بهداشت، جهانی شدن و کشور های در حال توسعه

بهداشت ركن اصلی رفاه بشری است. با این وجود، عالی ترین شرایط بهبود در بهداشت جامعه از خدمات بهداشتی نشأت نمی گیرد بلكه از تحولات اجتماعی و اقتصادی ناشی می شود و موقعیت های بسیاری وجود دارد كه حتی وضع را از این بهتر كند.
امروزه خدمات بهداشتی مرز های علمی و فناوری به حدود غیر قابل تصوری گسترش پیدا كرده، حتی فشار اقتصادی و مالی، انحصار منافع، رقابت های فشرده را متحمل شده و بودجه های هنگفت برای سرمایه گذاری را به خود معطوف نموده است.
تجربیات به عمل آمده نشان می دهد كه بهداشت را باید نه تنها عامل اصلی در توسعه اجتماعی بلكه در توانایی كشور ها و در فرآیند اقتصاد جهانی به حساب آورد. از این رو بهداشت یك ضرورت مبرم برای سرمایه گذاری در فرآیند تكامل است. جهانی شدن در تعارض با انتقال سریع سرمایه و رژیم هایی كه جدیداً به تجارت روی آورده اند بوده و موجب افزایش تعمیق شكاف فقر به محاذات ارتباطات تحول آمیز الكترونیك و شیوه های مبادله شده و امید تازه ای به جریان های نوین اجتماعی و سیاسی داخل ملت ها دمیده است. این تجربیات هم امكانات و هم معضلات بهداشت عمومی را برای ما بازگو می كند. نمونه های این مجادلات را می توان در جهان در حال توسعه مشاهده كرد. به عنوان مثال كشور تانزانیا در جایگاه فقیرترین كشورها طبق آمار بانك جهانی قرار دارد.
در حالی كه مركز تجاری آن دارالسلام یكی از گران ترین شهر های دنیا است زیرا كه حقوق ماهانه افراد در تبعید از جهان پیشرفته موجب گردیده كه مخارج بالا رود. نكته مورد سرزنش برای تانزانیا و اغلب ملل در حال توسعه آن است كه جریان انباشت ثروت مانند دوران استعمار از فقرا به اغنیا سوق می دهد. فراتر از آن هزینه ای كه صرف ساماندهی وام می شود بیش از سرویس بهداشت یا آموزش و امور مهم مشابه است. اینها شاید تصاویر كم رنگ تری از جهانی شدن اقتصاد را ارائه دهد.
از طرف دیگر شركت های دخانیات و تسلیحاتی غرب منافع خود را در فروش محصولات خود به كشور های كم درآمدتر جست وجو می كنند. از سال ۱۹۴۵ اغلب مرگ و میرها به طور مستقیم یا غیر مستقیم ناشی از جنگ های مسلحانه ای است كه در كشورهای فقیر حادث شده است. در كنار آن، تمهیدات موجود در كشور های كم درآمد برای اتخاذ سیاست منطقی داروها در برابر فهرست داروهای ضروری با مقاومت شركت های دارویی چند ملیتی مواجه گردیده اند.
اینها نمونه هایی از جهانی شدن اقتصادی است كه دلالت بر سهم ناعادلانه ای از افتخار جهان در حال توسعه دارد. با این وجود جهانی شدن یك پدیده اجتناب ناپذیر است و معمولاً در شرایط مطلوب مزایا و معایب خاص خود را دارد. با دخالت در حركت آزاد كشورهای عقب نگه داشته شده استانداردهای زندگی و بهداشت بهتری را برای همگان به ارمغان می آورد.
از سوی دیگر آن ممالكی كه از تجارت آزاد فاصله بسیاری گرفته اند اقتصاد جهانی تسلط فزاینده خود را به تعدادی اندك از غول های چند ملیتی اعمال خواهد كرد كه بتوانند شرایط تجارت را به آنها دیكته نمایند. آنچه كه از این منظر استیفاد می شود آن است كه دهه اخیر بدون شك ناظر افزایش شكاف نابرابری بین جهان ثروتمندان و فقیران بوده است. آمار و ارقام دو علت نزدیك به هم را در میزان كلی پائین تنزل فقر در دهه ۱۹۹۰ به رغم انباشت رشد اقتصادی در جهان در حال توسعه نشان می دهد.
نخست آنكه رشد اقتصادی فقیرترین كشورها بسیار اندك بوده است دوم اینكه نابرابری همیشگی و مستمر (هم در ابعاد درآمد و هم غیردرآمد) در آن كشورها كه مانع از مشاركت كامل كشورهای فقیر در فرایند توسعه به وقوع پیوسته گردیده است.
● تعامل بهداشت و فرایند جهانی شدن و كشورهای در حال توسعه
هیچ تعریف دقیق با مقبولیت وسیع برای فردی كه جویای موضوع جهانی شدن است وجود ندارد. دكتر نیلس داولر (Nils Daulaire) رئیس سازمان بهداشت جهانی اظهار می دارد: به نظر من جهانی شدن از نظر اخلاقی پدیده ای خنثی است ولی با این وجود نیروی اجتناب ناپذیر بالفطره ای كه در خود دارد هم راهبرد است هم چالش.
