آموزش مهندسی نیازمند اصلاحات سیستماتیک و پایدار

بالاخره یا شما مهندس هستید و یا نیستید. اگر مهندس هستید احتمالاً به مواردی برخورده اید كه مثلاً فلان درس قدیمی در دانشگاه را به چه دلیل در دروس گنجانده بودند و آیا بهتر نبوده كه فلان موضوع جدید مورد تدریس قرار گیرد تا بیشتر به درد انسان بخورد. اگر مهندس نیز نباشید به مواردی برخورده اید كه بعضی از مهندسین به دلیل نگذراندن دوره های مرتبط با نیاز شما قدرت ابتكار و امكان مساعدت و رفع نیاز شما را نداشته اند و این موضوع شما را به تعجب واداشته است. مسائلی از این گونه و نیز موارد مشابه، اشاره به موضوعی دارد كه در ادامه، ترجمه مقاله ای از آقای دكتر كامیار حقیقی از دانشگاه پوردوی آمریكا در این ارتباط آورده شده است.
•••
• نیاز به تغییر
در جامعه جهانی كنونی كه تقاضا و فرصت برای فناوری به سرعت در حال افزایش است، آموزش مهندسی دارای نقش غیرقابل انكاری است. موفقیت های اقتصادی و صنعتی نیازمند تربیت استعدادهای مهندسی و فنی است كه جزء اصلی برای حصول به این تربیت و باروری نیز آمادگی های تخصصی است. طبق نظر بالاترین سطوح رهبری جامعه مهندسی آمریكا، آموزش مهندسی نمی تواند در امور مهندسی همپای تغییرات رخ داده در این عرصه عمل نماید و در عوض دانشجویان را چنان آموزش می دهد كه مهندسینی برای دنیای دو تا سه نسل پیش خود باشند. این موضوع سئوالی را برمی انگیزد: چگونه ما به عنوان یك اجتماع می توانیم به عنوان پیشتازان اكتشاف، فراگیری و اشتغال، تغییرات سیستمیك در فرآیند آموزش را باعث شویم؟ بر این اساس است كه مسیر موفقیت شكل خواهد گرفت.آگاهی ملی در زمینه اصلاحات در آموزش مهندسی باعث آن می شود كه به آموزش مهندسی به عنوان یك تلاش پژوهشگرانه نگریسته شود. این بدان معنی است كه چالش پیش روی آموزش مهندسی نمی تواند با چند اصلاح ساده در سیلابس های قدیمی پایان پذیرد و ما نیازمند تحقیقات بنیادین هستیم تا بتوانیم تعلیم و تعلم مهندسی را متحول نماییم. در این زمینه شورای محلی تحقیقات آمریكا در سال ۲۰۰۲ بیان داشته كه: «همان طوری كه برای هیچ كس متصور نیست كه بدون تحقیقات بتوان از دست یك بیماری جدید خلاصی یافت، بدون استفاده از نتایج تحقیقات نیز نمی توان در انتظار ایجاد اصلاحات در امور آموزش مهندسی بود. در این راستا آكادمی ملی مهندسی آمریكا در حرف و عمل از ایده های جدید برای حمایت از امور خلاقانه در آموزش مهندسی استقبال می نماید. تلاش های دو موسسه فوق الذكر و نیز انتشار گزارش «معیار مهندسی ۲۰۰۰» از سوی هیات اعتباردهی مهندسی و فناوری (ABET) و حمایت های بنیاد ملی علم از تحقیقات در زمینه آموزش و انتشار گزارش مهندسی در سال ۲۰۲۰ و پیشرفت تحقیقات آموزشی از طریق بررسی كارایی دانشكده ها، همه و همه باعث شده است كه كیفیت تحقیقات آموزشی در زمینه مهندسی بالاتر رود و این كار انجام ارزیابی های مناسب، جذب اساتید نامدار به این مباحث و افزایش تشریك مساعی بین دانشكده های مهندسی با دیگر دانشكده ها (از قبیل دانشكده های علوم آموزشی، روانشناسی و...) را در پی داشته است.
• یك تلاش پژوهشگرانه
قابل ذكر است كه اخیراً دانشگاه پوردو دانشكده ای با عنوان آموزش مهندسی برپا نموده است تا اهمیت این نكته را بیان دارد كه آموزش مهندسی یك فعالیت مهم و پژوهشگرانه است. نتایج علمی و نیز فارغ التحصیلان دانشكده آموزش مهندسی دارای تاثیر بارزی بر این برنامه ملی علوم و فناوری هستند چون این قبیل افراد هستند كه رهبری آموزش مهندسی در آینده را برعهده خواهند داشت. بایستی متذكر شد كه این تلاش ها در دانشگاه پوردو و دیگر دانشكده ها نشان دهنده چارچوب رسمی برای این زمینه علمی جدید است.هدف این گونه دانشكده ها آن است كه از طریق ایجاد یك برنامه آموزشی مبتكرانه با تاكید بر آموزش مهندسی و تحقیقات مربوطه، كادر جدیدی از اساتید و رهبران آموزشی را ایجاد نمایند. تاكید این دانشكده می تواند بر:
• ایجاد زمینه تحقیقات جدید به منظور حمایت از اصلاحات در زمینه آموزش مهندسی (البته منابع مالی جدید باعث موفقیت در این عرصه خواهد شد).
• انتشار نتایج تحقیقات برای طیف وسیعی از علاقه مندان مشتمل بر اساتید دانشكده های مهندسی، علوم و ریاضیات و...، معلمان دوره ۱۲ ساله ابتدایی تا پیش دانشگاهی و نیز سیاستگزاران عرصه آموزش.
• آماده نمودن نسل بعدی اساتید و متخصصان عرصه آموزش مهندسی با ایجاد دوره های تحصیلات تكمیلی (فوق لیسانس و دكترا).
باید متذكر شد كه دانشكده آموزش مهندسی نیز همانند دیگر دانشكده ها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت. كارآمدی آنان نیز در زمینه های مرتبط با آموزش مهندسی، كارایی آموزش و ارائه خدمات به جامعه از طریق سنجش های انجام گرفته مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
• توسعه پایدار
اخیراً انجمن مهندسین سیویل آمریكا (ASCE)، توسعه پایدار را نیز به «شاخص های اخلاقی» افزوده است. در اولین قانون می توان خواند كه «مهندسین باید ایمنی، بهداشت و رفاه عمومی را در صدر فعالیت های خود قرار دهند و بكوشند تا اصول توسعه پایدار در راس وظایف حرفه ای آنان قرار گیرد.» این انجمن هدف پایدار بودن توسعه را «برای آموزش و اجرای مهندسی» تعیین نموده است و برای پیگیری این هدف با موسسات دیگری از قبیل انجمن آموزش مهندسی آمریكا (ASEE) و انجمن مهندسین شیمی آمریكا (Aiche) در موسسه ای به نام «نشست مهندسین برای توسعه پایدار» همداستان شده است. بر این اساس دانشكده های آموزش مهندسی، توسعه پایدار را نیز به لیست موضوعات بنیادی خود افزوده اند. بدین خاطر نمی توان این سئوال را مطرح ساخت كه «چگونه می توان یك محیط كاری یا آموزشی پایدار ایجاد نمود».ایجاد یك چنین محیطی نه تنها نیازمند فكر و خلاقیت های جدید است بلكه رهبری های جدید را نیز نیاز دارد.آقای میشل فولان در سال ۲۰۰۵ بهترین تعریف را برای توسعه پایدار و تاثیر رهبری بر آن ارائه كرد: «توسعه پایدار عبارت است از ظرفیت یك سیستم برای به خدمت گرفته شدن در پیچیدگی های یك پیشرفت مداوم با تاكید بر ارزش های عمیق انسانی.»ما نیز در دانشكده های آموزش مهندسی به دنبال رسیدن و بهره جویی از رهبری توصیف شده توسط ASCE هستیم تا به توسعه پایدار در محیط های آموزشی و كاری دست یابیم.
• فرصت های تازه
برای موفقیت در زمینه تلاش برای اصلاحات در آموزش مهندسی، انجام گفت وگوهای آزاد و نیز حمایت جامعه مهندسی و دیگران از این تلاش امری حساس و تعیین كننده خواهد بود. این جامعه وسیع مهندسی نیازمند به خدمت گرفتن بحث ها در سطح ملی است تا راه هایی برای حمایت از این تلاش بیابند. در این بین انجمن ها و نشریات تخصصی در رشته های مختلف نیز بایستی نقش جهت دهی به مباحثات را داشته باشند. برای بیشترین تاثیرگذاری جامعه، آموزش مهندسی بایستی به نحو فزاینده ای در تماس با دبیران و محققین رشته های ریاضی، علوم و فناوری قرار گیرد. فرصت تازه ای كه برای آموزش مهندسی فراهم آمده این است كه در طیف وسیعی از جامعه به عنوان یك زمینه پژوهشگرانه شناخته و محسوب شود. با این هدف ضمن پیشروی به جلو ما از تمام بحث ها در سطوح مختلف آكادمیك و آموزشی استقبال می كنیم. چون ما متوجه هستیم كه یك چنین چالش هایی برای موفقیت در یافتن مسیر چگونگی آموزش و آماده سازی رهبران آینده دنیای مهندسی از اهمیت خاصی برخوردار است.
Journal of Environmental Engineering, Apr. ۲۰۰۵
دكتر كامیار حقیقی
ترجمه: عبدالله مصطفایی

منبع : روزنامه شرق