یادی از مهندس بهاءالدین ادب نماینده فقید سنندج در مجلس

در پنج مجلس طی سال های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲؛ اکثر مالکان محافظه‌کار کرد (مانند سردار معظم کردستانی معروف به آصف) در کرسی‌ها نمایندگی کردستان را بر عهده داشتند و کردها از سنت سیاسی پخته و جاافتاده و دارای تجربه مانند دیگر بخش‌های ایران برخوردار نبودند.
در مجلس‌های شورای ملی، نمایندگانی که از طرف کردستان انتخاب شده بودند اکثرا از طبقه اشراف بودند و توجه زیادی به منافع آتی و آنی خود و مصالح اعوان و انصار وابسته به خود داشتند و نماینده‌های مصلحت‌گرای کرد مجلس، از چندان نفوذ و اعتباری برخوردار نبودند و جزو حامیان غیرمتعهد الگوی سلطنت بودند که خود نیز به مصونیت مالکیت‌های خصوصی خود در جامعه سنتی کردها دلبستگی داشتند.
اکثر نمایندگان کرد مجلس شورا در دوران قاجار و پهلوی اول، بنا به گسترش پیوند شخصی و گروهی، دریافت مساعدت، تامین منافع و مقام اعوان و انصار خود و یا در اختیار داشتن منابع قدرت و مشاغل کلیدی، انواع روابط متداخل مبتنی بر بده بستان‌های گوناگون نوعی حس سرسپردگی و مدیون بودن به قدرت مرکزی داشتند؛ چهره‌های سیاسی کرد از هماهنگی درونی بی‌نصیب بودند و بنا به حفظ تشریفات و موقعیت خود، از روحیه همکاری بی‌بهره؛ گرچه هیچکدام از آنان در تعیین سیاست حکومت مشارکتی نداشتند و بنا به موقعیت سست و نامشخص و مبهم آنان در کابینه یا مجلس، همواره از شبح عدم اعتماد حکومت مرکزی نسبت به آنان آسایش خاطر نداشتند. مثلا‌ سردار معظم آصف در دوره ۷ وارد مجلس شد و تا دوره ۱۵ مرتبا در مجلس بود و در مدت ۳۰ سال نمایندگی مجلس شورا و سنا، هیچ وقت نطقی در مجلس نکرد و همیشه جزو نظر غالب و اکثریت مجلس بود و در محافظه‌کاری - لا‌اقل پیش از انقلا‌ب - مشابهی نداشت. از دوره اول مجلس در ۱۳ مهر ۱۲۸۵ تا دوره ۲۴ مجلس در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، هیچ نماینده کردی در سطح نواب‌رئیسی، کارپردازی، منشی و ریاست مجلس نداشته‌ایم، اما در آن ۶۰ سال و ۲۴ دوره، ۲۰ شخصیت اندک هماهنگ و بعضاً متفاوت، اما قابل تامل نمایندگی سنندج را عهده‌دار بوده‌اند: میرزا حاج اسدا...خان‌کردستان، آقاخان اعزازالسطنه، میرزا فرج آصف سردار معظم، حاج محمدخان حبیبی، میرزا محمدخان وکیل الملک، اسماعیل رحیم‌زاده، نصرت‌ا... صادق وزیری اعزازالملک، عبدالحمید سنندجی سالا‌رسعید، ناصر قلی خان اردلا‌ن، حسین وکیل، محمدرضا آصف، امان‌ا... اردلا‌ن، دکتر محمدهاشم وکیل، عباسقلی اردلا‌ن، مهدی شیخ الا‌سلا‌می، هوشنگ کمانگر، محمد اصولی، محمدعابد سراج الدینی، فرخ‌لقا بابان، حبیب‌ا... امام مردوخ. و اینکه در تاریخ پهلوی چه اقدامی برای کردستان کردند در مقاله‌ای و جایی دیگر می‌توان در این باره بحث کرد. ‌