جهانی شدن چالشی برای سازمان بهداشت جهانی است از جمله نیازی مبرم برای حكومت ها كه بتوانند به تهدیدات جهانی بر علیه بهداشت جامعه مقابله كنند. این فرایند ارتباط فیمابین جوامع همچون اتفاقاتی است كه در هر قسمت از جهان به وقوع می پیوندد ولی اثرات آن بر مردم و جوامع دوردست باقی می ماند.
مفسرین امروزه پذیرفته اند كه عوامل متعددی به ویژه آن دسته كه برای جهانی شدن تسهیل كننده محسوب می شوند از قبیل جریان تكنولوژی اطلاعات، حمل ونقل سریع، تجارت آزاد و تحركات پایتخت، افزایش آلودگی، تغییرات رژیم غذایی و مصرف فرآورده های غذایی كه تحت اصلاح ژنتیك قرار گرفته اند تغییرات مربوط به قابلیت انعطاف بازار دخانیات، نابرابری ها را افزایش می دهد و به تماس های فرهنگی از مرزهای محدود یك منطقه فراتر از آنچه كه در آن رخ می دهد منجر می شود. فی الواقع برای ما امكان پذیر خواهد بود كه اثرات شایع جهانی شدن را در بسیاری از متون تجزیه و تحلیل كنیم.
جهانی شدن تاثیر پیچیده ای بر بهداشت دارد. تاثیرگذاری آن با رشد درآمد و توزیع و عدم ثبات اقتصادی امكانات بهداشت، آموزش و سایر خدمات اجتماعی، شیوه زندگی همچون تنش و سایر عوامل كه اخیراً ملحوظ شده اند ارتباط پیدا می كند.
در جهان نوین باكتری ها و ویروس ها تقریباً به همان سرعت پول حركت می كنند با جهانی شدن یك دریای میكروبی واحد تمام نوع بشر را می شوید و می برد.
به دلیل آنكه مردم از مرزهای بین المللی در یك روز واحد عبور می كنند: تقریباً یك دهم مفهوم انسانیت نیز در هر سال از این مرزها گذر خواهد كرد. این تنها بیماری های عفونی نیستند كه با فرایند جهانی شدن گسترش می یابند. تغییرات در شیوه زندگی و رژیم غذایی می تواند در بروز بیماری های قلب، دیابت و سرطان نقش آنی و فزاینده ای داشته باشد.
بیش از هر چیز استعمال دخانیات مشی خزنده ای دارد كه در اثر فشار بازار جهانی سیر مصرف آن صعودی است به منظور آنكه اتفاق عقیده ای در آثار و بازتاب های جهانی شدن بر بهداشت عمومی به وجود آید زمینه ای كه آثار زیانبار، مفید یا مجموعه ای از این دو را در این فرایند در برگیرد باید فراهم آید. با این وجود اینكه كار آسانی نیست زیرا یك عامل موثر برای یك منطقه سودمند است درحالی كه همان عامل سایر مناطق زیانبار تلقی شود. این زمینه پرداخت بدین موضوع نیست كه تاثیرات جهانی شدن مفید هستند یا زیانبار.
تحولات بنیادی به طور متداول در عرصه بهداشت در حال تكوین است بعضی از این تحولات در قطاع (Sector) بهداشت كار عارض می شوند از جمله كشفیات نوین و درمان های نوین در مراقبت بهداشت و ارتقای آگاهی اثرات محیط بر بهداشت جامعه كه برخی از آنها در اثر توسعه یافتگی بیرون از قطاع بهداشت رخ می دهد همچون جهانی شدن و رشد فناوری پزشكی از راه دور (Telemedicin) و شبكه جهانی اطلاع رسانی (اینترنت).
این تغییرات احتمالاً در سال های آتی رو به افزایش می گذارد و جهش های تازه تری به وقوع می پیوندد. در این حال و هوا ضرورت اتخاذ سیاست به منظور كسب اطلاعات بیشتر در حول امور محوله اجتناب ناپذیر است تا در درازمدت در برنامه قرار گیرد. از جنبه استراتژیك بهداشت كشور های در حال توسعه هیچ گونه طرز تلقی نسبت به راهكار ها و راهبرد هایی كه جهانی شدن و بهداشت و جامعه دربر گیرد وجود ندارد.
بهداشت یكی از ابعاد جهانی است كه ارتباطات پیچیده ای دارد.
اثرات آن با رشد و توزیع درآمد عدم ثبات اقتصادی، امكانات بهداشت آموزش و سایر خدمات اجتماعی، شیوه زندگی همچون تنش و سایر عوامل كه اخیراً ملحوظ شده اند تعیین می شود. بعضی از برخورد های بهداشت و جهانی شدن می تواند مثبت ارزیابی شود مانند پزشكی كه از راه دور می تواند به پیش بینی خدمات در مناطق تحت كنترل از راه دور كمك كند ولی پزشكی از راه دور به سرمایه گذاری در امور تجهیزات، ارتباطات زیرساختاری و آموزش پرسنل كه می تواند به عنوان جنبه های منفی اثرات اقتصادی و بهداشتی تلقی شوند نیازمند است. پزشكی از راه دور اثر جمعی (مثبت و منفی) با خود دارد.
در مجموع جهانی شدن امتیازاتی دارد همچون معایب آن برای بهداشت جامعه. اختلافات طبقاتی در جامعه كشور اثرات مثبت یا منفی بهداشت را از جهانی شدن تبیین می كند.

* استادیار دپارتمان بهداشت دانشكده پزشكی دانشگاه آنكارا
منبع:
Saudi Medical Journal
VOI:۲۶NO:Februay ۲۰۰۵

منبع : سایر منابع