از هم با خبر شوید

یکی از راهکارهای موثر اخلاقی در اسلام برای تحکیم روابط خانوادگی و استحکام اجتماعی، برقراری ارتباط دوستانه با خویشاوندان است که اصطلاحا به آن «صله رحم» می‏گویند. «صله » به معنای وصل است، و در اصطلاح به احسان و اظهار عطوفت و رعایت حال دیگران گفته می‏شود. «رحم» به معنی جایگاه اولاد است و در اصطلاح به مادر گفته می‏شود. با این توصیف معنی اصطلاح صله رحم، محبت و رسیدگی و احسان نمودن به خویشان و نزدیکان است.
مسلمین موظفند روابط خانوادگی و فامیلی خویش را گرم و صمیمی نگاه داشته و از تنش‏هائی که موجب بهم خوردن روابط خوب خانوادگی است ، جلوگیری نمایند ، و از امور جزئی که موجب سوء ظن‏های بی‏جا و سردی‏های بی‏مورد است به راحتی بگذرند.
اسلام مسلمین را به حفظ روابط خوب و سالم خانوادگی، و زدودن عوامل کدورت، و برخورد پرجاذبه با کسانی که قطع رحم نموده و از فامیل بریده‏اند ، تحریک و تشویق نموده و در مقابل قطع رحم و توقف ارتباط فامیلی را بسیار نکوهش کرده است.
● صله رحم در قرآن
صله رحم و رسیدگی به بستگان در قرآن به عنوان یک ارزش الهی واجب قلمداد شده و مومنین را به ادا، حق خویشاوندان توصیه نموده است: «حقوق خویشاوندان و مسکین را ادا کن...» (اسراء:۲۶)
یکی از بارزترین مصادیق این حقوق، در بیانی که خداوند در توصیف «اولوالالباب» (مومنان دارای خرد) فرموده، ذکر شده است: «کسانی که پیوند می‏یابند با آن کسانی که خداوند به پیوند با آنان امر فرموده است» .(رعد: ۲۹)
و برای تاکید بر این امر، گوشزد می‏نماید که من بر اعمال شما آگاه و مراقب شما هستم، مبادا کاهلی کنید: «نسبت به آن خدایی که به نام او از یکدیگر درخواست می‏کنید خویشتندار باشید؛ و نسبت به خویشاوندان کوتاهی نکنید ، همانا خداوند مراقب شماست.» (نساء: ۱)
از این آیه، ارزشمندی این عمل اخلاقی کاملاً مشهود است. اما در آیات دیگری بر این امر آنچنان تاکید شده که در ردیف پرستش خداوند قرار گرفته است: «خدا را بپرستید و هیچ چیز را شریک او قرار ندهید و به پدر و مادر و خویشان نیکی کنید...» (نساء: ۳۶)
در توضیح باید افزود که اصولاً در هر تعامل انسانی، در وجود هر رابطه اجتماعی نوعی قانونمندی وجود دارد. به تعبیر عامیانه هر کس نسبت به دیگری طلب‏هایی دارد که به اصطلاح قضایی، «حقوق» نامیده می‏شوند و بدهی‏هایی دارد که آنها را «مسئولیت‏ها» می‏نامند. این امر بین هر مسلمانی با خویشاوندانش حاکم است و باید ادا گردد و صله رحم یکی از این حقوق و بلکه عامل مهمی بر ادا، این حقوق است. احساس الفت و انس با نزدیکان و خویشاوندان، باعث نوعی رضایتمندی اجتماعی می‏گردد ، رضایتمندیی که باعث شکوفایی فرهنگی و رشد و تعال زندگی انسانی می‏گردد.
● صله رحم در احادیث
در سنت رسول اکرم (ص) و مکتب اهل بیت (ع) نیز در خصوص صله رحم تاکیدات و ارشادات متعددی وجود دارد که جهت رعایت اختصار به برخی از آنها اشاره می‏گردد:
۱) پیامبر اکرم(ص) در اواخر عمر در جمع یاران و صحابه خویش فرمودند: «به شما جامعه حاضر زمان خودم و غیر زمان خودم و آنان که در صلب پدران و رحم مادران هستند و تا قیامت، وصیت می‏کنم صله رحم نمایند، اگر چه رنج یک سال سفر داشته باشد،همانا صله رحم از (اهم احکام) دین است.» (بحار، ج ۷۴، ص ۱۰۳- ۱۰۵)
۲) رسول اکرم (ص) فرمود: «صله رحم کن، اگر چه شربتی از آب باشد، و برترین مرحله صله رحم خودداری از آزار اوست». (بحار، ج ۷۴، ص ۱۰۳)
۳) پیامبر اکرم (ص) فرمود: «در دنیا صله رحم کنید گرچه به ادا، یک سلام باشد». (بحار، ج ۷۴، ص۱۰۴)
۴) امیرمومنان (ع) نیز به فرزندش چنین سفارش می‏کند: «خویشانت را گرامی بدار، زیرا آنان بال و پری هستند که با آنان پرواز می‏کنی و اصل و ریشه تو می‏باشند که به ایشان باز می‏گردی و دست (یاور) تو هستند که با آنها (به دشمن) حمله می‏کنی (و پیروز می‏شوی)». (بحارالانوار، ج ۷۴، ص۱۰۵)
کسی که می‏خواهد یک صله کننده واقعی باشد باید آمادگی داشته باشد که انواع کمک‏های عاطفی، کمک‏های فکری، کمک‏های مالی و حتی کمک‏های جانی را بر خویشان خود داشته باشد و آنان را از آزار و اذیت خویش در امان نگاه دارد.
● مصادیق صله رحم
نظام گسترده‏ و کامل اخلاقی که در مکتب اهل بیت (ع) تبیین شده است، در خصوص مصادیق صله رحم نیز بیاناتی دارد که به شفافی اعمالی را که ماهیتاً صله رحم محسوب می‏شود، بیان نموده است؛ از آن جمله:
۱) به دیدار خویشان رفتن، (امام صادق (ع))
۲) در هنگام مسافرت به خویشان و بستگان نامه نوشتن، (امام صادق (ع))
۳) خودداری کردن از اذیت و آزار آنان، (امام صادق (ع)) (اصول کافی، ج ۲، ۱۵۱و ۱۵۲)
۴) رسیدگی و دستگیری مالی به خویشان، (امام علی (ع)) (نهج‏البلاغه، خطبه ۱۴۲)
کسی که می‏خواهد یک صله کننده واقعی باشد باید آمادگی داشته باشد که انواع کمک‏های عاطفی، کمک‏های فکری، کمک‏های مالی و حتی کمک‏های جانی را بر خویشان خود داشته باشد و آنان را از آزار و اذیت خویش در امان نگاه دارد.
● فواید صله رحم
در روایات منقول از اهل بیت (ع)، فواید متعدد و قابل توجهی برای صله بیان شدهاست که به اختصار به آنها اشاره می‏گردد:
۱) صله ارحام اعمال را پاکیزه می‏نماید، (امام باقر(ع))
۲) اموال را زیاد می‏کند (امام باقر(ع))
۳) بلا را دفع می‏سازد (امام باقر(ع))
۴) مرگ را به تاخیر می‏اندازد، (امام باقر(ع))
۵) حساب انسان را در قیامت آسان می‏کند، (امام صادق(ع))
۶) اخلاق انسان را نیکو می‏کند، (امام صادق(ع))
۷) آدمی را از گناه حفظ می‏نماید، (امام صادق(ع))
۸) اجر صد شهید را به او عنایت می‏کند (پیامبر(ص))
۹) هر قدمی که به سوی صله و رحم برمی‏دارد، موجب چهل هزار حسنه، و محو چهل هزار سیئه، و ترفیع چهل هزار مقام است، (پیامبر(ص))
۱۰) دارای مقام کسی می‏شود که صد سال با صبر و خلوص خدا را عبادت کرده باشد (پیامبر(ص))
۱۱) جایگاه رهبران عادل در بهشت به او داده می‏شود (پیامبر(ص)) (بحارالانوار جلد ۷۴ صفحه ۱۱۱تا ۱۲۶)

منبع : نشریه بشری خانواده- با تلخیص
تنظیم برای تبیان : داوودی

منبع : تبیان