از انگیزه شناسی تا دادرسی کودکان و نوجوانان

نابهنجاری و بزهکاری اطفال و نوجوانان» عنوان نخستین کتابی بود که در سایت کودکان ایران معرفی شد . آنچه پیش رو دارید نگاهی به این کتاب در مقایسه با دیگر کتابهای بزهکاری کودکان است.
● نابهنجاری و بزهکاری اطفال و نوجوانان
دومین تالیف «علی نجفی توانا» استاد جرم شناسی دانشگاه به موضوعی پرداخته است که وی پرداختن به آن را ابتدا در رساله دکترایش در فرانسه بررسی کرد.
مقایسه حقوق اطفال در ایران و فرانسه زمینه ای شد تا این جرم شناس به بررسی وضعیت اطفال از منظر جرم شناسی با احتساب مقررات داخلی و بین المللی بپردازد. مولف کتاب که از سال ۱۳۶۳ در دانشگاه های کشور از جمله دانشکده حقوق و علوم سیاسی شهید بهشتی علوم جنایی، بزهکاری اطفال، روانشناسی کیفری و جرم شناسی تدریس کرده، تلاش کرده است تا تازه ترین دستاوردهای خود درباره اطفال را در این کتاب گرد آورد.«نابهنجاری و بزهکاری اطفال و نوجوانان» در حالی پس از دیگر تالیف نجفی توانا یعنی «جرمشناسی» به جمع کتب مربوط به اطفال می پیوندد که هنوز در کشور ما تئوری منحصر به فردی در قبال اطفال، کودکان و نوجوانانمان ارائه نشده است.
از سوی دیگر هیچ یک از تالیف های قبلی نیز براساس یک آمار به دست آمده از یک پژوهش و تحقیق به رشته تحریر در نیامده است. با این حال با توجه به برخی مولفه ها می توان نشانه های جدیدی در این کتاب درباره اطفال نابهنجار و بزهکار یافت.در همین حال منابع و ماخذهای دو بخش اصلی کتاب یعنی «بزهکاری اطفال از منظر جرمشناسی» و «عکس العمل اجتماعی علیه بزهکاری اطفال» در مقایسه با کتاب های مشابه قابل توجه است زیرا مولف از منابع متفاوت بسیاری بهره برداری کرده که خود بر مستند شدن آن افزوده است.
بنابراین خواننده علاوه بر آنچه در این کتاب استاد ۵۰ ساله حقوق جزا می یابد می تواند برای دریافت بیشتر و تحقیق و پژوهش وسیع تر از منابع معرفی شده در آن نیز بهره برد.از مقایسه دیگری بین تالیف دکتر نجفی توانا و یکی از اساتید حقوق جزا درباره بزهکاری اطفال و نوجوانان می توان دریافت که از لحاظ موضوعات پرداخت شده در کتاب حداقل ۲ موضوع جدید در باب اطفال و کودکان مطرح شده است که ضمن تازگی اهمیت قابل توجهی نیز دارد.
بحث «قربانیان» در بخش اول کتاب به همراه «انگیزه شناسی بزهکاری اطفال» دو نکته برجسته این تالیف به حساب می آیند که سعی در ریشه یابی جرم زایی مسائل اطفال دارند.برخلاف آنچه در عمل روی داده است، همواره از قربانیان جرم به عنوان مجریان آتی غافل بوده ایم ولی مولف سعی کرده است در بررسی ویژگی های جرایم اطفال بزه دیدگی اطفال و نقش آن در جرم زایی آتی آنان را بررسی کند.اما مهمتر آن که در فصل دوم از بخش اول کتاب مولف تحلیلی از انگیزه شناسی بزهکاری اطفال ارائه کرده است که کمتر به آن توجه شده است.
وی در تعریف «مراحل رشد روانی» و تأثیر آن در جرم زایی و نابهنجاری اطفال و نوجوانان به ۳ مرحله «دهانی، مقعدی و فالیک» اطفال اشاره کرده است که کمتر توجهی به آن شده است. این ۳ دوره که همگی در ۶ سال نخست زندگی طفل روی می دهد با واکنش نابهنجار اطرافیان ممکن است به بروز عقده هایی در آینده منجر شود که نتیجه آن علاوه بر نابهنجاری ارتکاب جرم نیز باشد.نقص این ۳ مرحله را می توان در ریشه یابی بسیاری از جرایم به وضوح یافت اما در تالیف های دیگر جرم شناسان و اساتید حقوق جزا درباره بزهکاری اطفال، جز به تئوری های «فروید» و یا عواملی نظیر ارث و... به چیزی دیگری اشاره نشده است.
ویژگی دیگر این تألیف وکیل دادگستری که مقالات متعددی نیز درباره کودک آزاری و جرایم اطفال در جراید ارائه کرده در بحث «نظام دادرسی اطفال» است. در این بخش که نسبت به تألیف های قبلی دیگر اساتید تازگی هایی به چشم می خورد علاوه بر بررسی مراحل تعقیب و مراقبت به مراحل رسیدگی و دادرسی به جرایم اطفال نیز اشاره شده و نقش تحقیق و مراقبت در محیط های «باز» و «بسته» تشریح شده است.
از نظر آمار به کار گرفته شده نیز می توان گفت به نسبت زمان انتشار کتاب و مقایسه با اثر مشابهی در همین مقوله آمار خوبی در کتاب به کار گرفته شده است.اما به نظر می رسد تحلیلی مناسب به این آمار در کتاب صورت نگرفته است. مثلاً مولف در صفحه ۵۶ پس از آن که در مثالی به یک نمونه آماری ۱۰۰ نفره از کودکان بزهکار اشاره می کند که ۱۸ نفر آنان دارای پدر الکلی بوده اند بلافاصله به بررسی خانواده های «جک» و «ادواردز» که ۲ نمونه آماری خارجی در مقوله اعتیاد به الکل بوده اند می پردازد و از بررسی بیشتر وضعیت ایران خودداری می کند.
با این حال آمار دیگری برای نشان دادن وضعیت بزهکاری اطفال ایرانی در کتاب نظیر تحقیق صورت گرفته در مرکز اصلاح و تربیت سنندج (ص ۷۸ و ۷۹) و یا این که تحقیقی نشان می دهد ۷۰ درصد از بزهکاران کوچک دارای پدر بیکار یا کم درآمد بوده اند (ص ۷۹)، به چشم می خورد.
با این وصف می توان گفت کتاب دکتر علی نجفی توانا، استاد دانشگاهی که با وکالت سعی بر این داشته تا نظراتش را مبتنی بر نیازهای روز تطبیق کند دارای ۲ اشکال متفاوت است؛ یکی این که کتاب نیازمند ویرایشی ازباب غلط های تایپی است و دیگر این که برای تکمیل نیازمند یک تئوری جامع در باب بزهکاری اطفال ایران است. گو این که نجفی توانا در اکثر مباحث کتاب مروری بر عوامل ایجادکننده فضای جرم زا و نابهنجار برای اطفال داشته است.

سینا قنبرپور
نوشته: علی نجفی توانا
انتشارات راه تربیت چاپ اول ۱۳۸۲

منبع : کمیته حمایت از کودکان خیابانی ایران - سوئد