گازپروم و یکه تازی در دنیای انرژی

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، هر یک از جمهوری های تازه استقلال یافته در پی کسب قدرتی، نه هم شان شوروی سابق اما به هر حال اقتداری بودند که به آنها این امکان را داد تا که در دنیا قد علم کنند; تنها جمهوری که موفق شده است خود را به یک قدرت جهانی تبدیل کند، روسیه است و این امر را مدیون قدرت خود در زمینه انرژی است.
یکی از مهم ترین ابزار روسیه در نیل به این جایگاه، شرکت گازی «گازپروم»، بزرگترین شرکت این کشور است.
این شرکت که باقیمانده ای از وزارت گاز اتحاد جماهیر شوروی پیشین است، شهرت خود را وامدار پیشرو بودن از سال ۱۹۵۴ در زمینه تولید، انتقال و صادرات گاز طبیعی است.
«گازپروم» همچنین از سال ۲۰۰۵ در زمینه نفت نیز به مهره ای قدرتمند تبدیل شده است. در این سال «گازپروم» موفق شد ۲۰ درصد از درآمدهای بودجه دولت روسیه و هشت درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تولید کند.
«گازپروم» نه تنها ۱۶ درصد از ذخایر گاز طبیعی دنیا و نیز بزرگ ترین شبکه خطوط لوله نفت و گاز را که حدود ۱۵۰ هزار کیلومتر برآورد می شود، در اختیار دارد بلکه در زمینه های بانکداری، بیمه، رسانه، ساخت و ساز و نیز کشاورزی نیز فعالیت هایی چشمگیر دارد.
یکه تازی «گازپروم» در زمینه گاز طبیعی مانع از تلاش های این شرکت برای بالا بردن امنیت خود به منظور حفظ این جایگاه نشده است به طوری که در سپتامبر سال ۲۰۰۵ اعلام کرد در نظر دارد تا سال ۲۰۱۰ میلادی خط لوله گازی به طول یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر در اعماق دریای بالتیک بسازد.
یکی از اهداف «گازپروم» از این کار، بی نیاز شدن به عبور گاز صادراتی خود به اروپا از خاک لهستان و اوکراین بود; تا از این طریق نه تنها در هزینه صادرات صرفه جویی کند و دیگر حق ترانزیت نپردازد بلکه از مورد سرقت قرار گرفتن های احتمالی نیز جلوگیری به عمل آید.
با وجود خصوصی سازی جزئی «گازپروم» در دوران ریاست جمهوری «بوریس یلتسین» رئیس جمهوری پیشین روسیه، این شرکت هنوز به شدت تحت کنترل دولت این کشور قرار دارد به طوری که دولت موفق شد سهام خود را در «گازپروم» در فاصله دو سال از ۳۸ درصد به بیش از ۵۰ درصد افزایش دهد.
سرمایه گذاران خارجی ۲۰ درصد از «گازپروم» و دولت روسیه ۵۰ درصد به اضافه یک سهم را در این شرکت در اختیار دارند و مابقی نیز در دست چندین شرکت روسی است.
به هر حال، این موضوع یک واقعیت است که «گازپروم» نه تنها بازار گاز روسیه که بازار جهانی گاز را نیز در اختیار دارد.
برخورداری از چنین جایگاهی، در کنار افزایش تقاضای جهانی گاز، این امکان را برای کرملین به وجود آورده است که بتواند بر کشورهای مشتری خود یعنی جمهوری های سابق شوروی، اروپای مرکزی و نیز غربی فشار وارد آورد; کشورهایی که بعضا بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد به واردات گاز از روسیه وابسته هستند.
به این ترتیب روسیه در تلاش است نه تنها حضور خود را در چرخه بخش گاز از بخش های بالا دستی تا پایین دستی تقویت کند بلکه جایگاه حاکم خود را در بخش استخراج داخلی گاز نیز همچنان حفظ کند.
همان طور که پیش از این نیز اشاره شد «گازپروم» برای تضمین امنیت خود پروژه ای بزرگ را با آلمان اجرا کرده است. در این پروژه، گاز روسیه ازطریق خط لوله گاز در زیر دریای بالتیک به اروپا صادر می شود و به این ترتیب «گازپروم» دیگر مجبور نیست گاز خود را از طریق کشورهای ثالث منتقل کند.
کشورهایی که به ادعای «گازپروم»، یا ارقامی گزاف را برای ترانزیت گاز می گیرند (لهستان) یا به طور پنهانی از خطوط لوله گاز سرقت می کنند (اوکراین).
چندی قبل شاهد مذاکرات جدی «گازپروم» با نیجریه برای توسعه ذخایر چشمگیر گازی این کشور بودیم; مذاکراتی که نگرانی کشورهای اروپایی را برانگیخته است.
شاید «گازپروم» در پی سلطه بر ذخایر گاز نیجریه و هدایت آن به بازارهایی به غیر از بازار اروپا باشد تا از این طریق بتواند جایگاه خود را به عنوان بزرگ ترین تامین کننده گاز اروپا حفظ کرده، قیمت های گاز را نیز بالا نگه دارد.
این فکر زمانی قوت می گیرد که شاهد چنین تلاش هایی از «گازپروم» در دیگر کشورهای آفریقایی تولید کننده گاز از جمله آنگولا، لیبی و مصر نیز هستیم.
اما باید این احتمال را در نظر گرفت که چه بسا روسیه در اقدامی دوراندیشانه برای روزی که ذخایر گازی خود به پایان خواهد رسید، به دیگر کشورهای دارای گاز روی آورده است.
پس از بحران گازی بین «گازپروم» و اوکراین در ژانویه سال ۲۰۰۶ و محروم شدن بخش بزرگی از اروپا در اوج سرمای زمستان از گاز روسیه، بروکسل به فکر افتاد منابع تامین گاز مورد نیاز خود را تنوع بخشد.
«گازپروم» نیز که خطر را احساس کرده است فعالانه به چین، کره جنوبی و ژاپن روی آورده است و سعی دارد هر چه سریعتر در این کشورها خطوط لوله جدید گاز بکشد.
«گازپروم» همچنین در نظر دارد به کمک کانادا یک پایانه بسیار عظیم گاز طبیعی مایع شده (ال.ان.جی) برای تغذیه آمریکای شمالی بسازد.
در هشتم مارس سال ۲۰۰۶ کمیسیون اروپا «کتاب سبز» خود را در خصوص استراتژی اروپا در زمینه انرژی منتشر کرد. بخشی از این کتاب به روابط خارجی انرژی اروپا اختصاص داشت.
در این بخش از کتاب سبز آمده است: «برای مقابله با افزایش روز افزون تقاضای انرژی، قیمت های بالا و بی ثبات آن و نیز وابستگی بیش از پیش اروپا به واردات انرژی، اروپا باید در جبهه ای متحد و با صدایی واحد در صحنه بین المللی حضور یابد. در همین راستا، کمیسیون اروپا پیشنهاد می کند که در تعیین خط مشی سیاست انرژی اروپا، موارد زیر به صراحت تعریف شوند: تعیین اولویت ها در ایجاد زیرساخت های ضروری برای تضمین امنیت انرژی اتحادیه اروپا به ویژه در زمینه خطوط لوله نفت و گاز و نیز پایانه های گاز طبیعی مایع شده (ال.ان.جی)، مبادرت به اقداماتی شفاف برای تضمین تاسیس این زیرساخت ها، تهیه یک نقشه راه برای ایجاد انجمنی اروپایی در زمینه انرژی با برخورداری از قوانین و مقرراتی مشترک، تعریف رویکردی جدید در زمینه وابستگی اروپا و شرکای آن در بخش انرژی از جمله روسیه که بزرگترین تامین کننده انرژی اروپا است، تعیین سازوکاری جدید برای دست به کار شدن و واکنش نشان دادن هر چه سریعتر و کاملا هماهنگ کشورهای اروپایی در مواقع اضطراری که تامین انرژی از خارج از اتحادیه با مشکل رو به رو می شود.»

منبع: شانا

منبع : روزنامه مردم سالاری