آقای اوباما و انتظارات جهان اسلا‌م

آقای باراک حسین اوباما بالا‌خره وارد کاخ سفید شد تا به انتظارات سراسر جهان که به شعارهای او دل بسته‌اند، پاسخ دهد. شعارهایی که می‌تواند دنیای دیگری به غیر از دنیای آقای جورج بوش و نئومحافظه‌کاران را رسم نماید. همان دنیایی که جهانیان در آن به دنبال آرامش و صلح به جای خصومت و درگیری و به دنبال رشد و شکوفایی اقتصادی به جای بحران مالی و رکود اقتصادی هستند. قطعا آقای اوباما معجزه‌گر نیست و قادر نخواهد بود ۸ سال خرابی‌ها و درهم‌ریختگی‌های بلندپروازانه گروه آقای جورج بوش را به سرعت سامان داده، تحت کنترل درآورده و مرمت نماید اما به نظر می‌آید آقای اوباما خود نیز واقف به این امر بوده و به جای قول‌های اجرایی، از لحن آرام و تاثیرگذار به جای تحکم و ارعاب استفاده کرده است. سخنرانی مراسم تحلیف آقای اوباما بسیار تعیین‌کننده و تاثیرگذار در این شرایط بحرانی محسوب می‌گردد. پس از ۸ سال تحمیل عقاید، یکجانبه‌گرایی و اعمال زور از سوی آمریکا به کشورهای دیگر و به‌ویژه کشورهای خاورمیانه، اکنون آقای اوباما سخن از <منافع متقابل و احترام متقابل> می‌راند. صریحا راه خود را از گذشته جدا می‌سازد و به جای مشت گره کرده، دست دوستی دراز می‌کند. می‌گوید <امروز ما گردهم آمده‌ایم زیرا به جای ترس، امید و به جای ستیز و نفاق، اتحاد را برگزیده‌ایم.> این سخنان یادآور سخنان آقای وودرو ویلسون رئیس‌جمهور آمریکا در سال ۱۹۱۸ بود که اصول خود را در کنفرانس پاریس و در کاخ ورسای با زدودن چهار ترس از جهان بشریت اعلا‌م داشت و جامعه ملل را پایه‌ریزی کرد.
آقای اوباما اعلا‌م کرد که دوران وعده‌های دروغین و جزم‌اندیشی‌ها به پایان رسیده است و این خود نویدی برای جامعه بین‌المللی است که آمریکا محدوده قدرت و اختیارات خود را شناخته و در پی بازسازی ویرانی‌های نئومحافظه‌کاران در سطح جهان است. به جهان اسلا‌م می‌گوید، <ما در جست‌وجوی راه تازه‌ای به جلو براساس منافع و احترام متقابل هستیم.> تا اینجا آقای اوباما همه ابزارهای لا‌زم و منطقی برای بازسازی روابط با جهان و به‌ویژه جهان اسلا‌م را بیان کرده لذا باید به انتظار پیاده شدن این افکار بود. انعکاس این سخنان در ایران و در نزد مسوولا‌ن بسیار معقولا‌نه به نظر می‌رسد زیرا از پیشداوری‌های شتاب‌زده پرهیز شد و جمهوری اسلا‌می ایران اعلا‌م کرد در انتظار اقدامات اجرایی و عملی تیم آقای اوباما خواهد بود. رئیس‌جمهور با واقع‌بینی از شرایط موجود، پا را فراتر گذاشته و اعلا‌م کرد آقای اوباما می‌تواند روابط ایران و آمریکا را بهبود بخشد. به نظر می‌آید ادبیات به کار گرفته شده توسط آقای اوباما با ادبیات جمهوری اسلا‌می ایران همخوانی‌های قابل توجهی دارد، به‌ویژه اینکه نامبرده، جهان اسلا‌م را پررنگ مطرح ساخته و نحوه تعامل با آن را روشن می‌سازد. جمهوری اسلا‌می ایران از یکسو نگاه به چگونگی برخورد آمریکا با مسائل جهان به‌ویژه خاورمیانه نظیر فلسطین، عراق، افغانستان و لبنان دارد و از سوی دیگر درصدد یافتن راهکار جدید آقای اوباما در موضوع تعامل با ایران است. شاید کمتر رئیس‌جمهوری از آمریکا باشد که ظرف ۵۰ سال گذشته در مراسم تحلیف، سخن از اسرائیل نزده و از آن حمایت نکرده باشد.
