فلسفه سیاسی ارسطو

اگر فیلسوفان جریان ساز یونان باستان را به سه نفر محدود نماییم، بی گمان یکی از آن سه حتما ارسطو (Aristotle، ۳۸۴-۳۲۲ق.م) می باشد. فیلسوفی که به سیستم سازی و نوآوری بسیار نامبردار بوده است. توصیفات و القاب متعددی را به او اطلاق کرده اند که معلم اول گویا تر می باشد. دانته (Dante، ۱۲۶۵-۱۳۲۱) شاعر ایتالیایی و سراینده منظومه بزرگ کمدی الهی، در خصوص وی چنین می گوید: و هنگامی که دیدگان را بر آسمان بلند کردم/ خداوندگار دانایان را دیدم / در میان حلقه خانواده ای فلسفی نشسته / همگان چشم بر او دوخته، همگان به تکریم وی کمر بسته.(۱)
۱) آثار ارسطو
ارسطو آثار بسیاری را به رشته تحریر درآورده است که فقط یک پنجم آنها به دست ما رسیده است. اما آنچه که در نگاه اول حائز اهمیت است، فارغ از جامعیت و دقت آثار، همانا کیفیت آنها می باشد. زیرا اگر از استادش افلاطون (Platon، ۴۲۷-۳۴۸ق.م) از آثار ارائه شده در آکادمی او چیزی به یادگار نمانده و تنها تعلیمات وی به مردم عوام از گذر حوادث روزگار مصون مانده. آثار ارائه شده او در لوکیوم باقی مانده و از تعلیمات وی به مردم عوام چیزی به روزگار ما نرسیده است.
اما بنابر موضوع بحث حاضر، شناخت فلسفه سیاسی ارسطو از رهگذر آثار او در حوزه اخلاق و سیاست امکانپذیر است که عبارتند از: اخلاق ائودموس، اخلاق نیکو ماخوس، اخلاق کبیر، سیاست و اصول حکومت آتن.
۲) برخی از مهم ترین آرای سیاسی ارسطو
ارسطو بر این عقیده بود که کشور یا جامعه سیاسی پدیده ای طبیعی است و انسان به حکم طبیعت، جاندار شهری منش ( حیوان مدنی الطبع) است. در واقع او ارزش بسیاری برای زندگی جمعی قائل بود و بر این باور بود که اگر کسی منکر این امر شود: یا خداست یا دد ( جانور وحشی).
انسان طبیعتا نمی تواند یکسره فردگرای ( Individualist) باشد. او با همانندان خویش زندگی می کند و به خیر یا سعادت اعلی که مطلوب اوست در پیوند و آمیزش با آنها می رسد، پس باید سازمان کشور و حکومتی را که خود بخشی از آن است، به نیکی بشناسد.
دولت انجمنی است که منشا آن منش اجتماعی فرد است و مبادی ساده آن در کانون خانواده به خوبی دیده می شود. در واقع این انجمن یا اجتماع به منزله سازمانی است که هدف آن رسانیدن انسان به برترین خیر یعنی سعادت (happiness) و لذت (Pleasure) است. در این که زندگانی سعادت آمیز و شادمانه عبارت از چیست؟ پاسخ ارسطو این است که زندگی مذکور عبارت از آن است که انسان مجال تفکر داشته باشد. به نظر ارسطو این نعمت اگر دست دهد نزدیک ترین چیزی است به الوهیت و مایه رهایی از حوادث مادی جهان خاکی است.
مرد آزاده کسی است که به خویشتن متکی باشد. ولی بردگی، امری طبیعی است و مربوط به برتری و فرودستی واقعی مردمان است و ترتیبی است که برای هر دو سودمند است.(۲) اگر ماکو به تنهایی روی دستگاه بافندگی پیش می رفت، از بردگی ممکن بود صرفنظر شود.(۳)
ارسطو درباره جامعه مثالی و فواید دارایی بحث می کند و در این راه نیز به اعتدال می گراید و می گوید که سوق دادن مردم به اعتدال نیز از راه تربیت و قانون امکان دارد.
شرط و امکان شهروندی آن است که شهروندان بتوانند وظایف و تکالیف خود را انجام بدهند. اشکال پذیرفتنی حکومت عبارتند از:
۱) پادشاهی(Kingship)
۲) حکومت اشرافی(Aristocracy)
۳) حکمت گروهی مردم (Polity)
که صورت های فاسده آنها عبارتند از:
۱) حکومت ستمگری(Tyranny)
۲) حکومت متنفذان (Oligarchy)
۳) دموکراسی مطلق (Extreme democracy)
اما به طور کلی هر یک از حکومت های سه گانه نخستین شخصیت و ارزش بیشتری به مردم ببخشد، آن بهتر است و هر یک از آنها که پسندیده است زمانی که مسئولان آن نظام به وظایف خود عمل نکنند، ناچار به تباهی خواهد گرایید. حکومت مطلوب حکومتی است که وظایف خود را به اعلی درجه ممکن از سودمندی نسبت به مردم انجام دهد و باید دانست که طرز حکومت در آموزش و پرورش شهروندان مدخلیت تام دارد.(۴)
۳) فلسفه سیاسی ارسطو
پس با توجه به نکات فوق درمی یابیم که ارسطو فلسفه سیاسی را عبارت از: ایجاد یک کشور ودولت ایده آل می داند و همان خط مشی را دنبال کرده که افلاطون در کتاب های مرد سیاسی و قوانین پیش گرفته است و جنبه اخلاقی دیدگاه افلاطون مورد توجه ارسطو می باشد. یعنی انسان نیک و شهروند نیک، یکی است و هدف دولت ایجاد عالی ترین نوع انسان می باشد.(۵)
پس فارغ از موضع گیری های تند فیلسوفانی همچون سیمون دوبوار و هانا آرنت و ستایش های کسانی همچون جان استوارت میل و کارل مارکس از فلسفه سیاسی ارسطو، اگر وی و نظریاتش را در زمان و مکان خودش به بررسی بنشینیم، قضاوتی منصفانه تر نموده ایم.

محمد علی خزاعی
کارشناس ارشد فلسفه غرب
پی نوشت ها
۱- ارسطو، مارتا نوسباوم، ترجمه دکتر عزت اله فولادوند، طرح نو، چاپ اول تهران ،۱۳۷۴ ص ۱۴
۲- تاریخ مختصر فلسفه( جلد اول، از آغاز تا انتقال به فلسفه جدید)، آلبرت آوی، ترجمه دکتر علی اصغر حلبی، زوار، چاپ دوم تهران ،۱۳۶۸ صص ۵۱-۵۰
۳- تاریخ فلسفه حقوقی، ژرژ دل وکیو، ترجمه جواد واحدی، نیل، چاپ اول تهران ۱۳۳۶
۴- تاریخ مختصر فلسفه ( جلد اول، از آغاز تا انتقال به فلسفه جدید)، آلبرت آوی، ص ۵۱
۵- تاریخ اندیشه های سیاسی در غرب، دکتر ابوالقاسم طاهری، قومس، چاپ دوم تهران ،۱۳۸۰ ص ۷۰

منبع : روزنامه جوان