تونل رسالت و توسعه مدنی

برنامه افتتاح تونل رسالت از جنبه های مختلف رخداد مهم و جدیدی در مدیریت شهری محسوب می شود. جایگاه تونل رسالت در تقویت محورهای ارتباطی شرقی- غربی تهران و كاهش تراكم در معابر پیرامونی آن به ویژه در آزادراه شهید همت به لحاظ برنامه ریزی حمل و نقل شهری موضوعی است كه می تواند مورد بررسی قرار گیرد. معمولاً در اینگونه طرح های بزرگ شهری قبل از بهره برداری و بعد از آن مطالعات ویژه ترافیكی انجام می شود (before and after study) تا به طور مستند تاثیر اجرای طرح را بررسی كرده و با پیش بینی های مطالعات، مورد مقایسه قرار دهند. امیدوار است مسئولان حمل و نقل و ترافیك كلان شهر تهران در صورتی كه چنین مطالعه میدانی را انجام داده اند نتایج آن را برای اطلاع شهروندان تهرانی منتشر كنند.
تونل رسالت از نظر توان طراحی و اجرایی مهندسان كشور موضوع مهم دیگری است كه در روزهای اخیر بسیار به آن پرداخته شده و نقش و جایگاه مدیران شهری در طول ۹ سال گذشته به خوبی منعكس شده است كه موجب افتخار و مباهات برای مهندسی كشور و مدیران شهری است. البته بررسی علل طولانی شدن مدت اجرای پروژه و افزایش هزینه اجرای آن نسبت به برآورد اولیه موضوع دیگری است كه جا دارد مورد بررسی كارشناسی قرار گیرد و در طرح های آینده مورد توجه قرار دهند.
آنچه می خواهم در این نوشتار به آن بپردازم مقوله كاملاً متفاوتی است كه جنبه فنی، مهندسی و یا مالی ندارد. موضوع مهم دیگری است كه بیشتر جنبه فرهنگی- اجتماعی دارد و آن آغاز تحولی است كه در دیدگاه مدیران شهری پدید آمده است و شاید برای اولین بار مدیران شهری به هنگام افتتاح و آغاز بهره برداری طرح تونل رسالت از شركت های مهندسین مشاور طرح و شركت های پیمانكار طرح در طول ۹ سال گذشته نام برده اند و از خدمات و زحمات كاركنان آنان تقدیر به عمل آمده است. به علاوه در گزارش های منتشر شده از مدیران حال و گذشته شهر تهران در ۹ سال گذشته به طور مشخص از شهرداران، معاونان فنی و عمرانی، مدیران عامل سازمان مهندسی و عمران شهر تهران و حتی از مدیران پروژه (سیویل و تاسیسات) كارفرما در دوره اخیر نام برده اند، كه اقدام شایسته ای است. اما آنچه در گزارش های منتشر شده كمتر به چشم می خورد نام مهندسان طراح و اجراكننده این طرح بزرگ مهندسی در شهر تهران است؛ كسانی كه نقش مهم و اصلی را در خلق این اثر بزرگ مهندسی شهر تهران داشته اند و عموماً از مهندسان باتجربه و اساتید دانشگاه ها هستند.
در كشورهای توسعه یافته و حتی بسیاری از كشورهای در حال توسعه مانند اندونزی، تركیه، پاكستان و بنگلادش در گزارش مطالعات و طرح های مهم اسامی و یا عكس همه مهندسان و كارشناسان دست اندركار را در جای مناسبی از گزارش درج می كنند تا ضمن تقدیر از آنان زمینه های تشویق و ایجاد انگیزه بیشتر برای مشاركت در خدمات عمومی را در جامعه فراهم سازند. معرفی دست اندركاران اصلی اینگونه طرح ها نه تنها از نقش مدیران شهری ذره ای نمی كاهد بلكه جایگاه مدیریتی آنان را كه توانسته اند همكاری جمع كثیری از مهندسان و كارشناسان را در طراحی و اجرای یك پروژه بزرگ جلب كنند می افزاید. در بعضی از كشورها مانند پاكستان و بنگلادش بعد از بهره برداری از یك طرح مانند تونل عكس و نام مهندسان طراح و مجری را به صورت تابلویی بر سر در تونل نصب می كنند تا رقابت در خدمت رسانی به مردم توسعه یابد. (فاستبقوا الخیرات)
در كشورهایی كه سابقه فرهنگ غیر دموكراتیك دارند مدیران خودآگاه یا ناخودآگاه تحت تاثیر این ویژگی های فرهنگی تلاش می كنند اقدامات صورت گرفته در سازمان خود را به نام خود معرفی كنند و برای خود منزلت اجتماعی و یا مدیریتی كسب كنند و نقش و جایگاه همكاران خود را كمتر مورد تقدیر قرار دهند. توجیه آنان بسیار ساده است و می گویند اگر این مهندسان مشاور و مجریان زحمت كشیده اند در مقابل خدمات ارائه شده طبق قرارداد حق الزحمه خود را دریافت كرده اند و دیگر حقی برای آنان متصور نیست! در حالی كه می دانیم مدیران نیز خدمات خود را به رایگان ارائه نمی كنند و حقوق و مزایای خود را معمولاً به طور كامل دریافت می كنند.
برای زدودن این آثار احتمال این فرهنگ در ذهنیت برخی از مدیران جامعه و به طور مشخص مدیران شهری بایستی به این نكته مهم اشاره داشت كه اجرای برنامه های توسعه بدون مشاركت آگاهانه و داوطلبانه آحاد جامعه لااقل با مشكلات فراوانی روبه رو می شود.
برای مشاركت موثر مهندسان و كارشناسان در طرح های عمرانی بایستی انگیزه درونی و سالم در آنان ایجاد كرد. پرداخت حق الزحمه متناسب با خدمات شرط لازم است اما شرط كافی نیست. مدیرانی كه بتوانند بیشتر با بدنه مهندسی و كارشناسی كشور ارتباط برقرار كنند و براساس معیارها و ضوابط متعارف و عادله مناسبات خود را با آنان تعریف و مشخص كنند و به نیاز طبیعی تقدیر از خدمات آنان پاسخ دهند میزان جلب همكاری و مشاركت آنان در طرح ها تقویت خواهد شد.
در جامعه های توسعه یافته كه آحاد مردم احساس مشاركت واقعی در اداره شهرها و كشورشان را دارند این مفاهیم شناخته شده است و به طور طبیعی در سطوح مختلف مدیریت مورد توجه قرار می گیرد. مدیران بخش خصوصی یا مدیران شهری تقدیری كه از همكاران خود می كنند نه تنها منتی بر آنان ندارند بلكه اینگونه تقدیرها را نیاز و نقطه قوت مدیریت خود می دانند.
به امید آنكه اقدام مهم مدیران شهری در افتتاح تونل رسالت با گام های بعدی- تقدیر موثرتر از همه طراحان و مجریان- تقویت شود و فرآیند توسعه مدنی جلب مشاركت مردم در اداره شهرها به طور عام و جلب مشاركت مهندسان و كارشناسان در طرح های عمرانی به طور خاص روند رشدیابنده تری پیدا كند.

محمد توسلی

منبع : روزنامه شرق