برنامه ریزی شهری

وضعیت موجود شهر تهران و احاطه شدن آن در انواع آلودگی ها، رشد رو به افزایش جمعیت، کمبود سرانه های خدماتی، پیامدهای منفی ناشی از تراکم های جمعیتی، ساختمانی و ترافیکی در سطح شهر و در نهایت اهمیت حقوق شهروندان ضرورت وجود یک نهاد مطالعاتی و پژوهشی را باز می نمایاند. به شکل کلی پایه و بنیاد اساسی حل مشکلات شهری بر تحقیقات، پژوهش و برنامه ریزی استوار است.
مرکز مطالعات و برنامه ریزی تهران به منظور افزایش کارآیی و اثربخشی فعالیت های شهرداری تهران، شناخت نقاط قوت و ضعف شهر تهران، چاره اندیشی برای حل مشکلات و نارسایی ها، انجام تحقیقات و پژوهش های لازم و استفاده از تجربیات مشابه سایر کشورها فعالیت می کند. این مرکز علاوه بر تهیه طرح جامع و تفصیلی جدید شهر تهران طبق توافقنامه میان وزارت مسکن و شهرسازی و شهرداری تهران از مهرماه سال گذشته در دیگر زمینه های مدیریت شهری و برنامه ریزی راهبردی هم اقداماتی را به ثمر رسانده است و یا در دست انجام دارد. عملکرد مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران از ابتدای سال گذشته تا آذرماه سال جاری به دو بخش اصلی تقسیم می شود.
۱) بخش اول، فعالیت های مرکز در زمینه تحقیقات و پژوهش های شهری، استفاده از تجربیات سایر کشورها و خدمات پشتیبانی را شامل می شود.
۲) بخش دوم، عملکرد نهاد برنامه ریزی و مدیریت طرح های توسعه شهری ایران را ارائه می نماید که محوریت فعالیت های مرکز را پوشش می دهد. گروه کارشناسی یکی از گروه های چندگانه این مرکز است که به موازات تهیه گزارش های تطبیقی و پژوهشی کاربردی، گزارش های موردی را بنا به درخواست مدیریت شهری تهیه می نماید. همچنین با استفاده از شبکه اینترنتی و ارتباط با سایر مجامع پژوهشی، در جهت ارتقای سطح علمی و به روز نگهداری اطلاعات، از تجربیات و دست آوردهای مشابه سایر کشورها بهره مند می شود. از اهم فعالیت های انجام گرفته توسط این گروه می توان به شناخت وضعیت فاضلاب شهر تهران، طرح شناخت و تجزیه و تحلیل شبکه ارتباطی و تقسیمات فضایی حاصل از آن، شناخت سرانه های شهری تهران، چاپ کتاب مدیریت بحران، شهرها در فرآیند جهانی شدن، شهرها و چالش «آلونک نشینی»، بررسی کیفیت زندگی در شهر تهران و ارزیابی عملکرد استفاده از تاکسیمتر اشاره کرد. روابط عمومی مرکز نیز فعالیت های گوناگون و متعددی در جهت ارتباط مدیریت شهری و اطلاع رسانی به محققان و شهروندان انجام داده است و از آن جمله می توان به برگزاری همایش «طرح ساماندهی پادگان حر» در محل خانه هنرهای ایرانی، برگزاری نمایشگاه هنر تهران در تالار وحدت و برپایی مسابقه عکاسی تحت عنوان «یک شهر و دو زندگی» در دانشگاه ها و مراکز فرهنگی هنری اشاره کرد. عملکرد نهاد برنامه ریزی و مدیریت تهیه طرح های توسعه شهری شامل چند بخش مختلف است که در اینجا به بررسی و تفصیل این عملکردها می پردازیم نارسایی های فنی و روش شناختی طرح جامع تهران، همراه با رویگردانی شهرداری تهران از کل برنامه توسعه جامع شهری در دهه ۷۰ در راستای سیاست تعدیل اقتصادی و خودکفایی مالی شهرداری ها موجب شد تا تحولات کالبدی و نحوه استفاده از اراضی در شهر تهران، غالباً در فقدان یک برنامه منسجم توسعه و با تبعیت از مقتضیات و ضرورت های روزمره و سلایق مدیران صورت پذیرد. از این رو مهم ترین اولویت مدیریت شهر تهران، مقابله با نابسامانی های مذکور با استفاده از برنامه های هماهنگ توسعه شهری است.
در راستای تحقق هر چه سریع تر این مهم، برای اولین بار در نظام برنامه ریزی و مدیریت طرح های توسعه شهری کشور، توافقنامه ای بین وزارت مسکن و شهرسازی به عنوان دستگاه تهیه کننده طرح جامع و شهرداری تهران به عنوان دستگاه تهیه کننده و مجری طرح تفصیلی، در مهرماه سال گذشته مبنی بر واگذاری تهیه طرح جامع و تفصیلی جدید شهر تهران به یک نهاد واحد و مشترک منعقد گردید. هدف از تهیه این طرح جامع و تفصیلی جدید، تهیه سندی است که ضمن در برداشتن انعکاس اهداف و راهبردهای کلان ملی و منطقه ای توسعه تهران، مدیریت شهری نیز بتواند بر مبنای آن فرآیند تغییر و تحولات کالبدی و نحوه استفاده از زمین در داخل محدوده شهر را نیز به سامان در آورد. موضوع موافقتنامه بین وزارت مسکن و شهرسازی با شهرداری تهران عبارت است از همکاری و مشارکت در مدیریت فرآیند تهیه، تدوین، بررسی و تصویب همزمان طرح های توسعه شهری و ایجاد زمینه های لازم حقوقی و ساختاری برای اجرای آنها و تشکیل «سازمان برنامه ریزی و مدیریت تهیه طرح های توسعه شهری تهران».
این سازمان مسئول اداره و راهبری طرح های مربوط در چارچوب برنامه ها و راهبردهای طرح های بالادست است. به منظور مدیریت و نظارت عالی و راهبری، سازمان شورای راهبری و هدایت طرح توسعه شهری با مشارکت معاون شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی، رئیس شورای اسلامی شهر تهران، معاونان شهرسازی و معماری شهرداری تهران به نمایندگی از سوی شهردار تشکیل گردید. وظایف اصلی این شورا طبق موافقتنامه بین طرفین مشتمل بر سیاستگذاری و نظارت بر فرآیند تهیه طرح ها، تشکیل نهاد دائمی برنامه ریزی و مدیریت، بررسی و تصویب آیین نامه داخلی بنا به پیشنهاد دبیر شورا، تعیین چگونگی منابع مالی، همکاری دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران و به تأیید رساندن طرح در شورای راهبری است. برای تهیه طرح های مورد انجام روش های مختلفی اتخاذ شده است و یکی از این روش ها تهیه طرح همراه با مشارکت کلیه نهادهای مرتبط و مؤثر است.
از روش های دیگر می توان به تهیه همزمان طرح های جامع و تفصیلی که نیاز فوری و حیاتی به آنها وجود دارد، استفاده گسترده و هماهنگ از توان نهادها و نیروهای متخصص و تأکید بر تحلیل و استنتاج از اطلاعات موجود اشاره کرد. برای به دست آوردن اطلاعات کافی، بخش های مطالعاتی گوناگونی نیز در نظر گرفته شده که از آن جمله می توان مطالعات پایه، مطالعات تفریغ جمعیت، تراکم، مراکز کار و فعالیت، مطالعات مکمل و مطالعات پشتیبانی را نام برد و اقدامات انجام شده توسط این مرکز تا آذرماه سال جاری مشتمل بر، تهیه و تدوین شرح خدمات مطالعات طرح جامع تهران، عقد و ابلاغ قراردادها به مشاوران، به کارگیری تیم کارشناسی متشکل از نه کارشناس متخصص، تشکیل جلسات کارشناسی و مشترک با مشاوران طرح است. از دیگر فعالیت های این مرکز نیز می توان به تشکیل کمیته های اجرایی، هماهنگی و اجرایی، برگزاری جلسات بین نهاد، حوزه شهرسازی و مشاوران ذیربط، تشکیل و برگزاری کمیته تدوین و تنظیم برقراری ارتباط با شهرداری پاریس و آتلیه شهرسازی پاریس اشاره کرد.
اساس اصلی ارائه خدمات مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران براین استوار است که این اطلاعات بتواند در جهت استفاده مدیریت شهری در محورهای برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، محیط زیست و ... تأثیرگذار باشد.
وقتی داخل خیابان ها و کوچه پسکوچه های تهران برای پیدا کردن یک نشانی سردرگم می شویم. بهترین و مناسب ترین وسیله ای که در این لحظات سردرگمی می تواند راهگشای ما باشد یک نقشه ولو خیلی کوچک از این کلانشهر است. آیا می دانید چند نوع نقشه وجود دارد و هرکدام از این نقشه ها مخصوص انجام چه کاری هستند؟ و یا اینکه چه مرکز یا نهادی مسئول تهیه و بهره برداری از این نقشه هاست؟
مرکز اطلاعات جغرافیای شهر تهران در قالب شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری در سال ۱۳۷۱ به منظور بهره گیری از سیستم های اطلاعات جغرافیایی شهر تهران در برنامه ریزی و مدیریت شهری و ایجاد الگویی مناسب برای دیگر شهرهای ایران تأسیس گردید. در این راستا شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری با رقومی نمودن نقشه های طرح تفصیلی شهر تهران و ارائه آن در قالب یک سیستم جهت بازیابی برای نخستین بار فرهنگ استفاده از نقشه های رقومی را در شهرداری تهران پایه گذاری نمود. در حال حاضر این شرکت زیرنظر معاونت هماهنگی و برنامه ریزی شهرداری تهران فعالیت می کند و هدف کلی آن عرضه سیستم های اطلاعات جغرافیایی با بهره گیری از فن آوری پیشرفته و استانداردهای مناسب به شهرداری تهران است. طی گذشت یک دهه از فعالیت های TGIC در زمینه جمع آوری و پردازش و تحلیل و استفاده از اطلاعات در محیط سیستم های جغرافیایی (GIS) برخی از دستاوردهای این شرکت را اینگونه می توان برشمرد: دیجیتایز کردن نقشه های طرح تفصیلی، کاربرد و اشاعه فرهنگ استفاده از اطلاعات رقومی در سطح شهرداری تهران و نیز تولید نقشه های رقومی پوششی تهران بزرگ در مقیاس ۱:۲۰۰۰ برای اولین بار در کشور. این پیشرفت ها در مورد نقشه های جغرافیایی باعث شد تا شهرداری در سال ۱۳۷۴ موفق به تهیه عکس های هوایی از سطح شهر تهران شود.
با این کار شهرداری توانست پس از گذشت ۳۱ سال پوشش کاملی از تهران بزرگ را با عکس هوایی هم پوشانی کند. عملیات عکسبرداری هوایی متجاوز از ۳۴۰۰ کیلومتر مربع از رودخانه جاجرود در شرق تهران تا رودخانه کرج در غرب تهران، از ارتفاعات مدار ۵۱ و ۳۵ در شمال تهران تا اسلامشهر در جنوب تهران را دربرمی گیرد. باتوجه به وسعت ابعاد طرح مشتمل بر عکسبرداری هوایی، تبدیل عکس های هوایی به نقشه های رقومی، گویا نمودن و تکمیل زمینی نقشه ها، کارتوگرافی و بهره گیری از نقاط ثابت در سطح شهر تهران و اتصال آن به شبکه نقاط مبنایی نقشه های پوششی انجام این طرح یکی از افتخارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری به حساب می آید. شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری براساس برنامه راهبردی پنج ساله اهداف زیر را برای فعالیتش در نظر گرفته است؛ کسب تجربیات فنی در زمینه جمع آوری، پردازش و کاربردی نمودن اطلاعات رقومی، تولید سیستم های اطلاعاتی در جهت تصمیم گیری و مدیریت شهری با امکانات GIS ـ یکپارچه سازی اطلاعات مکانی شهر تهران با هدف بسترسازی اطلاعات پایه براساس استانداردهای متعارف، استفاده از تجربیات سایر کلانشهرهای جهان در زمینه برنامه ریزی و مدیریت شهری، اشاعه فرهنگ استفاده از سیستم های اطلاع رسانی مرتبط با GIS و تلاش در راستای نهادینه کردن آن.
نهادینه شدن این نوع اطلاع رسانی نه تنها امکان بهره گیری اطلاعات را در محیط های رایانه ای ممکن می سازد، بلکه می توان با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی آنها را به صورت پایگاه های اطلاعات جغرافیایی که ترکیبی از اطلاعات گرافیکی (به صورت فرمت های vector/raster) و بانک های اطلاعاتی می باشند مورد بهره برداری قرار داد.
اساس و پایه اصلی اینگونه ارائه خدمات مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران این است که این اطلاعات بتواند در جهت استفاده مدیریت شهری در محورهای برنامه ریزی های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، محیط زیست و ... تأثیرگذار باشد. به همین علت این مرکز با سازمان ها و ارگان های مختلف به همکاری و ارائه اطلاعات می پردازد. همکاری ها و توافقنامه ها و قراردادهای شرکت پردازش با بخش های مختلف شهرداری تهران، شرکت برق تهران، مرکز آمار ایران، شرکت پست، مرکز مطالعات زلزله و سازمان نقشه برداری کشور در این راستا است.
در ضمن همکاری های علمی با مشاوران و محققان دانشگاه های مختلف داخلی و خارجی مانند دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی، دانشگاه تربیت مدرس، مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه (CNTS)، مؤسسه جایکا ژاپن، تیم متخصص GIS کره و آژانس شهرسازی و برنامه ریزی پاریس (APUR) از جمله فعالیت های دیگر این مرکز است.
طیف اطلاعات موجود در شرکت مرتبط با تهران بزرگ و پتانسیل کاربرد این اطلاعات در سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) بسیار گسترده است. این اطلاعات مشتمل بر موارد زیر می باشد.
▪ نقشه های رقومی پوششی وضع موجود شهر تهران در مقیاس ۲۰۰۰:۱
▪ نقشه های رقومی طرح تفصیلی شهر تهران در مقیاس ۲۰۰۰:۱
▪ نقشه های رقومی طرح های اجرایی شهر تهران در مقیاس ۲۰۰۰:۱
▪ نقشه های ساماندهی شده شهر تهران (GLSReady)
▪ نقشه های بلوکی ممیزی مرحله چهارم شهر تهران در مقیاس ۲۰۰۰:۱
▪ مصوبات کمیسیون های شهرداری تهران.
▪ شبکه نقاط ثابت مسطحاتی و ارتفاعی شهر تهران.
▪ نقشه های کاربری های وضع موجود شهر تهران سال ۱۳۸۰ (landuse)
▪ نقشه های ماهواره ای شهر تهران (Land sat IKONOS, SPOT)
▪ اطلاعات زیربنایی مربوط به خطوط فشار قوی برق تهران
▪ اطلاعات مکانی شده مرکز آمار.
▪ نقشه های ۱۰۰۰۰:۱ شهر تهران
▪ نقشه های اطلس شهر تهران در مقیاس های ۱۲۰۰۰:۱ و ۱۶۰۰۰:۱.
از دیگر فعالیت های مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران می توان به تهیه مجموعه ای کامل و دقیق از انواع نقشه های جغرافیایی شهر تهران و جمع آوری و انتشار کتاب ها و نشریات مختلف در زمینه های سیستم های مدیریت شهری و GIS اشاره کرد. مجموعه های جمع آوری شده توسط این مرکز این موارد را در برمی گیرد:
▪ فتومپ ماهواره ای تهران بزرگ
▪ مدل ارتفاعی رقومی تهران DEM
▪ نقشه چهار برگی توریستی تهران بزرگ
▪ دستورالعمل های تولید اطلاعات گرافیکی جهت استفاده در سیستم های اطلاعات جغرافیایی
▪ پردازش اطلاعات گرافیکی به منظور استفاده در محیط های GIS
▪ CD راهیاب شهر تهران
▪ اولین اطلس کلانشهر تهران مطابق با شهرهای استانبول و قاهره
▪ CD کاربری های شهر تهران
▪ CD نقشه های اطلس شهر تهران با قابلیت جست وجوی اماکن فرهنگی، مذهبی و معابر
کتاب ها و نشریات مختلف نیز در این مرکز منتشر شده است که از آن میان می توان به موارد زیر اشاره کرد:مدیریت شهر، طراحی فضای شهری، اطلس خیابان های تهران، دو ماهنامه شهر نگار، مجموعه ضوابط شهرسازی، معماری اسلامی، مدیریت سیستم اطلاعات جغرافیایی و مبانی طرح های سیال شهری.
وجود اطلاعات به تنهایی معیار نهایی این مرکز نبوده و استفاده از اطلاعات و اطلاع رسانی با استفاده از ابزار مدرن تکنولوژیک معیار مطرح این مرکز است. در این راستا شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری از سال ۱۳۷۸ با استفاده از امکانات محیط های اینترنتی (شبکه داخلی شرکت) اکسترانتی (شبکه داخلی شهرداری تهران) و اینترنت سعی نموده تا از ابزار جدید و قدرت آن در شفاف سازی اطلاعات و اطلاع رسانی استفاده کند. به همین منظور به ایجاد و بهره برداری از اینترنت ،شرکت درخصوص اتوماسیون داخلی، کنترل پروژه ها، همکاری های مرکز و اخبار داخلی شرکت و نیز ایجاد و بهره برداری از سیستم اطلاع رسانی اکسترانت شهرداری واینترنت شرکت به آدرسHttp://map.cityoftehran.com پرداخته است. همچنین ایجاد سیستم نقشه راهیاب تهران در محیط اینترنت .
و ایجاد سایت اینترنتی شرکت با محتوای اطلاعاتی و آمار شهرسازی تهران با آدرس http://www.tehran-gis.com از دیگر فعالیت های شبکه ای شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری محسوب می شود.
● گنجینه ای در شمال تهران
شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری علاوه بر تهیه و به روزرسانی نقشه های جدید، به عنوان بخشی عمده از هدف خود نسبت به جمع آوری نقشه های قدیمی و ابزار نقشه برداری اقدام نموده است. در این بخش اطلاعات مربوط به طرح های شرکت، کتب، تجربیات به دست آمده و برنامه های کاربردی تهیه شده موجود است. در ضمن گنجینه ای از اسناد و مدارک و ابزار نقشه برداری انواع زاویه خوان ها، ترازیاب، طولیاب، عمق یاب، گیرنده های GIS، شیب سنج و قطب نما و در بخش ابزار نقشه کشی، مجموعه ای از انواع نقاله های برنجی، خط کش، پانتوگراف، شابلون و قلم در معرض دید علاقه مندان قرار گرفته است. همچنین نقشه های قدیمی از جمله قدیمی ترین نقشه تهران که توسط عبدالغفار نجم الدوله در سال ۱۲۷۱ شمسی طراحی شده، نقشه بلوکات اطراف تهران که توسط عبدالرزاق بغایری تهیه شده و نقشه های دارالخلافه ناصری، نقشه های ثبتی دزآشوب، نقشه آسیای غربی اصطخری در این نمایشگاه به چشم می خورد.

منبع : کلوب