مدیریت شهری و سرمایه‌های اجتماعی

باتوجه به سپری شدن ایام انتخابات و فروكش كردن مبحث شورای شهر و نیز وجود برخی مسائل در جامعه چنین دریافت می شود كه بعضی نكات در این بین مغفول مانده است و نیاز به بسی تفكر و اندیشیدن دارد و این در حالیست كه شورای شهر سوم تا چند روز دیگر فعالیت خود را آغاز و شهردار جدید را انتخاب می كند .
اگر خوب به محیط زندگی و مجموعه اجتماعی مان توجه كنیم می توانیم مسائلی بهم پیوسته را ببینیم كه همه اینها مجموعاً و به صورت ارگانیك اندامواره ای را زنده نگه داشته تا فعالیت كند و به كمال و شكوفایی برسد كه آن اندامواره (جامعه انسانی) نام دارد. این مسائل بهم پیوسته در چند بخش اقتصادی، فرهنگی، زیربنایی، ارتباطی و اجتماعی قرار دارند.
در حال حاضر در اكثر كشورهای قدرتمند و پیشرفته برای حفظ و تقویت سرمایه ای بنام «سرمایه اجتماعی» تلاش می كنند. در سیستم های حكومتی این كشورها سرمایه اجتماعی در كانون مباحث سیاسی قرار دارد.
این سرمایه زمینه ثبات و قدرت اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است. این سرمایه از متن اجتماع و از مجموع روابط بین افراد جامعه حاصل می شود كه منجر به قدرت و انسجام می گردد.
این سرمایه شخصی نیست بلكه متعلق به تمام افراد موجود در جامعه است و اگر خدشه ای در آن وارد شود همه افراد جامعه و كل سیستم جامعه آسیب می بیند و اگر تقویت شود همه راضی و منسجم و رو به پیشرفت خواهند بود. سرمایه اجتماعی مولد است و بسیار مولدتر از سرمایه انسانی و اقتصادی و سیاسی است، چرا كه همه اینها به مثابه یك گلدان با گلهای زیبا و خوشبو هستند كه روی میزی قرار دارند كه نام آن میز «سرمایه اجتماعی» است و اگر یكی از پایه های این میز شكسته شود گلدان ثبات اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و... بر باد فنا خواهد رفت.
اصلی ترین شاخصهای سرمایه اجتماعی «اعتماد» و «پیوند» است. كه خود این شاخصها به مصداقهایی مانند مشاركت، تعاون، همیاری نوعدوستی، حس ارزشمندی آرامش روانی و ذهنی، كار گروهی، اتحاد، گذشت پشتیبانی، برادری، صفا صمیمیت، تلاش برای رسیدن به هدف گروهی و مثل اینهاست كه هركدام به صورت مؤثر و كلیدی در تقویت سرمایه اجتماعی و انسجام كلی جامعه و نهایتاً ثبات و پیشرفت و رشد اقتصادی فرهنگی سیاسی تأثیر مثبت دارند. در مناطقی كه سرمایه اجتماعی بالاتر است:
۱) توجه مردم نسبت به فعالیت های مدنی و مشاركتی و گروهی بالاست.
۲) وجود هنجارهای ترویج كنده فعالیت جمعی و كار گروهی به روشنی قابل مشاهده است.
۳) اعتماد مردم نسبت به نهادهای عمومی و افراد وابسته به آن بالاست.
۴) توسعه اقتصادی متوازن رو به پیشرفت است.
۵) مسئولان نسبت به مردم خود پاسخگو هستند.
۶) حس اعتماد به افراد منتخب و دفاع مردم از منتخبین بسیار زیاد است.
۷) فرهنگ و هویت تاریخی و دینی آن جامعه در برابر فرهنگهای ناسالم بیگانه استوار و برقرار میماند.
۸) انحرافات و معضلات اجتماعی پایین است.
اگر ما بخواهیم محیط اجتماعی پیرامون خود را تحلیل كنیم و مشكلات و مسائل اساسی و زیربنایی را یافته و برای حل آن تلاش كنیم تا به رشد و پیشرفت و توسعه برسیم، لاجرم باید به این مسائل توجه كرده تا راه درست را پیدا كنیم.
در اینجا چند نمونه از سرمایه های اجتماعی مورد تهدید در جامعه خودمان را مرور می كنیم:
۱) هرچه اعتماد و حس ارزشمند بودن افراد در جامعه ای بالاتر باشد جامعه پویاتر شده و فعالیت و مشاركت و گذشت در آن جامعه بیشتر خواهدشد لكن متأسفانه مشاهده میشود كه بعضی از افراد دچار نوعی انزوای اجتماعی شده اند كه نشانه ركود سرمایه اجتماعی است.
۲) هرچه سرمایه اجتماعی بالاتر باشد آستانه تحمل افراد نسبت به بزهكاریها و انحرافات بالاتر می رود و جامعه سالمتر و پاكتر خواهدبود. در این مورد با كاهش سن اعتیاد وكاهش زمان دسترسی یك فرد معمولی و متعادل به موادمخدر ،افزایش آمار بزهكاران و تعهد دادگان به دادگستری و پاسگاههای انتظامی و افزایش آمار مرگ معتادان در هر سال، می توان دریافت كه نوعی تزلزل در انسجام اجتماعی و نیز شكاف فرهنگی اجتماعی كه از تبعات كاهش سرمایه اجتماعی است در حال فراگیر شدن است.
۳) در جامعه ای كه سرمایه اجتماعی بالا باشد مدیران دارای همكاری و مشاركت با یكدیگر هستند تا به هدف طراحی شده برسند و مردم نیز تقریباً دارای رضایتمندی و حمایت هستند كه این مسئله خود بخود باعث افزایش اعتماد مردم نسبت به یكدیگر و مدیران خود است كه جای بسی تفكر و اندیشیدن دارد زیرا مردم به رفتار نخبگان و مدیران با یكدیگر كاملا توجه داشته و از رفتار آنها تأثیر می پذیرند و عمل میكنند.
۴) در جامعه ای كه سرمایه اجتماعی دچار ركود شود هركس به دنبال این است كه فقط جایگاه خود را بالاتر ببرد و توجه او نسبت به دیگر افراد جامعه اش بسیار كاهش یافته كه این حس خود بخود باعث گسست و انفصال اجتماعی می شود.
۵) در جامعه ای كه سرمایه اجتماعی بالا باشد، افراد آن جامعه بعلت داشتن پیوند و حس همیاری و روحیه كار گروهی سرمایه اقتصادی خود را برای جامعه خود در جریان و گردش قرار می دهند تا هم خود از سرمایه و ثروتشان بهره مند شوند و هم دیگر افراد جامعه از این سرمایه گذاری بهره ببرند تا آن جامعه در مسیر رشد سریعتر حركت كند و به توسعه پایدار برسد، اما باتوجه به حصول سرمایه های فراوان و میلیاردی در چند سال اخیر در محیط اجتماعی ما، این امكانات مالی در جهت تفریحات و لوكس خری و گاهی انحرافات هزینه شده است و موجب افزایش تورم و كاهش درآمد و نهایتاً ركود اقتصادی شده است كه این جریان خود بخود باعث تأثیر منفی بر سرمایه های اجتماعی و ركود آن در جامعه شده است.
باتوجه به نكات ذكر شده و نكاتی كه مجال شرح آن نیست درمی یابیم كه بدون توجه به سرمایه های اجتماعی اعم از «پیوند» و «اعتماد» و صورتهای مختلف آنها، پایداری نظم اجتماعی غیرممكن است و باعث بی نظمی و شكستن هنجارها و خلط ارزش و ضدارزش در هم شده كه مردم این اجتماع دچار نوعی سردرگمی، تعارض، كشمكش، بی تفاوتی، افسردگی و آسیبهای دیگر خواهندشد كه ترمیم این آسیبها نیاز به فرصتی در حد یكی دو نسل خواهد داشت.
در این زمان باتوجه به چنین شرایطی می توانیم با ایجاد نوعی حس همیاری، مشاركت و اعتماد و پیوند و گوش كردن به نظرات و حرفهای مردم و با كنار گذاشتن مسائل صرفاً سیاسی و سهم خواهی در مدیریت و نیز با فعال كردن كمیسیونهای تخصصی در مدیریت شهری و استفاده از متخصصین دلسوز مردم در مدیریت، باعث ارتقای سرمایه اجتماعی مان در ابتدا و ثانیاً رشد و ثبات اقتصادی و ثالثاً ثبات سیاسی و نهایتاً رشد و توسعه شویم تا هم از خطرات اساسی و زیربنایی مصون و محفوظ مانده و هم از قافله رشد و ترقی و پیشرفت عقب نمانیم.

جلیل كاویانپور

منبع : روزنامه کیهان