ملاحظاتی درباره جایزه علیرضا خمسه

علیرضا خمسه از معدود بازیگران ایرانی است که جایزه جهانی بازیگری گرفته و شاید تنها بازیگر ایرانی باشد که سال‌ها پس از این جایزه بین‌المللی- چیزی حدود ۲۰سال- در جشنواره فجر خودمان یک سیمرغ بازیگری را از آن خود کرده است.
خمسه در دهه ۶۰ ستاره سینمای کمدی ایران بود. این بازیگر شیرین و دوست‌داشتنی تا اوایل دهه ۷۰ هم با بازی در فیلم‌های کمدی فروش فیلم‌ها را تضمین می‌کرد ولی هرگز در جشنواره فجر جدی گرفته نشد. در ادامه راه، وقتی سینمای ایران راهش را به سمت فیلم‌های جوانانه کج کرد، جای او هم در سینما تنگ شد. از این پس بسیاری، خمسه را یک بازیگر تمام‌شده دانستند و البته هنوز هم می‌دانند. سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای بازیگری که ۸،۷ سالی می‌شود جلوی دوربین ۳۵ میلیمتری ظاهر نشده بود،‌می‌تواند یک شروع دوباره محسوب شود. بازیگری که حال در ۵۶‌سالگی آن‌قدر به پختگی رسیده که می‌تواند از کلیشه‌های همیشگی‌اش فاصله بگیرد و در یک نقش کاملا جدی و متفاوت با آنچه تماشاگر سینما همیشه از او بر پرده دیده بود، بدرخشد.
سیمرغ گرفتن علیرضا خمسه اما ملاحظات مختلفی را هم به ذهن می‌آورد.
نخست بگویم که به نظرم این جایزه برای این نقش یکی از جوایز بحق جشنواره بوده و اگر سینمای ما حالا پس از سی‌سال از سینمای کودک و سینمای کمدی - که دو دهه بار اقتصادی سینما را به دوش کشیدند- محروم است، به دلیل همین حمایت نکردن‌هاست. اگر سینمای ما نمی‌تواند از قابلیت‌های امثال علیرضا خمسه و اکبر عبدی استفاده کند، گناه آنها نیست. اگر علیرضا خمسه به سمت بازی در نقش‌های جدی متمایل می‌شود و اکبر عبدی در نقش‌های ضعیفی همچون «اخراجی‌ها»، گناه مجموعه سینما اعم از مسئول، تهیه‌کننده و کارگردان و مخاطب است. چرا علیرضا خمسه باید نزدیک به یک دهه از سینما دور بماند و خود را با اجرای برنامه‌های تلویزیونی و مراسم مختلف افتتاحیه و اختتامیه جلوی چشم نگه دارد. آیا بازیگری که بیست سال پیش جایزه جشنواره پیونگ‌یانگ را برای کمدی «آپارتمان شماره ۱۳» دریافت می‌کند نباید به اندازه حتی یکی دو سال یک‌بار از دوربین
سی‌و پنج سهمی ببرد. اوضاع کارگردانان سینمای کمدی و سینمای کودک هم بهتر از خمسه نیست. متاسفانه حمایت‌ها در سینمای امروز ایران جهت‌گیری متفاوتی پیدا کرده و اولویت‌ها تغییر یافته است. به گمانم باید به امید شرایطی بود که همسویی حمایت‌ها در سینمای ایران با ذائقه مخاطب فهمیم و علاقه‌مند شر نخبه‌گرایی بی‌مخاطب را از سرسینما کم کند؛ در آن هنگام است که امثال علیرضا خمسه جایگاه واقعی خود را در سینمای ایران، باز خواهند یافت.
خمسه کاملا شایستگی این جایزه را داشت، چرا که: بازی کنترل‌شده و تر و تمیز او جای هیچ شبهه‌‌ای باقی نمی‌گذارد دوما اینکه داوران جشنواره فجر، سال‌هاست همانند داوران آکادمی اسکار به نقش‌های متفاوت بازیگران کلیشه‌شده – بدون احتساب قدرت بازی آنها در آن نقش – توجه ویژه نشان می‌دهند. به این اضافه کنید امتیازی که معمولا برای بازیگران به خاطر بازی در نقش‌هایی با معلولیت جسمی قائل می‌شوند. خمسه در نقشی که در «بیست» بازی کرد این امتیازها و تفاوت‌ها را یکجا داشت.
سوما اینکه معمولا هر جایزه سینمایی در هر جشنواره‌ای خواسته یا ناخواسته‌ حاوی یک پیام است و گیرنده جایزه را به ادامه مسیری که به خاطرش جایزه گرفته ترغیب و تشویق می‌کند.
داوران امسال بخش مسابقه جشنواره فجر هیچیک سابقه همکاری با خمسه را نداشته‌اند و با توجه به سوابقه‌شان، هیچکدام هم نسبت چندانی با سینمای کمدی و اساسا پدیده طنز ندارند. حالا آیا نمی‌توان نتیجه گرفت که پیام خواسته یا ناخواسته داوران به علیرضا خمسه می‌تواند این باشد که «برای ادامه حیات در سینما بیا و از آن نقش‌های کمدی دست بردار و بچسب به همین نقش‌های جدی و عبوس خودمان».
اگر این فرض را جدی بگیریم باید گفت با این جایزه اتفاق خوبی در سینمای‌مان نیفتاده است. اگر سینمای ایران برخی ژانرهایش را از دست داده است، دلایلی شبیه به همین دارد.

کیوان کثیریان

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی