فانتزی در ادبیات کودکان

دکتر فضیلت استاد دانشگاههای کرمانشاه از جمله چهره هایی است که آثار تألیفی فراوانی را در کارنامه ی خویش دارد. تازه ترین کتابی که از ایشان روانه ی بازار چاپ و نشر شده ، » زبان و ادبیات کودک و نوجوان « است. این کتاب به اهتمام انتشارات طاق بستان و با همکاری دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه به زیور چاپ آراسته شده است.
این اثر دربرگیرنده ی موضوعات متنوعی از زبان و ادب کودک و نوجوان است که می تواند برای کسانی که در این حوزه تلاش می کنند ، ارزشمند تلقی گردد. به ویژه آن که این اثر از فاکتورهای ویژه ی یک کتاب دانشگاهی برخوردار است. علاوه بر ذکر کلیاتی که در مقوله ی ادبیات در ابتدای این کتاب آمده و به مباحثی همچون : ریخت شناسی ، ادبیات کودک و نوجوان پرداخته شده . در پایان انواع ادبی ، شعر ، نقد ادبیات کودک و نوجوان ، داستان نویسی در ادبیات کودک و نوجوان نیز مورد توجه ویژه ای قرار گرفته که می تواند برای مخاطبان یکی از جدی ترین کتاب ها در این عرصه ی مهم به حساب آید.به دوستداران ادبیات کودک و نوجوان توصیه می شودکه این اثر ارجمند را به مجموعه ی کتب خویش افزوده و از آن بهره ی کافی ببرند.
فانتزی گونه ای ادبی است که در دو سده ی اخیر پا به عرصه ی وجود گذاشته است . تاکلین ، فانتزی نویس مشهور اولین کسی بود که موضوع فانتزی را بررسی کرد. » هابیت « و » سالار انگشترها « دو اثر برجسته ی اوست. گوهر فانتزی تخیل است.البته تخیل در فانتزی ، تخیلی ویژه است که از جنبه ی شکلی با انواع دیگر تخیل تفاوت دارد، اما جوهره ی آن در چارچوب تخیل به مفهوم عام می گنجد . تخیل فانتاستیک تخیلی است که از مرزهای واقعیت فراتر می رود و یا به صورت خاص ابعاد و اشکال واقعیت را در جهت نیازها و خواسته های خود دگرگون می کند . این دگرگونی ناشی از پیوندی است که بین زمان حال ، گذشته و آینده برقرار می شود. خاستگاه مفهوم تخیل فانتزی ذهن انسان است و داده اصلی تخیل ، تصویرهای ذهنی هستند که انسان با نیروی تصویرها و بازیابی و جابجایی و تغییر در آنها ایجاد می کند. در تخیل ، طبیعت به درون انسان می آید ، ولی در خردورزی انسان به درون طبیعت پا می گذارد. در ذهن ما ، تخیل درد و خوره متفاوت پدیدار می شود. تخیل ناخودآگاه ، تخیل شبانه یا رؤیاهای ما است و هر دو نوع تخیل در ساخت فانتزی نقش دارند.
اما از آنجا که فانتزی خود آگاهانه آفریده می شود ، از نوع تخیل روزانه است. اگرچه فانتزی از محتوی رؤیاها به شکل یادآوری و خاطره به فراوانی استفاده می کند اما تخیل زبان گفتگو با خود ، در بیداری و خواب است. تخیل ما با خود ، به شکل مکالمه ما به شکل دیداری و یا ترکیبی از این دو است . فانتزی هم ترکیبی از تخیل مکالمه ای و هم تخیل تصویری است.
میان دو اصطلاح تخیل و فانتزی تفاوت هایی کیفی وجود دارد.فانتزی بیشتر بار منفی دارد ، ولی تخیل با بار مثبت و کارکردی خلاق همراه است . پ ، لرش فانتزی را همچون فعالیتی اساساً متمایل به مرکز می داند که به گرد »من« می گردد و کارکرد جبرانی همچون رؤیاهای روزانه را انجام می دهد. در حالی که تخیل فعالیتی الگوگریز است و بیشتر به تصویرهای مبتکرانه و نو استوار است. آثار و عوارض تخیل در زندگی انسان به طور کامل چشمگیر و برجسته است .
● ویژگی های تخیل عبارتند از :
۱) تخیل نیروی سازنده ای دارد. با تخیل است که انسان به موجودی سازنده و مبتکر تبدیل شده است. بی تخیل انسان توانایی تسخیر طبیعت را به دست نمی آورد. خاستگاه سازندگی در زندگی نیروی تخیل است.
۲) تخیل آرام بخش و تنش زداست. هر گاه فشار دنیای بیرونی بیش از حد تحمل شود ، نیروی تخیل به کار می افتد و باانحراف ذهن ، تعادل در معرض تهدید یا به هم ریخته را به نقطه مطمئن هدایت می کند.
۳) تخیل گرایش به نیروی عشق و زندگی دارد.
۴) تخیل نیرویی عاطفی یا عاطفه زا و لذت بخش دارد.
۵) با نیروی تخیل می توان از جبر زبان و مکان گریخت . این تنها نیرو در دست انسان است که
می توان با آن به مکان هایی دور رفت . جابه جایی در زمان و مکان اجازه می دهد تا برای خود موقعیت های مجازی بسازیم و در این موقعیت ها داوری کنیم. این ویژگی تخیل ، آرامش بخش است و ما را با گذشته و آینده ای که نمی توانیم در آن حضور پیدا کنیم پیوند می دهد.
۶) تخیل افزون بر سازندگی ، نیروی کشف و اختراع دارد. بدون شک تمامی اختراعات و بسیاری از اکتشافات همراه با استفاده از نیروی تخیل صورت گرفته است . اگر این نیرو در انسان وجودنمی داشت ، قدرت تجسم کارکردی او وجود واقعی و عینی نداشت و تنها در چارچوب گمانه های ذهنی مطرح می شد.
۷) تخیل نیروی اندیشه و آرزوهای نیاکان ما را در قالب های الگویی کهن در ما زنده می کند و با انرژی حاصل از آن گذشته و آینده را به هم می پیوندد.
این ویژگی ها نشان می دهد که تخیل در زندگی آدمی نقشی بنیادین دارد. بی گمان همه ی انسان ها نیروی تخیل یکسانی ندارند ، شخصی که نیروی خیال پردازی فراوان دارد ، اغلب از قراردادها و قواعد رایج فراتر می رود و همیشه میل دارد که دنیا را بر اساس تخیل و قواعد تخیلی خود مشاهده کند. تخیل اصلی ترین ابزار تطبیق انسان با محیط اوست. تخیل فرآیندی ذهنی است که اغلب غیر ارادی واقع می شود. انسانی که تخیل می کند ، بین محتوای تخیل خود و واقعیت تفاوت می گذارد و می داند تصویرهایی که در این فرایند خلق می کند در محدوده ی وجود خود قرار دارد.

منبع : نشریه الکترونیک بلوط