی
بنابراین، با پیشرفت در طراحی واسطه ها و مدیریت دانش، ما بخشی از نیاز آموزشی را برطرف كرده ایم. علاوه بر این مراجعه كنندگان ، خود نیز بعضی مهارتهای قابل انتقال را توسعه داده و به كتابخانه الكترونیكی می آورند ـ مانند سرویسهای سرگرمی و جزیی اینترنت ـ.. چنانچه شما جهت خرید یك پیتزای مخصوص پپرونی با ماهی از فرم وب استفاده كرده باشید در حقیقت شما یك سطح واقعی از مهارتهای منطق بول را فراگرفته اید.بهرحال كتابخانه گویای كاملی در هیچ كدام از دو فرم كتابخانه سنتی یا دیجیتالی وجود ندارد و نیاز آموزش مهارتهای مربوط به مدیریت اطلاعات همچنان وجود خواهد داشت. اگر كتابخانه الكترونیكی در مقابل گروه های جدید، متنوع و گسترده مراجعان قرار گیرد به جای اینكه بخواهیم بر طبق جدول زمانبندی شده خود عمل كنیم، ما نیاز داریم كه طبقه بندی دوره خود را گسترده كنیم تا چنین آموزشی را در راس كارهای جستجوی اطلاعاتی خود قرار دهیم. واحد آموزش مجازی RDN ۲ ما را در این مسیر قرار داده است.آموزش پیوسته (Online) منابعی كه شامل مواد الكترونیكی ملی گسترده ایی (DNER) هستند را پیشنهاد می كند. نقش برنامه مهارتهای شبكه ایی بادوام (Tiefel, ۱۹۹۵) در ترویج مهارتهایی كه در ساختن و استفاده كردن از كتابخانه های الكترونیكی بكار می روند بسیار حائز اهمیت است. در این روش نهایتا مانعی بین آموزش مراجعه كننده دردو دهه اول قرن بیست و یكم قربانی بی واسطه ایی خواهد شد ، همانطور كه جستجوی پیوسته در دو دهه آخر قرن بیستم بود. در مقایسه با این روند گسترده آموزش در كتابخانه الكترونیكی، حركت مهمی نیز در رابطه با متمركز ساختن و كنترل كردن روند آموزش مهارتهای اطلاعاتی وجود دارد. برای مثال، دانشگاه گلسگو، بطرز ویژه ای در جهت این دسترسی سازمان یافته است، یك برنامه اجباری بررسی و تعیین شده ایجاد فن آوری اطلاعات (IT) را برای همه دانشجویان كارشناسی ابداع كرده است، كه حجم معینی از مواد آموزشی مرتبط با كتابخانه را شامل می شود.(RDN, ۲۰۰۰) این به منزله الگویی برای سایر موسسات گردید اما سئوالات بزرگتری در رابطه با ویژگی های فن آوری اطلاعات و تفاوت آن با مهارتهای اطلاعاتی مطرح شد. ما در اروپا شرایط لازم مهارتهای فن آوری اطلاعات فراملی را داریم كه این همان گواهینامه اروپایی استفاده از كامپیوتر است.(ECDL, ۲۰۰۰) اما در مورد داشتن شروط یكسانی برای مهارتهای مدیریت اطلاعات بحثهایی وجود دارد. از سوی دیگر این خطر وجود دارد كه عنوان مدیریت اطلاعات تا حد یك زیر مجموعه از سرفصل فن آوری اطلاعات تنزل یابد. نكته حائز اهمیت این است كه مهارتهای مدیریت اطلاعات قبل از سرویسهای فن آوری اطلاعات یا كتابخانه الكترونیكی وجود داشته اند و لازم است كه اینها در جای خودشان ـ در زمانی كه صحبت از آموزش موارد مرتبط به فن آوری اطلاعات می باشدـ مورد توجه قرار گیرند.به منظور حفاظت از حوزه تخصص خود، ما در حرفه اطلاعات نباید در این زمینه جدایی طلب باشیم. اینك در تحصیلات عالی یك حركت فوق العاده سودمند در جهت ساختارهای عظیم آموزشی تركیبی وجود دارد كه این روند با مخالفت مواجه نخواهد شد. JISC به منظور اداره محیطهای آموزشی شورایی تشكیل داد.( JISC, ۱۹۹۹) و هدف الحاق همه سیتمهای اطلاعاتی اطراف یادگیرندگان را به تاخیر انداخت. سیستمهای مالی و اداری، منابع اطلاعاتی، حامیان آموزش و محیطهای آموزشی تحت اداره خودش ارائه دهد.
نتیجه گیری
مسلما دیدگاههای متفاوتی در مورد ماهیت كتابخانه الكترونیكی وجود دارد. این مقاله تلاش كرده است تا بعضی از این دیدگاه های متفاوت را تعریف كند و علیرغم زمینه ایی كه در مورد ابداع سیاست اطلاعات ملی وجود دارد، تلاش كرده است تا به ما نشان دهد كه به چه ویژگی هایی جهت ایجاد یك كتابخانه الكترونیكی عملی نیاز داریم. در غرب اسكاتلند، ما برای انعقاد قرارداد مهمی تلاش كردیم، مثل پروژه كتابخانه دیجیتالی گلسگو (Netskill, ۲۰۰۰) و پروژه گیلز(University of Glasgow, ۲۰۰۰) یا هماهنگی الكترونیكی گلسگو با استریت كلاید(Glasgow Allied Electronically with Starth Clyde. GAELS, ۲۰۰۰).اول اینكه یك كتابخانه مجازی حقیقی مستقل از موسسسات تشكیل دهنده خود است و دوم اینكه بخش عمده ایی از یك پروژه كتابخانه دیجیتالی بر اساسا كتابخانه های موجود است. تجربه به ما نشان داده است كه نباید تفاوتها در ایجاد خدمات كتابخانه الكترونیكی وسیع و گروهی ـ با توجه به ماهیت متفاوت سازمانی كه دارندـ دست كم گرفته شود.كتابداران باید آگاه باشند كه ناشران تجاری توانایی تامین خدمات الكترونیكی كتابخانه ای را بطور مستقل از محدودیتهای سازمانی دارند، بنابراین ناشرین تجاری آزاد هستند كه شیوه هایی را كه از طریق آنها كتابخانه هم توسط شرایط خاص هر موسسه و همینطور توسط نیاز به حفظ خدمات كتابخانه ایی تركیبی سنتی ـ معاصر ـ محدود می شوند. در اینجا یك خطر جدی وجود دارد كه حركت واقعی در گسترش خدمات كتابخانه الكترونیكی و آموزش الكترونیكی ممكن است از جایی خارج از كتابخانه سنتی و جهان دانشگاهی و از طریق ناشران تجاری صورت گردد، درست مانند حركت صنعت تولید بعد از سال ۱۹۴۵كه از بریتانیا تا آلمان و ژاپن عبور كرد. حداقل ما می توانیم ببینیم كه دوره رهبری كتابخانه های دانشگاهی انگلستان در زمانی كه بر اساس مصلحت گرایی بود، گذشته است و حركت جدیدی از آمریكا صورت گرفته است، جایی كه شخصیتهای مهمی در زمینه علوم محاسبات (Arms, ۲۰۰۰) مدارس كتابداری (Borgman, ۲۰۰۰) و مجموعه سازی (Lesk, ۱۹۹۷) در حال تجزیه و تحلیل متفكرانه روش جدید می باشند.به نظر ما، احتمالا كتابخانه مجازی واقعی ـ یك كتابخانه الكترونیكی كه در فضای شبكه ایی جدید ایجاد شده است و از محدودیتهای سازمانی موچود مجزا است ـ زمینه مساعدی برای ایجاد سرویسهای اطلاعات آینده فراهم كرده است. این نوع از كتابخانه الكترونیكی جهت ابداع و نوآوری و مانوردادن به ما آزادی عمل می دهد و این باعث می شود تا نزدیكترین رقبای ما ـ مخصوصا آنهایی كه خارج از بخش آموزشی هستندـ لذت ببرند. فقط زمان می تواند بگوید كه این عقیده درست است یا نه. اما برای آینده، ما باید اهداف خاصی را دنبال كنیم، چرا كه اگر ما این كار را انجام ندهیم دیگران آینده را از آن خود خواهند كرد.
نویسندگان: Nick Jointكتابدار موضوعی كتابخانه آندرسونDerek Law راهنمای استراتژی اطلاعات دانشگاههای Strathclyde و Glagow انگلستان
مترجم: زیور صباغی نژاد
دانشجوی كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع رسانی، شماره دانشجویی ۸۲۲۹۱۰۱

منبع : نما مجله الکترونیکی پژوهشگاه اطلاعات و مدارک علمی ایران