پس از اشاره به این پیشینه تاریخی باید گفت که در میان نمایندگان مجلس در سنندج و یا دیگر شهرهای کردنشین کمتر چهره‌ای را یافته‌ایم که درصدد دفاع از هویت کردها در چارچوب قانون اساسی باشد و تاثیری را در کنش و رشد جامعه خویش داشته باشد و نمایندگان کرد در خلا‌ف جهت این تفکر غالب سنتی کمتر جریانی مثمرثمر نیاغازیدند و گاه جزم اندیشی و عدم تصمیم‌گیری و مفعول سیاسی شدن و تسلیم بی‌قید و شرط تفکر سنتی شدن و به شکل و محتوای مسوولیت نیندیشیدن و زبان به تحریف و تفسیر و توجیه گشودن و گاه مرتکب خواص پروردن و عوام فریفتن به قصد اعمال قدرت و مشروعیت به خویش بخشیدن آفات این آرمان مردم بود و بارها طی یک قرن آرزوی مردم تخریب شد و کمتر چهره‌ای برخاست تا جبران مافات دیگران کند، و حال با شناخت چنین معضلا‌تی خود را به نمایندگی مردم رساندن و قصد حرکتی برخلا‌ف جریان مرسوم داشتن و یا از بزرگان رفته راه هم فراتر رفتن جسارتی خاص می‌طلبد، از یاد نبردن زیست بوم و هزینه کردن ثروت شخصی برای رواج آثار اندیشمندان کرد، بهاءالدین ادب را از دیگران متمایز کرد و نزد مردم قابل احترام‌تر. گرچه بسیار بودند مارهایی در آستین که نیشش زدند تا به سم بیالا‌یندش، اما ادب می‌دانست همین مناظره و چالش‌ها ونوشته‌ها است‌ که با تلا‌ش بیشتردرتزریق اندیشه راهنما، جامعه به شناخت بهتر سوق داده می‌شود تا با نگرش نو و چرخش بنیادین و حرکت تدریجی‌ فرهنگ‌سازی‌ و ترویج مفاهیم مدرن، مادروطن خود را با پیشبرد منافع روبه‌رو سازند و به بالیدن و رشد منزلت جامعه‌کردان- در آغاز دوره جدید- کمک ‌کنند و با گذشت زمان و دگرگونی ایام، انگاره و پیش‌فرض‌ قدرت مسلط زمانه را تغییر دهند.
‌ شادروان ادب همواره در بحث‌ها می‌گفت که هرچند عملکرد فعلی و معاصر بعضی از فعالا‌ن سیاسی کرد، درس روشن و آموزنده‌ای برای نسل جوان امروز کرد است و با شناخت از آن و نقد فعالیت ایشان، مشارکت در بازسازی هویت خود کرده‌اند و از رمز تاریخ درس گرفته‌اند و با نگاهی خوشبینانه - بعد از ذکر و شناخت عیب‌ها - تنها هنر و دستاورد همین چهره‌های سیاسی، فقط طرح نظریه‌ها و برنامه‌ها است که دیگر نسل نو، دوره شکل‌گیری و تحقق و روشنگری را بیاغازد و بر اساس مداخله انساندوستانه و پرهیز از تحجر و هیجان و احساسات، در رقم زدن سرنوشت خود تاثیر گذار باشند. ادب هم مانند بعضی از چهره‌های نمایندگان کرد در مجلس همواره اشاره می‌کرد که باید به آموزش و بسط فرهنگ‌گستری در جامعه اصرار داشت؛ و خود هم در لا‌به‌لا‌ی کار اجرایی عمرش را به سرمایه‌گذاری در این راه گذرانید و با صراحت می‌گفت که برای نسل جوان اهل تحقیق، شایسته و واجب است که به رمز آموزش و فرهنگ‌سازی باور داشته باشد. حال مردی را با هزار خاطره به آغوش آبیدر سپردیم، آبیدری که سال‌هاست به مردم شهرش تک‌درختی را می‌نمایند تا بگوید که کیست آن نورسیده و نوگل ظفریه که همچو آبیدر برای درست تعریف کردن و زنده نگه‌داشتن هویت مردمش قوام و دوام باشد ؟ یاد و راهش پردوام باد...

عرفان قانعی‌فرد

منبع : روزنامه اعتماد ملی