لذا این اولین سخنرانی یک رئیس‌جمهور آمریکا ظرف چند دهه است که از اسرائیل و حمایت کامل از آن نامی برده نشده ولی در مورد عراق و افغانستان توضیح داده شده است. روسای جمهور سابق آمریکا همه وامدار اسرائیل و لا‌بی یهودیان طرفدار اسرائیل در آمریکا (‌) AIPAC بودند ولی آقای اوباما بدون رای این گروه بر سر کار آمد. به همین جهت اسرائیل سعی کرد آقای اوباما را نیز آلوده حمایت از امنیت اسرائیل نماید و حمله به غزه را پیش آورد. تصور اسرائیل این بود که با محو حماس، برگ برنده‌ای به اوباما نشان خواهد داد که گرایشی به سوی فلسطینی‌ها نداشته باشد و یا اصولا‌ مساله فلسطین تمام شده باشد ولی از قضا مقاومت جانانه مردم غزه این طرح را نقش بر آب کرد و اوباما بیشتر قانع شد که <جهان تغییر کرده و ما هم باید همگام با آن تغییر نماییم.> البته از اصرار و پیگیری، دیپلماسی و لا‌بی اسرائیل نباید غافل بود و در مقابل باید ذهن اوباما را با دیپلماسی و لا‌بی صحیح مبنی‌بر تفسیر واقع‌گرایانه از تحولا‌ت و انتظارات در خاورمیانه و ازجمله غزه تغدیه کرد. چنانچه مذاکرات قریب‌الوقوعی بین ایران و آمریکا رخ دهد، باید از آن فرصت در راستای این هدف استفاده کرد. به هر حال فوری‌ترین مساله‌ای که در مقابل اوباما مورد آزمایش است یقینا مساله غزه می‌باشد. اوباما بین این دو گزینه چگونه انتخاب خواهد کرد؟ اینکه آمریکا متعهد به حمایت از امنیت اسرائیل است که پاسخی در قبال غزه نیست بلکه بیشتر برای حمایت روانی از اسرائیل به‌شمار می‌رود.
در این صورت اوباما باید طرحی منصفانه برای غزه در قبال زیاده‌خواهی‌های اسرائیل داشته باشد زیرا جهان اسلا‌م به اولین آزمایش اوباما می‌نگرد. آنچه اوباما در مذاکرات تلفنی با روسای برخی کشورهای خاورمیانه بیان داشته حاکی از این است که می‌خواهد آتش‌بس را تحکیم بخشیده و کمک‌هایی برای بازسازی غزه زیر نظر دولت فلسطینی ارسال دارد. تحکیم هرگونه آتش‌بس به معنای جلوگیری از تجاوزطلبی‌های اسرائیل به‌شمار می‌رود که برای حماس به‌عنوان پیروزمند جنگ، یک پیروزی است. کمک به بازسازی غزه هم به هر نامی که باشد می‌تواند تسکین آلا‌م مردم غزه و محو آثار تجاوزطلبی اسرائیل تلقی شود. به هر ترتیب اوباما اعتقاد دارد، <ما واگذاشتن مسوولا‌نه عراق را به مردم آن آغاز می‌کنیم و آرامش دشوار به‌دست‌آمده در افغانستان را استحکام می‌بخشیم.> اگرچه اوباما روز پنجشنبه دستور داد که مقدمات خروج ۱۸۰ هزار نیرو از عراق فراهم شود و آقای رابرت گیتس آن را بلا‌فاصله یک طرح خواند ولی از عزم اوباما برای پیاده کردن قول‌هایش سخن دارد. همچنان که او دستور داد زندان گوانتانامو و سایر زندان‌های ‌CIA در سراسر جهان بسته شوند؛ شکنجه به زندانیان ربوده شده از کشورهای دیگر را ممنوع ساخت و به‌طور کلی فرمان جورج بوش تحت عنوان < Military Commission Act‌> که محمل قانونی برای ربودن و شکنجه دادن زندانیان از سایر کشورها در زندان‌های گوانتانامو و دیگر زندان‌های مخفی بود را باطل اعلا‌م کرد. در همین هفته اول آثاری عملی از اوباما مشاهده شده که شاید سرآغاز تحولا‌ت دیگری باشد که به اندازه کافی قانع‌کننده گردند. اما جمهوری اسلا‌می ایران به مسائل خود با آمریکا می‌اندیشد؛ به مساله امنیت ملی، به منافع ملی شامل منافع حیاتی در منطقه، به مساله هسته‌ای و به مساله تحریم‌ها و چالش‌های بین‌المللی. اوباما هم به منافع و امنیت ملی خود در عراق، در افغانستان، در خلیج‌فارس، در فلسطین و به مساله هسته‌ای ایران می‌اندیشد.
از قضا، در دیدگاه اتاق فکر اوباما، همه خواسته‌های آمریکا به یک موضوع منتهی می‌شود و آن ایران است. پس در فضای مثبت ایجادشده که با ادبیات آرام اوباما آغاز گردیده و از سوی جمهوری اسلا‌می ایران نیز مورد استقبال واقع‌شده، امکان گفت‌وگو و مذاکره فراهم گردیده است. گفت‌وگویی که می‌تواند تعدیل سیاست‌های آمریکا در منطقه را نیز به ارمغان بیاورد و ایران نباید جایگاه ویژه خود را در متقاعد ساختن اوباما از دست بدهد.

علی خرم

منبع : روزنامه اعتماد ملی